Europees recht
Onderwijsgroepen internationaal en
Europees recht - volledig uitgewerkt
1
, Europees recht
OG 1: De nieuwe rechtsorde en lidmaatschap
2.1. EU-LIDMAATSCHAP
Lees het onderstaand stuk, gepubliceerd op de website van De Standaard op 3 maart 2022.
5 VRAGEN EU-TOETREDING
Oekraïne wacht om tot de
wachtkamer toe te mogen treden
Oekraïne heeft deze week EU-lidmaatschap aangevraagd. Het land staat een lang en onzeker
proces te wachten.
Chris Hensen, NRC
Donderdag 3 maart 2022 om 14.42 uur
Het is nog maar de vraag of er überhaupt straks een Oekraïne bestaat dat lid kan worden. afp
‘Ze zijn een van ons, en we willen hen erbij.’ Met die woorden bracht de voorzitter van de Europese
Commissie Ursula von der Leyen zondag verwarring en onrust teweeg. Ze had het over Oekraïne, dat
al jaren droomt van een lidmaatschap en nu, met de Russische aanval in volle gang, een doorbraak
probeert te forceren.
Frankrijk, Duitsland en Nederland houden toetredingsonderhandelingen al jaren tegen – Oekraïne is
niet klaar voor lidmaatschap, vinden zij. Nu leek de EU-chef de deur toch open te zetten – tegen het
zere been van de Russische president Poetin, die zijn oorlog mede lijkt te zijn begonnen vanwege
Kievs Europese ambities.
De Oekraïense president Zelenski zette de dag erop prompt zijn handtekening onder de officiële
aanvraag voor het lidmaatschap. Het Europees Parlement nam een dag later, na een indrukwekkende
videotoespraak van Zelenski, met grote meerderheid een motie aan waarin het de Commissie en de
Europese regeringsleiders opriep zich te buigen over een Oekraïense kandidatuur.
1 Wat zei Von der Leyen over het lidmaatschap?
Allereerst: de uitspraken van Von der Leyen liggen genuanceerder dan wat sommigen ervan maakten.
De EU-chef werd zondagavond geïnterviewd na urenlange onderhandelingen en zei toen dat ze zo’n
lidmaatschap steunt, maar wel op langere termijn. ‘We werken op veel fronten al nauw samen met
Oekraïne. En inderdaad, in de loop der tijd zal Oekraïne bij ons horen. Ze zijn een van ons, en we
willen hen erbij.’ Tegelijkertijd was ze hiermee veel explicieter dan ze tot nu toe is geweest. Sommige
EU-kenners concluderen dat Von der Leyen het vooruitzicht van een EU-lidmaatschap op tafel heeft
gelegd.
2 Wat is de status van de gesprekken met Oekraïne?
Oekraïne zit in de ‘voor-wachtkamer’. Het land is een ‘associatiepartner’ van de EU. Dat houdt in dat
het zich heeft gecommitteerd aan economische, politieke en gerechtelijke hervormingen om beleid en
2
, Europees recht
wetgeving af te stemmen op dat van Brussel. Een associatieverdrag is geen garantie dat een land mag
toetreden.
3 Hoe verloopt de toetredingsprocedure?
De status van kandidaat is de volgende prijs voor aspirant-leden – al is ook dat een wachtkamer waar
een land jarenlang in kan verblijven. Regeringsleiders moeten allereerst unaniem besluiten of een
land die status krijgt, waarna ingewikkelde en langdurige onderhandelingen beginnen tussen de
kandidaat en de Commissie. Op tal van momenten hebben lidstaten en het Europees Parlement
daarbij een veto, waarbij ze het hele proces langdurig kunnen vertragen.
President Erdogan vroeg zich na de uitspraken van Von der Leyen af of Brussel ook
dezelfde ‘gevoeligheid’ wilde tonen tegenover Turkije. Of moest zijn land daarvoor ‘ook
eerst aangevallen’ worden?
Om in aanmerking te komen voor de kandidaat-status, moet een land een officiële aanvraag doen –
wat Zelensky maandag heeft gedaan. De Commissie vormt, na een unaniem verzoek daartoe van de
lidstaten, daar dan een advies over. Zo’n advies kan vijftien tot achttien maanden duren. Het hele
traject van kandidaat tot lid duurt zeker tien tot vijftien jaar. Het verzoek van lidstaten aan de
Commissie lijkt er wel te komen. Maar na dat symbolische ‘ja’ zijn er nog volop momenten waarop er
‘nee’s’ kunnen volgen.
4 Valt van de procedures af te wijken?
Zelenski vroeg zaterdag in een telefoongesprek met Von der Leyen of Oekraïne niet versneld kan
toetreden en drong daar dinsdag opnieuw op aan. Hij kreeg steun van acht Midden- en Oost-
Europese landen die in een open brief de andere lidstaten opriepen om Oekraïne ‘onmiddellijk de
status van kandidaat-lid te geven en de onderhandelingen te openen’.
Maar een versnelde procedure kent de EU niet. Zoiets ligt gevoelig, gezien de kritiek op de eerdere
grote uitbreiding van de EU in 2004 met tien nieuwe leden, die helemaal nog niet klaar waren (en
later nog een keer in 2007, toen Bulgarije en Roemenië toetraden). In Nederland werd in 2016 in een
referendum de ratificatie van het associatieverdrag met Oekraïne geblokkeerd – al ging Nederland
later onder voorwaarden akkoord, waardoor het verdrag toch van kracht werd.
Het brengt bovendien lastige vragen mee rond andere aspirant-leden. President Erdogan vroeg zich
na de uitspraken van Von der Leyen af of Brussel ook dezelfde ‘gevoeligheid’ wilde tonen tegenover
Turkije. Of moest zijn land daarvoor ‘ook eerst aangevallen’ worden?
5 Was Von der Leyen voorbarig met haar suggestie?
De inhoudelijke bezwaren – corruptie, zwakke rechtstaat, slecht functionerende markteconomie –
zijn bij veel lidstaten niet weg, al betoogde Zelenski dinsdag tegen Europarlementatiërs dat zijn land
klaar is. Maar door Poetins agressie is Europa in sneltreintempo anders aan het kijken naar de wereld
en zijn eigen positie en veiligheid daarbinnen. Het Oekraïne-vraagstuk krijgt zo een andere context,
wat ertoe kan leiden dat toetreding sneller gaat. Tegelijkertijd is de situatie in Oekraïne zeer fluïde –
het is nog maar de vraag of er überhaupt straks een Oekraïne bestaat dat lid kan worden.
Op sociale media circuleert een filmpje dat Zelenski een aantal jaren geleden maakte. Hij was toen
een komiek die in een tv-show speelde dat hij per ongeluk president was geworden. Hij wordt gebeld
door Angela Merkel, die hem feliciteert met het lidmaatschap van de EU. Als Zelenski geroerd zegt
dat Oekraïne niet blijer kan zijn, zegt Merkel: ‘Oekraïne? Och, wat spijt me dat. Er is een vergissing
gemaakt. Ik probeerde met Montenegro te bellen.’
3
, Europees recht
Beantwoord nu de volgende vragen:
a) Waar vind je de procedure om lid te worden van de EU terug?
Art. 49 VEU: “Elke Europese staat die de in ar0kel 2 bedoelde waarden eerbiedigt en zich ertoe
verbindt deze uit te dragen, kan verzoeken lid te worden van de Unie. Het Europees Parlement en de
na0onale parlementen worden van dit verzoek in kennis gesteld. De verzoekende staat richt zijn
verzoek tot de Raad, die zich met eenparigheid van stemmen uitspreekt na de Commissie te hebben
geraadpleegd en na goedkeuring van het Europees Parlement, dat zich uitspreekt bij meerderheid van
zijn leden. Er wordt rekening gehouden met de door de Europese Raad overeengekomen criteria voor
toetreding.”
b) Vat het bovenstaande stuk de procedure zoals uitgelegd in de EU-verdragen goed samen?
Toetredingsvoorwaarden
Toetreding staat open voor “elke Europese Staat die de in ar?kel 2 VEU bedoelde waarden eerbiedigt
en zich ertoe verbindt deze uit te dragen”; art. 49 VEU
è De waarden: eerbied voor menselijke waardigheid, vrijheid, democra?e, gelijkheid, de
rechtsstaat en de eerbiediging van de mensenrechten; art. 2 VEU
Kopenhagen-criteria
1. De kandidaat-lidstaat beschikt over stabiele instellingen die de democra?e, de rechtsstat, de
mensenrechten en het respect voor en de bescherming van minderheden garanderen;
2. De kandidaat-lidstaat moet beschikken over een goed func?onerende markteconomie alsook
over het vermogen om de concurren?edruk en de markt krachten binnen de Unie het hooM
te bieden;
3. De kandidaat-lidstaat moet in staat zijn om de verplich?ngen van het lidmaatschap op zich te
nemen, wat onder meer inhoudt dat hij de doelstellingen van een poli?eke, economische en
monetaire unie onderschrijM.
Toetredingsprocedure
1° Verzoek en onderhandelingen
1. De toetredingsprocedure vangt aan met het verzoek om lid van de Unie te worden;
ð Gericht aan de Raad: de Raad besluit met eenparigheid van stemmen, na raadpleging van
de Commissie en na goedkeuring van het Europees Parlement, dat zich uitspreekt bij
meerderheid van stemmen; art. 49, lid 1 VEU
2. De Commissie brengt een eerste advies uit en de Raad neemt een eerste besluit om de
procedure te openen;
3. Onderhandelingen tussen de kandidaat-lidstaat en de Unie-instellingen;
- De Raad onderhandelt op grond van de gemeenschappelijk standpunten die hij op
voorhand vaststelt;
- Iin sommige aangelegenheden draagt de Raad de Commissie op om met de kandidaat-
lidstaat te onderhandelen.
4. Het eigenlijke advies van de Commissie en de besluiten van het Europees Parlement;
5. Het uiteindelijke akkoord wordt gesloten tussen de lidstaten en alle kandidaat-lidstaten;
6. Het akkoord treedt in werking na bekrach?ging door alle lidstaten volgens hun
onderscheiden grondweYelijke bepalingen; art. 49, lid 2 VEU
4
