Proces & didactiek van lezen en schrijven
BEGRIPPENLIJST
Begrip Omschrijving
Inleiding
Aanvankelijk lezen Lezen in aanvankelijke fase, in het 1ste leerjaar
Voortgezet lezen Lezen na het 1ste leerjaar
Technisch lezen De techniek bezitten om te kunnen lezen
Begrijpend lezen Het begrijpen van wat je door technisch lezen hebt ontcijferd
Synthetiseren Samenvoegen vd letters tot een woord
Analyseren In stukken hakken ve woord tot de letters
Fonemen Klanken
Grafemen Letters
Schrijven Het motorische, het echte schrijven.
Spellen Het juist kunnen schrijven
Historiek vd leesmethodes
SPELMETHODIEK
Spelmethode Overkoepelende naam voor de oudste leesmethodes: lezen met alfabetnamen
(vb. ‘boer’ → bee – oo – ee – er → boer) Dit is een omslachtige methode.
Was-/ABC-tafeltje Hierin kan je letters met een soort pen in was griften
ABC-plankje Plankje met een handvat met erop schrijf- en blokletters gegraveerd
Hornbook Rechthoekig plankje met daarop een velletje papier genageld met het alfabet, getallen,
het ‘Onze Vader’ en de 10 geboden erop
ABC-boekje / abecedaria Eerste echte leesboekje door uitvinding vd boekdrukkunst met daarin het alfabet maar
ook enkele zaken uit het geloof (‘Onze Vader’, 10 geboden, gebeden …)
15e eeuw: oudste versie met 8 bladzijden, onderscheid tss rooms-katholieke
(Zuiden en Vlaanderen) en protestantse boekjes (Noorden).
17e eeuw: groot ABC-boek
18e eeuw: Haneboek: 16 bladzijden met het alfabet in verschillende letter- types
en enkele zaken over het geloof (10 geboden, ‘Onze Vader’, gebeden …)
KM-woordjes en MK-woordjes Klinker-medeklinker (vb. ab, eb, ib) / Medeklinker-klinker (vb. ba, be, bi)
Gedrukte /geschreven letters Gedrukt: b – f – a / geschreven: 𝒷 – 𝒻 - 𝒶
KLANKMETHODIEK
Klankmethode Vervingen in Vlaanderen de spelmethode in de 19e eeuw. Uitgangspunt van deze
methode is de natuurlijke klank (vb. k = /k/, ee = /ee/, r = /rr/) van de letters.
Ickelsamer Duitse taalkundige/pedagoog die rond 1550 de eerste klankmethode ontwierp. Bij
deze methode werd het leren van klanken ondersteund door o.a. dierengeluiden.
Comenius Boheemse leespedagoog die voorstander was vd invoering van klassikaal onderwijs. Hij
ontwierp in 1654 een gelijkaardige klankmethode. Dit was een spelleesmethode
waarbij prenten een belangrijke rol speelden.
Spelleesmethode Methode waarbij het lezen en schrijven, de spelling, samen gingen.
Aanschouwelijkheidsonderwijs Onderwijs waarin men alles wil tonen met o.a. prenten.
Letterclusters 2 letters samen, waarmee je verschillende woorden kan vormen door er nog een letter
aan toe te voegen (vb. b en ee = bee. Met n is het been, met r is het beer …)
Methode Prinsen De leesmethode die de Haarlemse onderwijzer Prinsen in 1817 publiceerde en die een
grote verspreiding kende, ook in Vlaanderen. Een moeilijkere klanksynthese-methode
met een sterk gestructureerde aanpak waarmee men voor het eerst klinker-
medeklinkerclusters en eindrijmen aanleerde. Vertrekkende vanuit 17 gesproken
woorden, op plaatjes afgebeeld met daarbij telkens 1 gediscrimineerde letter. Stapje
per stapje werd het in deze methode moeilijker gemaakt. Dee methode van Prinsen
vertrekt dus in tegenstelling tot latere globaal- en structuurmethodes niet vanuit
globaalwoorden. Hierbij maakte men gebruik ve leesmachine (voorloper vd
letterdoos).
Letterdiscriminatie Het weghalen van 1 letter uit een woord.
Pietersz Vlaming die de methode Prinsen lichtjes aanpaste om hem nadien in Vlaanderen te
gebruiken.
Letterstad Nederlandse leesmethode die sterk leek op oude klankmethodes waarbij het leren van
letters centraal stond zonder het meteen leren van globaalwoorden. Wordt nu nog
steeds gebruikt in het buitengewoon onderwijs in Vlaanderen.
Klankdorp Methode die gebruikt wordt om kleuters voor te bereiden op de leesmethode
Letterstad vh 1ste leerjaar.
Leesland Vlaamse klankmethode die nog steeds wordt gebruikt in buitengewoon onderwijs.
1
, Proces & didactiek van lezen en schrijven
Maatschappelijk lezen Aanleren van woorden die frequent voorkomen in de omgeving/maatschappij (vb. bus,
bakker, post) zonder beroep te doen op leestechnische vaardigheden. Vaak aan lezers
met een ernstige leesachterstand die de code nooit zullen kraken.
NORMAALWOORDENMETHODIEK
Bouman Nederlandse onderwijzer die de methode Prinsen verbeterde en verving door een
nieuwe methode, de normaalwoordenmethode, te ontwerpen.
Normaalwoordenmethode Vertrekt vanuit enkele korte woorden: normaal-/voorbeeldwoorden. Deze werden zo
gekozen dat alle letters erin voorkwamen. In deze methodes staat de lees-vaardigheid
meteen centraal: ontleden en synthese van woorden in klanken en letters nadat ze
visueel en auditief verkend zijn.
Lustig Volkje Normaalwoordenmethode die in 1926 verscheen en die nog tot ongeveer 1965 in
Vlaanderen werd gebruikt.
ANALYTISCH-SYNTHETISCHE METHODIEK
Analystisch-synthetische Richt zich meer op natuurlijke toepassingen vh spreken, lezen en schrijven met een
methode voorafgaande fase met enkel auditieve analyse- en synthese-oefeningen met de
bedoeling het eigenlijke lezen nadien gemakkelijker te laten verlopen.
Methode Hoogeveen Analystisch-synthetische leesmethode ontworpen door Hoogeveen die vertrekt vanuit
17 normaalwoorden (aap, noot, mies …) waarbij het verkennen vd letters en de echte
leeshandeling worden uitgesteld. Bestaande uit 3 verschillende fasen:
1. Aanbreng van 17 voorbeeldwoorden
2. Auditieve analyse en visuele verkenning vd letterkaartjes
3. Leren van letters via analyse en synthese
+ Auditieve vooroefeningen vergemakkelijken het leren lezen.
- Door de auditieve vooroefeningen alleen leert men niet lezen, ze leiden niet tot
een betere leesvaardigheid.
- Louter visuele oefeningen zijn minder zinvol.
Labelings- Moeilijkheden met koppeling vd letters aan corresponderende klanken (b-d, ie-ei)
/benoemingsprobleem
GLOBALE LEESMETHODIEK
Globale leesmethode Deze methode heeft geen fonologische aanpak (correspondentie tss letters en
Globaal methode klanken), maar focust op het visueel en globaal herkennen van woorden: het
vanbuiten leren van woorden. Leerlingen moeten meteen zelfstandig worden en
zinnen vanbuiten leren zonder kennis vd letters.
Decroly Belangrijkste promotor vd globale leesmethode die veel aanhangers had die in zijn
methode, zonder leesboekjes, geloofde. De Vlaamse leerkrachten waren het niet eens
met hem en de globale leesmethode kende nooit echt succes in Vlaanderen. De
Franstalige Belgen daarentegen waren wel aanhangers.
Globale leesmethode van Globale leesmethode zonder leesboekjes waarbij kinderen leren gedurende een lange
Decroly tijd enkele zinnen en een 400-tal woorden globaal visueel herkennen en memoriseren
(vanaf 1900) (vanbuiten kennen). Pas na enkele maanden komt er aandacht voor de traditionele
fonologische benadering. Het ontsleutelen van woorden gebeurt al lezende, zonder
veel oefeningen. Deze methode start vroeg met het schrijfonderwijs, maar in de
betekenis vh natekenen van woorden en niet gebaseerd op kennis vd letters en
woorden. Ondanks dat Decroly ertegen was verschenen er rond 1935 toch
leesboekjes.
Globaliserende leesmethode Afgezwakte opvolging vd globale leesmethode (vb. Zonnige leesuurtjes is Vlaams)
Mommers Hoofdauteur en grondlegger van Veilig Leren Lezen. Hij behield enkele zaken uit de
globale methodiek, zoals meer dan 40 globaalwoorden (maan, roos, vis…). Pas in de
versie uit 2003 wordt hiervan af gestapt door het verschijnen vd DSM-methodiek.
Freinet Wilde een zo vrij mogelijke leesmethode zonder leesboekje (globale methode dus).
FAL Functioneel Aanvankelijk Lezen.
Vrije teksten Teksten die leerlingen zelf schrijven, teksten uit hun concrete leefwereld.
STRUCTUURMETHODIEK
Structuurmethodes Mix van globaliserende en meer directe methodiek. (op 1 na belangrijkste methode)
Methode Caesar Meest verspreide structuurmethode in Vlaanderen en Nederland.
Veilig Leren Lezen (VLL)
Zó leren lezen Eerste uitgave van Mommers van een structuurmethode met de eerste woordjes:
boom, roos, vis. Hierin stonden specifiek katholieke teksten.
Veilig Leren Lezen (VLL) Deze neutrale niet-katholieke versie bracht Mommers in 1963 uit, ter vervanging van
Zó leren lezen. Veilig stond voor het feit dat de meeste kinderen met deze methode
zonder grote problemen zouden kunnen leren lezen. Deze methode werd aangepast in
2
