R SOC
wat is rechtssociologie?
- maatschappelijk kader (politiek, economisch, cultureel, religieus...)
- wisselwerking tss recht & samenleving
- invloed vh recht op menselijke relaties (koper-verkoper, huwelijk ...)
- sociologische werkelijkheid (bv. er w minder getrouwd : wat betekent dit voor het recht
en welk recht houdt zich bezig met dit soort relaties?)
wie zijn de actoren van het recht?
- studenten rechten als juristen in spe
- Staten
- rechters
- advocaten (bijstandslieden die advies geven / pleitbevoegdheid hebben)
- inspectiediensten die zich bezighouden met de toepassing vd regels (bv. fiscale
inspectie, bouwinspectie ...)
⇒ zij maken elke dag beslissingen om te begrijpen hoe de rechtsorde functioneert!
INLEIDING
impact recht op samenleving
gedragingen v normadressanten w beïnvloed dr het recht, maar deze impact (vh recht op de
samenleving) w zwaar overschat, vooral door juristen zelf → zij denken dat zij de samenleving
sturen mr de rol is eigenlijk subsidiair
de impact moet dan ook gerelativeerd w ⇒ extern perspectief op recht = aanpak die wij
vanuit sociologie hanteren → kijken naar samenleving in geheel, niet specifiek vanuit recht,
want er zijn veel factoren die een rol spelen op menselijk gedrag
intern perspectief op recht = vanuit het recht zelf kijken naar samenleving
1
,er is ook actief engagement tss recht & samenleving, niet louter interactie, maar ook dialoog
veel concepten vd rechtssociologie komen uit andere contexten zoals bv. UK : ‘the history of
ideas’
meerwaarde vd rechtssociologie
connectie recht & sociologie w meteen gemaakt, wrm is dit nuttig?
→ sommige argumenten tellen ook vr andere metajuridische vakken bv. psychologie
over de muur kijken, vanuit andere hulpwetenschappen om te zorgen vr multiperspectiviteit,
mr nog steeds met connectie met het recht
meta-juridische kijk kan juridische mee inspireren & construeren → vaak komen oplossingen
v ingewikkelde problemen v disciplines buiten het zuivere recht (andere disciplines
inspireren)
multiperspectiviteit is v groot belang : wrm gebeuren zaken zoals ze gebeuren? wrm
gedragen mensen zich zoals ze zich gedragen? ⇒ uit situaties de maatschappelijke &
juridische aspecten halen
Amerikaanse wetenschapper SMATHERS ging op zoek nr welke gedragingen de
maatschappij nodig heeft in 21ste eeuw ⇒ jurist vd 21ste eeuw is er een die een T-shape
voorstelt
T-shape ←→ I-shape
= 2 klassieke vormen v professionalisme
⇒ evolutie want we hebben nood aan interdisciplinaire professionelen ipv mensen die
slechts in 1 specifiek domein gevormd zijn
I-shaped lawyers = klassieke benadering v professionalisme (20ste eeuw) : je moet alles weten
ve discipline, heel diepgaand, ieder detail + enkele soft skills (kunnen uitleggen, kunnen
neerschrijven …) ⇒ micro-knowledge
T-shaped lawyers = moderne benadering v professionalisme (21ste eeuw ) = je moet grote
basis hebben m.b.t. het juridische, mr vereist daarnaast ook kennis v vele andere disciplines
zoals technologie, economie, sociologie… ⇒ naast basiskennis m.b.t. juridische moeten ze
veel meer kennen / kunnen / willen leren (bv. ook weet v technologie, AI, IR, business
knowhow, kennis v economie, project management …)
complexe problemen vd 21ste eeuw vereisen T-shaped lawyers
jurist moet v alle markten thuis zijn & dus ook additionele skills hebben
2
,Hoofdstuk 1 : wat is rechtssociologie?
INLEIDING :
een interne vs. externe kijk op het recht
intern : vanuit juridisch denkkader & a.d.h.v. juridische hulpmiddelen (RL, RS, juridische
bronnen)
noodzaak tot codificatie om coördinering v regels te begrijpen ; welke regels was eerst? dr
welke regel werd die vervangen?
→ wat houdt de regel in?
= regelgeving
vaak zijn er meningsverschillen / interpretatieverschillen ⇒ rechter / rbank moet dan
tussenkomen vr interpretatie in concrete gevallen
→ wat zegt de instantie die de regel toepast?
= rechtsbedeling
nt enkel rechter & rbank, mr bv. ook politie & quasi-jurisdictionele organen ⇒ álle
actoren (bv. strafuitvoering ; gevangenisdirecteur)
→ hoe interpreteert de commentator de regel?
= rechtsleer
kritieken uiten / de beslissing vd rechter prijzen
⇒ bovenstaande = bronnen v recht ⇒ ‘the law of the books / black letter law’
extern : sociaalwetenschappelijk denken
→ finaliteit / oorsprong vd regel?
hoe is de regel tot stand gekomen = sociale genese?
ontstaansgeschiedenis : elke regel heeft een ganse voorgeschiedenis / gans traject
afgelegd vooraleer die werd zoals die nu is
3
, wat is de ratio vd regel?
⇒ memorie v toelichting
⇒ parlementaire voorbereiding
⇒ stemmingen in het parlement
… checken
niet puur historisch, maar we proberen de bedoeling vd wetgever te begrijpen om tot
deze nieuwe regeling te komen
also, in BE = wetgever is juridische fictie → we leven met links & rechtse parlementairen
⇒ realiteit is geheel van politiek ploeteren (bijna altijd compromis) + er is nt 1 formele
wetgever = is belangrijk om te analyseren of regel nuttig is (of louter symbolisch = zonder
gevolg zal blijven)
→ in welke mate wordt de regel nageleefd?
= conformiteit
law in the books vs. levend recht (law in action = sociale realiteit, hoe recht echt werkt in
de maatschappij en in verschillende domeinen vh recht en de samenleving
is de regel algemeen of specifiek?
in welke mate kennen we en aanvaarden de rechtsonderhorigen de regel (kennis &
houding) = conformiteitsstudies ⇒ behoren tot de kern vd rechtssociologie
waarom negeren mensen regels? kennen ze de regels onvoldoende? of zijn ze niet
akkoord? ervaren ze teveel last dr de regel?
meeste mensen weten niet wat de regels zijn, lezen niet elke dag het Belgisch Staatsblad
→ meeste mensen kennen de hoofdregels, de simpele regels
wat met regels die niet in het zichtbare domein zijn aangeduid? hoe zou je deze regels
kunnen kennen?
veel mensen weten niet wat de actuele stand van de regelgeving is
→ wie speelt een rol bij de interpretatie v regels?
= welke actoren betrokken bij interpretatie v regel?
inspecteren regels, stellen inbreuken vast, bemiddelen …
veel breder dan enkel rbanken in klassieke betekenis ; nt alleen rbanken, mr ook de WM
& UM etc.
→ op welke manier passen de bevoegde instanties de regels toe?
= implementatie
hoe interpreteren?
4
, ⇒ activistische rechters die erg vooruitstrevend zijn (nt recht louter toepassen op
gebruikelijke manier mr progressief) vs. conservatieve rechters die behoudsgezind
zijn (recht toepassen op conservatieve manier)
zelf met hetzelfde apparaat kun je verschillende accenten leggen
obv. gemeentes, provincies → veel tussenniveaus voor implementatie
hoever gaat de rechter?
echt handhavingsbeleid opleggen bv. i.v.m. klimaat
→ in welke mate is regel effectief (effectiviteit) & efficiënt (efficiëntie)?
effectiviteit
wat betekent effectiviteit?
een regel is effectief als die …
- het vooropgezette doel bereikt?
- werkt?
- gn nadelen berokkent aan derden?
⇒ hoe ga je dit meten?
⇒ aan doelgroep kennis / perceptie / ervaring vragen → moet je onderzoeken
= heel belangrijk aspect vh recht want w zeer vaak verkeerd begrepen
effect is relationeel begrip tss uitkomst & doelstelling : als deze relatie sterk is dan is er
hoge mate van effectiviteit
vaak is er echter sprake van een relatieve effectiviteit
DUS EFFECTIVITEIT :
○ heeft de regel effect
○ is dat effect bedoeld (dr degene die de regel heeft opgesteld)
er kunnen ook onbedoelde effecten optreden die niet ingeschat of onwenselijk waren
maar hoe ken je de doelstelling van een regel ⇒ voorbereidende werken
→ heeft de regel mogelijk neveneffecten?
= impact
zijn er mogelijks negatieve neveneffecten?
bv. snelheidslimiet opleggen kan leiden tot ongewenst toenemend sluipverkeer in
gemeenten = ook nt de bedoeling
doel vind je in de voorbereidende werken
efficiëntie
wat betekent efficiëntie?
⇒ relatie tss effectiviteit & middelen die je moet inzetten vr deze effectiviteit
5
, hoe regels doen handhaven?
bv. controles vr snelheidslimiet
gedraging wijzigen is nt hetzelfde als een andere houding aannemen (gedrag = eenmalig)
effectiviteit & efficiëntie = 2 verschillende zaken, nt noodzakelijk in elkaars verlengde
bv. om ongevallen te voorkomen : zijn de genomen maatregelen (middelen) wel in goede
relatie met de effectiviteit ervan?
→ gaan de maatregelen wel ongevallen voorkomen + welke middelen heb je nodig om bv
snelheden v weggebruikers te verminderen? heeft regel mogelijk neveneffect / impact?
bv. trajectcontroles : gaat ervoor zorgen dat mensen alleen opletten op plaatsen met
trajectcontrole & juist nog harder gaan rijden op andere plaatsen dan ze zouden doen als
er helemaal nergens controle was
→ hoe kunnen rechtzoekenden hun recht vinden?
= toegang tot het recht
afhankelijk v maatschappij / cultuur
via toegang tot het recht kunnen rechtzoekenden hun recht vinden
→ in welke mate beantwoordt een regel aan de principes vd rechtstaat?
= de rule of law
het is nt omdat het parlement een regel maakt dat deze per se congruent / compatibel is
er moet rekening gehouden w met gelijkheid, rechtszekerheid, onpartijdigheid,
rechtvaardigheid, billijkheid …
vr elk v deze concepten zal de rechtssociologie een vraag stellen : bv. het begrip
inhoudelijk, hoe staan de concepten tgo elkaar …
mr. Schuyt ; ‘de aspiraties vh recht vormen de inspiraties vd rechtssociologie’
⇒ law in action
law in the books = beginpunt
vrouwe justitia is blind
→ volgens Schuyt ; aspiratie, mr is dat zo?
mss soms juist noodzakelijk om rekening te houden met de persoon bv. mss zeer weinig
ervaring / kennis ⇒ rechter zou dan juist eens onder zijn blinddoek moeten piepen
een normatieve vs. empirische wetenschapsbenadering
recht is vooral normatief : norm voorop → iets om nr te streven
normatief = het recht bestuderen hoe het menselijk gedrag zou moeten zijn
empirisch = de sociale wtnsch bestuderen hoe menselijk gedrag feitelijk is
6
, recht = het stellen v normeringen obv juridische voorschriften
rechtssociologie = handlanger vh recht → discipline die zich kritisch buigt over de
uitgangspunten vh recht
empirisch = benadering die start met empirisch onderzoek
⇒ hoe kunnen we dit weten? is dat wel zo?
⇒ haalt gegevens uit sociale realiteit om hierop antwoord te vinden - interviews, cijfers,
data, experimenten, observaties - gebruiken om tot een bepaalde uitspraak te komen
empirie gaat over hoe het gedrag feitelijk is, normatief over hoe het zou moeten zijn
vraag : kan dit waardevrij?
waardevrij?
OF
waardengebonden & waarderingsvrij?
want bv. als je bepaalde onderwerpen uitkiest, zit er al een soort bevooroordeeldheid in =
is een probleemstelling die voortkomt in de gehele sociologie
beelden vd week ;
(link tss actua vd voorbije week & r soc)
vb 1 maatschappelijk debat boeren
wat is er gebeurd?
wat is de link met de cursus?
→ ‘onderhandelingen’ tss boeren & ministers
→ of meer een soort gesprek & toehoren
de minister v landbouw + minister Crevits gingen ter plekke luisteren nr de bezorgdheden vd
boeren ⇒ mevr Crevits nt per se competentiegebonden mr meer als ondersteuning W-VL +
lid vd CD&V)
gesprek gaat over de regulering ; komt straks terug bij de juridisering vd samenleving
+ het valt op dat de boeren er vrij jong uit zien (wnnr je in gedachten stilstaat bij het
beeld ve boer denk je vaak aan een oude grijze man) ; hier net de jonge generatie → the
next generation vraagt zich af ‘hoe moet het verder?’ ‘wat met onze toekomst?’
⇒ eerder een lokaal probleem, maar, toch met een internationale dimensie bv. er kwamen
boeren uit verschillende landen samen om te protesteren
7
,vb 2 de dood v Navalny
= mogelijks een leider vd oppositie in RUSL (mr nt helemaal duidelijk)
zijn lichaam werd nog nt vrijgegeven
wat deed Navalny?
semi-onderzoeksjournalisme naar corruptie in de Kremlin
sterke verstrengeling v macht / economie & politiek
machtsconcentratie in RUSL bij 1 persoon (hier zit echter nog gans systeem achter) → ook
landen in EU met questionable machtssituaties bv. POL & HONG
Navalny was veroordeeld vr misdrijven mr hoe fair waren de rzaken?
scheiding der machten zou ginds beter spreiding der machten zijn
vorige les = interne kijk vs externe kijk op het recht
r soc = discipline v sociale wtnsch met externe blik op het recht
r soc is vooral empirisch & zet graag de stap naar de praktijk
w de regels gerealiseerd?
ja?
neen?
= continuüm
waarom w regels gerealiseerd?
= moeilijker
= verklarend
= hier moet rekening gehouden w met intentie
2de grote verschil ligt in de methode / manier waarop we die realiteit bekijken → recht vanuit
normatieve benadering & vanuit empirische benadering
rechtssociologie bestudeert hoe mensen zich effectief gedragen m.b.t. het recht, nt zozeer
wat ze zouden moeten doen (grote verschil met normatief) ⇒ brengt vragen met zich mee ;
hoe zit het met waarden betrekken in je wetenschapsvoering?
bv. je onderzoekt personen in armoede – dan heb je al zekere oriëntatie ; kijken naar
minderbedeelden in onze samenleving
⇒ vraag is dan : is het nog waardevrije wetenschap als je in het begin v je onderzoek al
bepaalt welke groepen of mensen je gaat onderzoeken?
⇒ debat w al lang gevoerd in alle sociale wetenschappen
= natuur is gn object vd wetenschap, mr de mens ; & keuze vr de mens veronderstelt een
zekere waarden verbondenheid → staat in r soc voorop ; de waardengebondenheid
= dit is precies wat in de rechtssociologie debatten oplevert : zie tekst van Houten
8
,probleem = door de keuze v methoden, w de kennis besmet
bv. als onderzoeker zich te dicht bij het onderzoekssubject of object gaat plaatsen → gaat veel
v empathie overnemen om je in te leven in de ervaringswereld van je subject / object ⇒
kennis w minder op afstand verworven ⇒ kijkt te veel vanuit het individu & kan onderzoeker
in de problemen brengen ⇒ kan vorm v contaminatie zijn
waardegebondenheid kan perfect, mr tegelijkertijd moeten waarderingselementen wel vrij
zijn v besmetting / subjectiviteit → wie vergelijkbaar onderzoek doet bij zelfde populatie &
met zelfde methode moet tot dezelfde conclusies komen
bepaalde onderzoekspopulatie & bepaalde methode : de kennis die je genereert, moet ook dr
anderen kunnen w gegenereerd : dupliciteit / dupliceerbaarheid = moet aanwezig zijn
kennis hangt ook af v methode ⇒ hier : gaan we naar de realiteit kijken, mensen interviewen,
mensen observeren → komen tot data die we kunnen analyseren …
teksten Van Houtte & Van Aeken :
wat is rechtssociologie?
hoe kan je dat vatten in diversiteit zonder te vervallen in platitudes, clichés?
wat is de eigenheid van rechtssociologie?
je moet kern vd teksten vatten
kern is samengevat in slides → slides & teksten horen samen ; aan u om te bepalen in welke
volgorde u het lesmateriaal bekijkt
bedoeling = dat u beiden met elkaar koppelt, dat u teksten in de vingers heeft zonder u te
verliezen in de details
sommige teksten zijn iets ouder, mr bevatten wel fundamentele principes vr RS die nog
steeds relevant zijn vandaag de dag
tekst Jean Van Houtte :
ontwikkeling vd rechtssociologie in België (hoe ontstaan / dr wie / hoe geëvolueerd …)
= tekst v 30 jaar geleden (1993)
geeft overzicht v grote tendensen & stand v zaken in begin vd jaren 90
Van Houtte = collega prof in rechtssociologie aan UA
P39 eerste passages → geven een aantal elementen over sociologen in het algemeen
9
, v socioloog w verwacht dat hij dankzij zijn opleiding & kennis het sociale fenomeen met een
zekere afstandelijkheid bestudeert ⇒ hij zal trachten het sociaal object te objectiveren =
voorwerp v onderzoek moet met een zekere afstand w bestudeerd
zoekt methoden om het vwp te bepalen & vwp te bestuderen op wijze die sociaal wtnsch
verantwoord is → object onderzoeken op wijze die sociaal wetenschappelijk verantwoord is
sociale wetenschappen = probabiliteit veel belangrijker dan causaliteit (←→ natuur : bestaan v
fysische wetten die gelden vr heel de wereld & blijven over de tijd hetzelfde)
sociale wetenschappen : maatschappij evolueert continu → veel variaties doorheen de tijd &
het recht als product vd samenleving draagt daarvan de sporen
⇒ recht evolueert mee met de samenleving, loopt vaak achterop m.b.t. sociale
ontwikkelingen
recht = loopt zelden voorop → zou betekenen dat het vroeger klaar is met de regelgeving dan
de maatschappelijke praktijken zich ontwikkeld hebben ; recht loopt dus meestal achterop
recht : stuk dwingender dan sociale regels van een andere aard
⇒ dwingende regels + instituties moeten enige substantie hebben in de realiteit ; moet goed
over nagedacht zijn → democratische processen die leiden tot regels hebben tijd nodig
recht = werken v lange aard
rechtssocioloog = bestudeert het sociale fenomeen met zekere omstandigheid & probeert het
te objectiveren
wat is het sociale fenomeen?
vr socioloog : alles is relevant
→ heel veel is interessant
rechtssocioloog : interessant wat een band met recht heeft → gaat over uitgevaardigde regel,
conflict dat juridisch is opgelost, juridische beroepen erbij betrokken, gaat over denkbeelden
m.b.t. het recht, praktijken m.b.t. het recht ⇒ zoekt altijd band met recht
sociologie = veel breder dan dat → 50, 60 subdisciplines in de sociologie
bv. sociologie v religie, v arbeid, recht, globalisering,…
⇒ veel verschillende types v onderdelen die soms een band hebben met elkaar
⇒ vormt toch een beetje en eigenstandig domein
P40 : debat tss waardevrije sociologie & waardegebonden sociologie (staat in cursus)
historische & institutionele vraag : op welke manier is rechtssociologie doorgedrongen in
Belgische academische wereld?
P41 : enkele bekende namen → Quetelet = befaamde statisticus
10
