Religie, zingeving en levensbeschouwing (RZL) Studievragen
Evaluatie:
10-12: de student reproduceert in kort bestek het antwoord uit de cursus.
13-14: de student reproduceert vrij volledig het antwoord uit de cursus.
15-16: de student antwoordt volledig met persoonlijke verwerking en voorbeelden.
17 en meer: de student antwoordt volledig met persoonlijke verwerking, voorbeelden en kritiek.
Opbouw antwoorden:
1) Vraag inhoudelijk beantwoorden vanuit de leerstof.
2) In een aparte paragraaf eventuele opmerkingen en kritieken. Persoonlijk: akkoord of niet akkoord
en waarom + mening is niet belangrijk, argumentatie en verduidelijking rond mening wel.
KANTELEND TIJDPERK
1. Bespreek de overgang van de Middeleeuwen naar de Moderne Tijd en leg vanuit deze problematiek
de woorden ‘crisis’ en ‘zin’ uit.
Zin(geving)
- = de richting of het toekomstperspectief dat we voor onszelf ontwikkelen of dat we krijgen
aangereikt.
- = de pijl of wegwijzer die naar de toekomst wijst.
o Deze pijl kan altijd op een muur botsen (tegenslagen, hindernissen …).
o = crisismomenten (met verschillen tussen wel en niet over die muur geraken).
- = datgene dat iets de moeite waard maakt.
- = datgene wat we belangrijk vinden: voor iedereen anders.
- Franse term ‘sens’ betekent ‘richting’ en ‘zin’. 7
- Voorbeeld
o Man oefent langdradige job uit en verveelt zich, weet dat hij na 1 jaar op pensioen
gaat en heeft allerlei plannen dan, leeft naar zijn pensioen toe. Man blijkt
hartproblemen te hebben en moet een operatie ondergaan, die kan lukken maar ook
kan mislukken. Zijn ‘pijl’ die gericht was op de toekomst, om na pensioen
verschillende dingen te doen, botst op de ‘muur’ van hartziekte. Operatie is succesvol:
hij geraakt over de muur en heeft wat geluk want mag niet meer gaan werken, heeft
revalidatieperiode en nadien kan hij weer normaler functioneren. De crisis
(hartziekte) kan worden overwonnen.
o Vrouw gaat bijna op pensioen en kijkt hiernaar uit. Ze voelt zich niet goed, vertoont
gele huid en wordt door huisarts doorverwezen naar oncoloog. Die stelt
pancreaskanker vast: agressieve kanker met korte levensverwachting en geen kans op
genezing. Ze botst op een ‘muur’, maar heeft geen hoop erover te geraken. Ze zal
rondom de ‘muur’ draaien en stelt zich veel vragen ‘wat nu?’ omwille van haar korte
levensduur die haar nog rest. Hier is geen oplossingpijl.
Crisis
- = moment waarop het zingevingssysteem dat men hanteert in vraag wordt gesteld door nieuwe
uitdagingen of ervaringen.
- = confrontatie met nieuwe ervaringen die op de samenleving, cultuur of een individu afkomen.
- = het feit dat de zingeving in vraag wordt gesteld door nieuwe uit
- = nieuwe ervaringen die de mens overrompelen, waarvoor men geen oplossing weet vanuit het
huidige zingevingssysteem.
- Cultuur en mens worden met ervaringen en uitdagingen geconfronteerd, de men niet kan
beantwoorden vanuit het tot dan gebruikte zingevingssysteem. Ze worden dus uitgedaagd een
nieuw zingevingskader te ontwikkelen.
- Komt voor op vlak van een samenleving en cultuur of op vlak van een individu.
Pagina 1 van 18
,Religie, zingeving en levensbeschouwing (RZL) Studievragen
- Voorbeeld
o Corona nieuwe ervaring waarmee we eerst geen kennis mee hadden en geen
uitweg mee wisten. Nu hebben we een uitweg gevonden om ermee te leven (vaccins,
beperkte omgang met mensen …).
o Puberteit
Middeleeuwse wereldbeeld
Natuurvisie Maatschappelijke visie Zingeving
Verticale wereld: Verticale wereld: Externe zingeving
- De aarde is een platte schijf - Hiërarchisch - De zingevingspijl komt van
die drijft op het water. maatschappijbeeld buitenaf.
- Op kosmisch vlak: hemel - Op maatschappelijk vlak: - God, in de hemel, bepaalt
zijn sterren, de zon en God verleent macht aan de wat er met de mens moet
hierin zit goed die alles op Paus en de keizer, die gebeuren.
aarde bestuurt via planeten bepalen wat er met de mens - God geeft de zin en richting
en Engelen. Sterk geloof in gebeurt. aan.
de astrologie: God bepaalt - Alles is katholiek, geen
de stand van de planeten en andere godsdiensten.
zo de gebeurtenissen op
aarde.
- Mens is dus een deel van
een goddelijke kosmos.
Theocentrische visie: God staat centraal.
Moderne wereldbeeld
Natuurvisie Maatschappelijke visie Zingeving
- Mens komt tegenover de - Ontstaan democratie: macht Interne zingeving
natuur te staan. komt niet meer van God, - De zingevingspijl vertrekt
- De wereld is iets wat men maar wel van de mens zelf. vanuit de mens zelf.
kan begrijpen en - ‘Sociaal contract’: contract - Zingevingsmodel waarin de
manipuleren d.m.v. kennis dat burgers spontaan met mens centraal staat.
(natuurwetenschappen) en elkaar afsluiten. Iedereen is
manipulatie via techniek vrij, dus we moeten
(techniek = middel afspraken maken en omdat
waarmee de mens de natuur niet iedereen zich daaraan
verandert tot cultuur houdt, is er nood aan
(landbouw)). politieke macht.
- God is betekenisloos - Religie wordt privé:
geworden in de verklaring iedereen mag gelovig zijn
van de wereld. maar doet dit thuis. Kerken
- Vervuilende technieken lopen leeg.
(vb. stoomtrein) ecologie
Driehoek wordt doorbroken
o Mens – wereld: techniek en ecologische crisis
o God – wereld: wetenschap die God niet meer nodig heeft
o God – mens: religie wordt een privé-zaak
Pagina 2 van 18
, Religie, zingeving en levensbeschouwing (RZL) Studievragen
Antropocentrische visie: de mens staat centraal.
3 uitdagende ervaringen rond 1500
(1) Ontdekkingen en kolonisatie (Amerika)
Copernicus ontdekt dat de aarde een bol is i.p.v. een dikke schijf.
Columbus ontdekt Amerika en noemt het volk de ‘indianen’.
Confrontatie met andere culturen waarde van eigen cultuur profileren t.o.v. de vreemde
culturen keuze tussen eurocentrisme en kolonisatie of anderen erkennen als mens.
Hoe gaan we samenleven met mensen met een andere huidskleur en cultuur?
Vandaag: vraagstuk van het multiculturalisme
(2) Uitvinding boekdrukkunst
Vlotter verspreiden van kennis + elke onderzoeker kan individueel teksten lezen en deze
onder kritiek plaatsen.
Mogelijkheid tot studeren: ontstaan van de wetenschap.
Vandaag: probleem van het aanvaarden van het kritische denken van de mens
(3) Vernieuwing van de religie door Luther
Protest in de godsdienst tegen de katholieke kerk, omdat deze veel te corrupt was. In
Rome was er veel overspel en pedofilie. Een Duitse monnik, Luther, kwam in protest en
stichtte het protestantisme. Zo ontstonden er nieuwe godsdiensten.
Bloedige godsdienstoorlogen in Europa: oorlog voeren met elkaar in naam van eigen God
verlangen naar tolerantie en verdraagzaamheid.
Opkomst van het tolerantiebegrip: grote consequenties voor het ontstaan van de
democratie als publiek instrument om te leren creatief omgaan met andere visies.
Overgang van middeleeuwen naar moderne tijd: fundamentele cultuurcrisis men werd
geconfronteerd met nieuwe uitdagingen binnen een samenleving die geen voldoende antwoord
meer kon geven vanuit oude fundamenten.
Crisis: de mens voelde de zekerheid van de middeleeuwse fundamenten onder zijn voeten
wegglijden gevoel van een crisis.
Zingeving: externe zingeving (theocentrisme) werd interne zingeving (antropocentrisme).
NIETZSCHE: NIHILISME
2. Nihilistische visie van Nietzsche. Bespreek uitvoerig het woord nihilisme bij Nietzsche uit op drie
wijzen (beeld van de ton – dood van God – de drie metaforen).
Nietzsche (dichter) verklaart het nihilisme op 3 manieren:
(1) Vanuit het beeld van de dolle mens, het beeld van de ton
(2) Vanuit de uitspraak ‘God is dood’
(3) Vanuit 3 metaforen
1. De dolle mens, het beeld van de ton
Verwijzing naar een oude Griek die leefde in een ton op een oude marktplaats in Athene:
Diogenes van Sinope
‘Tollen’ = ronddraaien en gek-zijn (2 betekenissen in het Duits)
De interne zin is de enige zin in het leven (Moderne Tijd): de mens is zelf verantwoordelijk
voor de keuzes die hij maakt en de richtingen die hij inslaat. Men moet zelf het heft in handen
nemen en bepalen waar men in het leven naartoe gaat. Machthebbers en religies dicteren niet
wat we moeten doen (zoals in de Middeleeuwen).
Pagina 3 van 18
