INLEIDENDE LES
1. ontstaan en ontwikkeling van recht
Recht is zo oud als de mensheid
Recht is ontstaan sinds mensen samenleven
Mensen willen afspraken over het samenleven
Willen dat deze afspraken bij iedereen bekend zijn
Willen dat deze afspraken worden nageleefd
Codex Hammurabi = de code van Hammurabi is 1 van de oudste wetboeken
Oorspronkelijke afspraken tussen individuen
In complexere samenlevingen wordt 'wetgevende bevoegdheid' overgedragen aan
vertegenwoordigend orgaan
Afdwingen van afspraken gebeurde oorspronkelijk door primaire dwang (geweld) door
leden van de groep
Doodstraf, stenigingen
Hand afhakken, lijfstraffen
Dwangarbeid
Evolutie naar meer geciviliseerde dwang:
Afwijkend gedrag wordt beoordeeld door rechtbanken
Dwangmiddelen evolueren van louter fysiek, moreel economisch geweld naar
meer humane vormen van bestraffing (afschaffing doodstraf, lijfstraffen,..)
Evolutie naar alternatieve straffen (taakstraffen, elektronisch toezicht)
Guillotine werd beschouwd als een humane manier om doodstraf uit te voeren
Belgisch recht is in oorsprong gebaseerd op Code Napoleon (1804): geboorte van ons
rechtssysteem
Samenstelling van
Romeins recht
Kerkelijk recht
Gewoonterecht
Maar ondertussen uiteraard modernisering onder invloed van
Mensenrechtenverdragen
Toenemende internationale wetgeving oa van de Europese Unie
Gewijzigde (wetenschappelijke) inzichten op vlak van eco, ethiek, religie, etc.
Heel de regeling van de burgerlijke aansprakelijkheid ontlenen we aan volkstribuun
Aquilius (ca. 286 v. Chr.). Vandaar dat men ook spreekt over de aquiliaanse
aansprakelijkheid vormt vandaag een tweeluik met de strafrechtelijke
verantwoordelijkheid.
Het kerkelijk recht (canoniek) heeft de rol van het Romeins recht overgenomen na de val
van het Romeinse rijk. De kerk nam een groot deel van de staatsorganisatie over.
Daarnaast ontstonden plaatselijke gewoonten die van streek tot streek verschilden.
Wat is recht?
Definitie recht
Geheel van afdwingbare regels die door de samenleving tot stand komen met als doel de
samenleving te ordenen
Het recht is het geheel van regels en normen door de staat afgedwongen met het oog op
de ordening van de maatschappij
1
,Geheel van afdwingbare regels
Recht is afdwingbaar
Afdwingen gebeurt via rechtbanken door:
Straffen bij misdrijven
Dwingen te betalen
Dwingen iets te doen
Verbieden iets te doen
Recht is op iedereen van toepassing ongeacht geloof, politieke overtuiging,
Afdwingbaar karakter tegenover alle leden van de samenleving onderscheidt recht van
andere 'normeringsstelsels'
Statuten van een voetbalclub
Beroepscode van artsen, advocaten
Afdwingbaar karakter:
Straffen bij misdrijven etc: boete, gevangenisstraf
Zie ppt!
Met als doel de samenleving te ordenen
Doel = samenleven ordenen (zonder recht: chaos & recht van de sterkste)
Vrouwe justitia:
Blinddoek: rechtspraak zonder aanzien van de persoon. Personen worden hier niet
gehoord en veroordeeld maar slechts de feiten en daden
Weegschaal: stelt afweging van de bewijzen en getuigenissen voor, die in het
voordeel of nadeel van de verdachte spreken
Zwaard: vonnis dat wordt uitgesproken
Bronnen van recht
Bronnen van het recht
Waar ontstaan die regels en waar vinden we ze? = bronnen
Wat als regels elkaar tegenspreken? = hiërarchie
Bronnen worden besproken in hiërarchische volgorde
Bij tegenstrijdigheid heeft hoogste bron voorrang
Binnen 'wetgeving' onderscheiden we:
1. internationale verdragen
2. grondwet
3. wetten - decreten - ordonnanties - besluiten
1.1 internationale verdragen
Bilaterale verdragen: tussen 2 landen
Multilaterale verdragen: tussen meerdere landen
Universele verklaring voor de rechten van de mens
Internationaal kinderrechtenverdrag
Soms ook supranationale wetgeving in materiële zin via bevoegdheidsoverdracht
EU wetgeving: richtlijnen, aanbevelingen
Verdragen staan in de hiërarchie helemaal bovenaan!
Ratificatieprocedure verdragen:
2
, Onderhandeling
Ondertekening
Goedkeuring door parlement
Publicatie in staatsblad
Pas dan van kracht in 'interne rechtsorde'
1. internationale verdragen
2. grondwet
3. wetten - decreten - ordonnanties - besluiten
1.2 grondwet
De grondwet bevat:
Organisatie en de structuren van de federale staat
De fundamentele rechten en vrijheden (grondrechten) van de Belgen
De grondwet staat boven de gewone wetten
Gewone rechtbanken toetsen wetten niet aan de grondwet
Het Grondwettelijk Hof is bevoegd om zogenaamde wetskrachtige normen te toetsen. Dit
zijn zowel de bepalingen aangenomen door het federale parlement (wetten) en door de
parlementen van de gemeenschappen en de gewesten (decreten en ordonnanties).
Alle andere normen, zoals koninklijke besluiten, besluiten van de regeringen van
gemeenschappen en gewesten, ministeriële besluiten, verordeningen en besluiten van
provincies en gemeenten, evenals rechterlijke beslissingen vallen buiten de bevoegdheid
van het Grondwettelijk Hof en moeten bestreden worden bij een ander college, zoals
bijvoorbeeld de Raad van State.
1. internationale verdragen
2. grondwet
3. wetten - decreten - ordonnanties - besluiten
1.3 wetten - decreten - ordonnanties
Wetgeving op 3 niveaus:
Federaal (BE): wetten
Regionaal (gemeenschappen en gewesten): decreten en ordonnanties
De wetgeving van het federaal en regionaal niveau:
Staat hiërarchisch op gelijke voet
Het gaat om nevengeschikte besturen (ze zijn even belangrijk)
In geval van bevoegdheidsconflict: grondwettelijk hof
Wet in formele betekenis:
Gaat uit van wetgevende macht/parlement
Wet, decreet, ordonnantie
Wet in materiële betekenis:
Elke algemeen verbindende rechtsregel die uitgaat van een bevoegde overheid
Koninklijke besluiten (KB), ministeriële besluiten (MB's), besluiten van
gemeenschaps- en gewestregering.. Maar ook besluiten van de provincie,
gemeenten, internationale verdragen
Zie ppt!!
Hiërarchische rechtsbronnen:
Wetgeving in volgorde van belangrijkheid:
3
, 1. Internationale verdragen
2. Grondwet
3. Wetten – decreten – ordonnanties
4. Koninklijke besluiten – besluiten van de gemeenschaps- of gewestregering
5. Ministeriële besluiten - besluiten van de gemeenschaps- of gewestregering
6. Provinciale verordeningen of reglementen
7. Gemeentelijke verordeningen of reglementen
Bronnen van recht
Gewoonte
Staat hiërarchisch onder de wet (mag dus niet mee in strijd zijn)
Gewoonte moet:
Algemeen geldend zijn
Duurzaam en bestendig zijn
Openbaar zijn
Samenleving moet het als rechtsregel aanvaarden
Materiële elementen:
Algemeenheid: de gewoonte moet gebaseerd zijn op rechtshandelingen die
gesteld worden door de meerderheid van de gemeenschap of door de heersende
groep in die gemeenschap.
Bestendigheid: de rechtsonderhorigen moeten zonder te veel afwisseling de
gewoonte volgen
Duurzaamheid: het gebruik moet over een voldoende lange periode onafgebroken
voortbestaan
Openbaarheid: de gewoonte moet vrij algemeen bekend zijn, indien niet door
iedereen, dan toch door een groot aantal mensen.
Moreel element:
De gewoonte moet door de burgers als rechtsregel aanvaard worden als billijk en
rechtvaardig. Dat maakt het verschil met een louter maatschappelijk gebruik.
Bronnen van recht
3. Algemene rechtsbeginselen
Algemene principes die maatschappelijk aanvaard zijn, maar die niet geschreven teksten
(wetten..) zijn neergelegd
Bv: vermoeden van onschuld, scheiding der machten, etc.
Bronnen van recht
4. Rechtspraak
Rechtbanken passen recht toe op individuele gevallen
Interpretatie en toepassing van rechtsregels door rechtbanken in concrete situaties, kan
bron van recht zijn voor toekomstige uitspraken
Vooral in hogere rechtscolleges belangrijk! Hof van cassatie, raad van state,..
Interpretatie rechtsregels: soms geeft een rechtsregel aanleiding tot verschillende
interpretaties. De (hoogste) rechtbanken passen de wet in een bepaalde richting toe.
Wanneer bijvoorbeeld het Hof van Cassatie in bepaalde gevallen een vaste interpretatie
geeft aan een bepaald wetsartikel, dan wordt dit door andere rechtbanken ook zo
toegepast, hoewel dat geen verplichting is.
4
