Samenvatting – Orthopedagogiek
INLEIDING
Orthopedagogiek
- ‘Ortho’: komt van Orthos in het Grieks, wat recht betekent
- Orthopedagogiek: heeft te maken met het opvoeden van kinderen met een beperking. In de
orthopedagogiek gaat men rechttrekken wat moeilijk gaat of foutloopt in de opvoeding.
- Orthopedagoog/orthopedagogische hulpverlener
o iemand die zich bezighoudt met de ontwikkeling, opvoeding van kinderen en jongeren
waarbij dingen moeilijk gaan of iets fout gelopen is.
o is degene die hulp gaat bieden aan het kind waarbij iets fout gaat, maar biedt ook
ondersteuning aan ouders, leerkrachten, andere professionals die zich met het kind
bezig houden. Zo gaat hij ook op een indirecte manier het kind helpen.
o brede doelgroepen: jonge kinderen, oudere kinderen en jongvolwassenen al deze
‘moeilijke’ kinderen en jongeren door problematiek of thuissituatie hebben een
individuele handleiding over hoe je ze moet benaderen en hoe je met hen iets kan
bereiken. Het is de orthopedagoog die deze handleiding opstelt.
o kan ingrijpen in het multi-problemen gezin waar veel problemen samenkomen en deze
opeenstapeling van problemen ervoor zorgt dat de ontwikkeling van het kind bedreigt
- Soms is orthopedagogische hulpverlening vrijwillig maar een jeugdrechter kan ook
ondersteuning verplichten omdat de kinderen gevaar lopen.
- Veel hulpverleners gaan de diagnose stellen en een handelingsplan opstellen om het kind in zijn
ontwikkeling de beste kansen te geven.
Gemeenschappelijke kenmerken
- Pedagogische relatie: iemand voelt zich betrokken, is begaan met de ontwikkeling van het
kind/de jongere
- In sommige situaties is opvoeding niet gemakkelijk en loopt het niet zoals het zou moeten
lopen. Dan maakt men zich vaak zorgen over de verdere ontwikkeling.
- Soms stellen ouders zich soms wel wat vragen in de opvoeding, maar hebben ze nog
perspectief dat ze wel uit de ‘opvoedingscrisis’ gaan uitgeraken. Wanneer het perspectief van
de persoon die zelf bezig is met de opvoeding (ouders, leerkracht…) weg is en men niet weet
hoe men hier zelfstandig kan uitgeraken, kan er nood zijn aan hulp van buitenaf. Dat is het
moment waarop orthopedagogische hulp zal ingeroepen worden.
Geschiedenis van de orthopedagogiek
Oorsprong orthopedagogiek
- De Wilde van Aveyron is het wolfskind.
- Hij is opgevoed door wolven en is een opvoedkundig orthopedagogisch experiment geworden
olv Itard (een geneesheer). Die wilde bij het jongetje rechttrekken wat fout gelopen was (hij
had niet echt menselijk ontwikkeld, maar had vooral veel wolfsgedragingen overgenomen).
- Dat rechttrekken lukte niet echt zoals het zou moeten gelopen hebben. Deze eerste poging van
de mens om een kind dat geen normale menselijke opvoeding had gekregen met
orthopedagogische hulp te behelpen is slecht afgelopen, want het kind stierf op jonge leeftijd.
- Vroeger ging men heel primitief om met mensen met een beperking: afzondering van de
samenleving + geen echte orthopedagogische verzorging (enkel lichamelijke verzorging zodat
ze bleven leven). Er was wel een observatie en registratie van mentaal gehandicapten. Totale
vorm van segregatie.
Pagina 1 van 33
,Samenvatting – Orthopedagogiek
- Heilpedagogiek
o Heilen = helen, genezen met opvoedkundige maatregelen
o Heilpädagogik = de leer van het onderwijs, de opvoeding en de zorg voor kinderen met
ontwikkelingsbelemmeringen.
- Verruiming van het object van de orthopedagogiek
o Eerst ging het enkel over fysiek gehandicapten, later werden ook sensorische handicaps
(visueel, sensitief) toegevoegd.
Huidige orthopedagogiek
- Hoe je kinderen aanpakt is allemaal onderzocht in studies, wat heeft geresulteerd in
protocollen, behandelingsprogramma’s… Deze vormen de handvaten om de hulp uit te
schrijven maar moeten natuurlijk wel nog bij elke patiënt geïndividualiseerd worden, want
iedereen is anders.
- POS = problematische opvoedingssituaties
o = een door de betrokkenen als nagenoeg perspectiefloos ervaren opvoedingssituatie,
waarin zij er zonder deskundige hulp van buitenaf niet zullen in slagen het geheel
zodanig te veranderen dat het weer perspectiefbiedend wordt
o De vanzelfsprekendheid in de opvoeding valt weg
o Ervaren/beleefde ‘perspectiefloosheid’ door betrokkenen of derden
Kindperspectief: ontwikkeling loopt vast, wordt belemmerd
Opvoedersperspectief: onzekerheid, vragen, zorg, handelsverlegenheid
Handelingsverlegenheid = de opvoeder weet dat het kind wel vooruit
kan komen maar weet niet goed hoe het zelf aan te pakken.
o Het is niet zozeer de ernst van de handicap, maar het zijn de problemen in de
opvoeding tgv die handicap die de hulpvraag bepaalt.
- Geen enkel kind met dezelfde beperking is hetzelfde en heeft dezelfde hulp nodig.
- Ultieme doelstelling: terug perspectief krijgen in de perspectiefloze opvoeding/ontwikkeling
van jongere.
- Orthopedagogiek is een wetenschap en probeert kennis te verzamelen met oog op preventie.
Hoe kijken we naar het kind?
- Vroeger was een kind bezit van de ouder. Ouders konden ermee doen wat ze wilden. Het kind
had geen rechten, mocht niet naar school, moesten vrij snel helpen in het huishouden… Pas
vanaf de 20e eeuw begon hieraan iets te veranderen.
- We komen dus van ver wat (ortho)pedagogie betreft. Nu wordt er totaal anders naar kinderen
gekeken dan hoe het vroeger was! Het is veel beter geworden, maar soms heeft het kind
misschien iets te veel vrijheid…
- 1912: Wet op de Kinderbescherming in België
o Kantelpunt in onze manier van kijken naar kinderen: vanaf dan werd het mogelijk om
kinderen uit huis te plaatsen. Men had een wettelijke basis waarmee men kinderen
voor hun eigen welzijn mochten weghalen uit hun thuissituatie. Dat kon voordien niet,
ook niet als de situatie schrijnend was en het kind in levensgevaar was.
- 1914: Algemene leerplicht
o Dan moesten kinderen, zowel jongens als meisjes, naar school. Voordien was
kinderarbeid normaal.
o In het begin was dit maar tot 14 jaar, later tot 16 jaar en ondertussen nu is er leerplicht
tot 18 jaar. Van (bijna) geen onderwijskansen tot verplicht de kinderen naar school
laten gaan of thuisonderwijs geven was een grote verandering!
Pagina 2 van 33
,Samenvatting – Orthopedagogiek
- 1989: Internationaal Verdrag over de Rechten van het Kind (kinderrechten)
o Verdrag geldig over de hele Verenigde Naties
o Houdt in dat een kind recht heeft op o.a. onderwijs, privacy, spel…
o Tijdens de Coronacrisis kwamen sommige kinderrechten in bedwang.
Kinderrechtencommissaris Caroline Vrijens kwam hierdoor vaak in het nieuws.
Orthopedagogische begrippen
Wat is opvoeden?
- Criteria: wanneer spreek je over opvoeden?
o Als er een continue interactie is tss opvoeder en kind (meestal obv samenleven)
o Als je begaan & betrokken bent
o Als je je verantwoordelijk voelt
o Als er een duurzame toekomstgerichte relatie is tussen opvoeder en kind
- Als je gaat babysitten ga je wel pedagogisch handelen, maar ben je niet de opvoeder van het
kind. Ook de trainer van een sportvereniging, leider van de jeugdbeweging… heeft enkele
pedagogische taken in een bepaalde tijdsperiode (vb. tijdens de voetbaltraining) maar is geen
opvoeder die op lange termijn meegaat met de ontwikkeling van het kind.
- Er is veel discussie over de leerkracht: is die nu wel of niet opvoeder? Omdat zijn pedagogische
taken heel uitgebreid zijn.
Opvoedingsproces
- Het opvoedingsproces is een…
o functioneel proces: je hebt iets voor ogen: je hebt een bepaalde bedoeling maar de
opvoeding moet uiteindelijk ook iets teweegbrengen. Uw kind gaat zich ontwikkelen tot
jongvolwassenen, jij ondersteunt en coacht hem daarin door vaardigheden bij te
brengen en hem te leren zich te handhaven in de wereld
o complementair proces: ouders gaan kinderen opvoeden, maar kinderen voeden ook
een beetje hun ouders op: ze vullen elkaar aan. Als je als ouder verschillende kinderen
hebt heeft je manier van opvoeden niet bij iedereen dezelfde gevolgen. Opvoeding gaat
niet alleen uit van de opvoeder, maar je krijgt een reactie van het kind waardoor je je
manier van opvoeden kan wijzigen.
vb. het uur van thuiskomen: je hebt daar als ouder een bepaald idee over, wat
je uitprobeert met je kind en afhankelijk van hoe dit loopt kan je dit aanpassen
en je kind meer of minder vrijheid geven
o circulair proces: je kind voedt jou ook een beetje op
- Opvoeden is een complex gegeven en er bestaat niet 1 manier van hoe je moet opvoeden. Het
is iets dat je al doende leert.
- Dit geldt ook voor orthopedagogiek, alleen gaat het daar over andere doelgroepen. Ook een
orthopedagoog is bezig met het toekomstperspectief, opvoeden, iets bijbrengen… Ook hierbij is
geen enkel kind hetzelfde en heeft het kind een invloed op de orthopedagogische hulp die hij
krijgt.
Pedagogische vraag en aanbod
- Pedagogisch aanbod van opvoeding van de ouder
- Pedagogische vraag van opvoeding van het kind
o Onevenwicht hiertussen: opvoeding is bedreigd.
Pagina 3 van 33
, Samenvatting – Orthopedagogiek
- Als therapeut moet je verder kijken dan de vooroordelen die je hebt wanneer je kijkt naar
gezinnen. Niet meteen denken dat het een probleemgezin is en dat deze mensen geen
kinderen mochten krijgen, want op het moment dat je iemand veroordeelt is het moeilijk om
goed samen te werken.
- Vraag: problemen die zich stellen bij het kind
o Hangt af van het temperament van het kind
o Hangt af van de soort beperking dat het kind heeft
- Aanbod: vaardigheden die de opvoeder kan aanbieden om op de vraag van het kind in te gaan
o Hangt voor een groot deel samen met hoe ze zelf opgevoed zijn en het gezien hebben.
o Opvoedingsskills zijn vooral nurture bepaald: heb je geleerd door te zien in je
omgeving, door zelf opgevoed te zijn…
Ontstaan POS
Primaire opvoedingsproblemen Het gaat over gezonde kinderen én gezonde ouders!
- Er is geen beperking, geen stoornis, geen ziekte bij de ouders & kind die de
opvoedingsproblemen kan veroorzaken.
- Worden veroorzaakt door onvoldoende inzicht in pedagogie en/of onvoldoende pedagogische
vaardigheden van de opvoeder. Niet weten hoe het moet en/of wel weten hoe het moet maar
niet kunnen omzetten in de praktijk. Het lukt de opvoeder(s) niet om de grenzen in de
opvoeding aan te bieden en te bewaken.
- Er kunnen ook problemen zijn in de ouder-kindrelatie waarbij deze relatie niet gezond is. Het
kind geen kind kan zijn of het kind uitgespeeld wordt in bijvoorbeeld een vechtscheiding. Deze
zorgen ervoor dat het kind niet krijgt wat het nodig heeft.
- Komen vaak voor maar zullen niet altijd orthopedagogische hulp nodig hebben. Als er geen
hulpvraag komt, is het moeilijk om hulp te gaan bieden.
- Moeilijke problemen omdat die vaak onder de radar blijven en niet snel opvallen, naar buiten
komen. Vaak ook omdat het gezin zelf niet beseft dat er een opvoedingsprobleem is.
Secundaire opvoedingsproblemen Er is een ongezond kind en/of ouder!
- Het kind en/of ouder(s) heeft een beperking, stoornis, ziekte…
- Hierbij wordt vaak wel orthopedagogische hulp gegeven of zelfs verplicht opgelegd. Door de
diagnose is het vaak ook makkelijker om hulp te aanvaarden/krijgen.
- Een goede opvoeding is mogelijk maar het is minder vanzelfsprekend en het perspectiefloze is
hier vaker aanwezig, waardoor er hulp nodig is. (vb. als je blind bent is het moeilijker een kind
op te voeden)
- Ook als de ouder psychische problemen heeft, kan dit een invloed hebben op de opvoeding.
(vb. depressie, verslaving…)
- Gestoorde gezinsrelatiepatronen is moeilijk te onderscheiden van een primair
opvoedingsprobleem. Gezinnen met een fundamenteel gestoord gezinssysteem. Bepaalde
gezinnen zijn ongezond door de manier waarop ze functioneren.
o Gezond gezinssysteem: ouders zien kinderen graag, zijn betrokken en bieden grenzen
aan in de opvoeding.
o Ongezonde gezinssystemen:
Los-zand gezin = gezin waar geen verbinding/hechting is, waar iedereen in en uit
loopt, er is geen thuis maar enkel een huis, niemand weet wie wanneer thuis is
en er zijn geen gezamenlijke activiteiten/momenten waarin het gezin zich met
elkaar kan verbinden. Dit is pathologische en veroorzaakt opvoedingsproblemen.
Pagina 4 van 33
