Deel 1: Algemene beginselen
H1. Wezen en functie van het gerechtelijk recht
1.1. Begripsomschrijving
• Gerechtelijk recht = “het geheel van rechtsregels die betrekking hebben op de effectuering van de
materieelrechtelijke aanspraken van de rechtssubjecten”
• > Proces; ook rechtsvordering van derechtssubjecten, de rechtsmacht en de bevoegdheid van de
rechtbanken en hoven, hetgeschil
• > Gerechtelijk privaatrecht; ook strafprocesrecht
• Nauwe band met materieel recht
1.2. Bronnen
1.2.1 Grondwet
• Art. 13 GW: recht op toegang tot de rechter
• Art. 23, 2° GW: recht op juridische bijstand(sociale grondrechten)
• Artt. 40, 144-159 GW: rechterlijk macht “De rechterlijke macht wordt uitgeoefend door de hoven en
rechtbanken. De arresten en vonnissen worden in naam des Konings tenuitvoer gelegd.”
1.2.2 Verdragsrecht en recht van de Europese unie
• Art. 6 Europees Verdrag Rechten van de Mensen art. 14 BUPO
• Verordening nr.1215/2012 van het Europees Parlement en de Raad van 12 december 2012
betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de ten uitvoerlegging van beslissingen in
burgerlijke en handelszaken (=Brussel I bis Verordening)
• Verordening nr. 2201/2003 van de Raad van 27 november 2003 betreffende de bevoegdheid en de
erkenning en tenuitvoerlegging van beslissingen in huwelijkszaken en inzake de ouderlijke
verantwoordelijkheid
• Verordening nr. 1206/2001 van de Raad van 28 mei 2001 betreffende de samenwerking tussen de
gerechten van de lidstaten op het gebied vanbewijsverkrijging in burgerlijke en handelszaken
• Verordening nr. 2020/1784 van het Europees Parlement en de Raad van 13 november 2007
inzakede betekening en de kennisgeving in de lidstaten van gerechtelijke en buitengerechtelijke
stukken in burgerlijke of in handelszaken
• Verdrag van den Haag 15 november 1965 inzake debetekening en de kennisgeving in het
buitenland van gerechtelijke en buitengerechtelijke stukken in burgerlijke en in handelszaken
• Verordening (EG) Nr. 1896/2006 van het Europees Parlement en de Raad van 12 december 2006
tot invoering van een Europese betalingsbevelprocedure
• Vgl. Invordering van onbetwiste geldschulden (art.1394/20 Ger.W.)
• Verordening (EG) nr. 861/2007 van het Europees Parlement en de Raad van 11 juli 2007tot
vaststelling van een Europese procedure voor geringe vorderingen
1.2.3 Gerechtelijk Wetboek
• Wet 10 oktober 1967, in werking 1 november1970
◦Ontwerp van Charles van Reepinghen, Koninklijke commissaris voor de gerechtelijke
hervorming (opgevolgd door Ernest Krings)
◦Betrachtingen:
‣ Modernisering van een drie eeuwen oud procesrecht(Ordonnance Civile 1667; Code de
procedure civile1806; Wet Rechterlijke Organisatie 1869; Wet Bevoegdheid 1876)
‣ Eenheid van rechtsmacht cfr. recenter eenheidsloket of centrale inleidingskamer
‣ Eenheid van rechtspleging
‣ Vereenvoudiging en versnelling van rechtspleging
• bijv. verdwijnen pleitbezorgers; afschaffing van verplichte procesvertegenwoordiging;
minder formalisme; kennisgeving bij gerechtsbrief; wijziging van eis;
beslagprocedure;
◦Amendering in het parlement (o.m. arr. rb.)
,‣ Latere aanvullingen:
• Arbitragewet 4 juli 1972 (Deel VI)
• Nieuwe wet op de bemiddeling 25 februari 2005(Deel VII)
• Collaboratieve onderhandelingen (wet 12 juni2018, inwerkinggetreden op 1 jan. 2019)
(DeelVIII)
‣ Verwaarlozing 1970 – 1995
• Wet van 3 augustus 1992 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek
‣ Nadien talrijke wetswijzigingen
• Octupuswetgeving met HRJ — 7 december 1998
• Adviesraad magistratuur – 8 maart 1999
• Derde weg magistratuur – 7 april 2005
• Coll. schuldenregeling – 13 december 2005
• Rechtsbijstand – 1 juli 2006
• Commissie modernisering – 20 juli 2006
• Feniks – 2005-2006 later CHEOPS Justitie, JUPORTAL (databank rechtspraak), e-
Deposit: vorige minister van Justitie besteedde dit deels uit (Diplad)
• Evaluatie korpschefs – 18 december 2006
• Instituut gerechtelijke opleiding – 31 januari 2007
‣ Belangrijke recente hervormingen:
• Wet 21 april 2007 verhaalbaarheid erelonen advocaat + KB 26 oktober 2007
• Wet 26 april 2007 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek met het oog op het
bestrijden van de gerechtelijke achterstand
• Wet 15 mei 2007 deskundigenonderzoek inmiddels “gerepareerd” door art. 20 – 32
van de Wet van 30 december 2009 houdende diverse bepalingen betreffende justitie
II, BS 15 januari 2010, 1889
• Wet van 30 juli 2013 betreffende de invoering van een familie- en jeugdrechtbank
• Wet van 1 december 2013 tot hervorming van de gerechtelijke arrondissementen en
tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek met het oog op een grotere mobiliteit van
de leden van de rechterlijke orde
• 12 nieuwe gerechtelijke arrondissementen
◦Gerechtelijk gebied Antwerpen:
‣ Gerechtelijk arrondissement Antwerpen met afdelingen te Antwerpen,
Mechelen en Turnhout
‣ Gerechtelijk arrondissement Limburg met afdelingen teHasselt en Tongeren
◦Gerechtelijk gebied Bergen:
‣ Gerechtelijk arrondissement Henegouwen (Hainaut) metafdelingen te
Bergen, Charleroi en Doornik
◦Gerechtelijk gebied Brussel:
‣ Gerechtelijk arrondissement Brussel (Bruxelles) met afdelingen te Brussel
en Halle-Vilvoorde
‣ Gerechtelijk arrondissement Leuven met afdeling te Leuven
‣ Gerechtelijk arrondissement Waals-Brabant (BrabantWallon) met afdeling te
Nijvel
◦ Gerechtelijk gebied Gent:
‣ Gerechtelijk arrondissement Oost-Vlaanderen met afdelingen te
Dendermonde, Gent en Oudenaarde
‣ Gerechtelijk arrondissement West-Vlaanderen met afdelingen te Brugge,
Ieper, Kortrijk en Veurne
◦Gerechtelijk gebied Luik:
‣ Gerechtelijk arrondissement Eupen met afdeling te Eupen
‣ Gerechtelijk arrondissement Namen (Namur) met afdelingen te Dinant en
Namen
, ‣ Gerechtelijk arrondissement Luik (Liège) met afdelingen te Hoei, Luik en
Verviers
‣ Gerechtelijk arrondissement Luxemburg (Luxembourg) met afdelingen te
Aarlen, Marche-en-Famenne en Neufchâteau
• Wet 26 maart 2014 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek en de wet van 2
augustus 2002 betreffendede bestrijding van de betalings achterstand bij
handelstransacties met het oog op de toekenning van bevoegdheid aan de
natuurlijke rechter in diversemateries, BS 22 mei 2014 (Wet natuurlijke rechter)
• Wet van 25 april 2014 houdende diverse bepalingen betreffende Justitie
• Wet 8 mei 2014 houdende wijziging en coördinatie van diverse wetten inzake Justitie
‣ Potpourri I: Wet van 19 oktober 2015 houdende wijziging van het burgerlijk procesrecht
en houdende diverse bepalingen inzake justitie, BS 22 oktober 2015: “a reasonable
justice, within reasonable delays at a reasonable cost”
‣ Potpourri III: Wet van 4 mei 2016 houdende internering en diverse bepalingen inzake
Justitie, BS 13 mei 2016
‣ Potpourri IV: Wet van 25 december 2016 tot wijziging van de rechtspositie van de
gedetineerden en van het toezicht op de gevangenissen en houdende diverse bepalingen
inzake justitie, BS 30 december 2016
‣ Potpourri V: wet van 6 juli 2017 houdende vereenvoudiging, harmonisering,
informatisering en modernisering van bepalingen van burgerlijk recht en van burgerlijk
procesrecht alsook van het notariaat, en houdende diverse bepalingen inzake justitie
‣ Potpourri VI: Wet 25 mei 2018 tot vermindering en herverdeling van de werklast binnen de
rechterlijke orde (BS 30 mei 2018)
‣ Waterzooiwet: Wet 18 juni 2018 houdende diverse bepalingen inzake burgerlijk recht en
bepalingen met het oog op de bevordering van alternatieve vormen vangeschillen
oplossing (BS 2 juli 2018)
‣ Potpourri VII: Wet 21 december 2018 houdende diverse bepalingen betreffende justitie
(BS 31 december 2018)
‣ Knelpunten waren/blijven:
• Behoudsgezinde mentaliteit van rechtspractici
• Inertie van de rechtspractici bij de receptie van nieuwe wetteksten inzake gerechtelijk
recht
• Feen moderne infrastructuur: maar e-justice krijgt vorm
1.2.4 Bijzondere wetteksten
• Bijv. BW, WER (boeken XV-XVII Rechtshandhaving), talrijke bijzondere wetten(Wet 15 juni 1935
gebruik der talen ingerechtszaken) en decreten (bijv.Woninghuurdecreet - leer van de
implicietebevoegdheden - GwH nauwe band materieelrecht)
• Gevolg: geen eenheid van rechtspleging
1.2.5 Rechtspraak
• Feitelijk gezag van de cassatierechtspraak; zie nochtans art. 6 Ger. W. (geen bindend
precedentenrecht)
◦“De rechters mogen in de zaken die aan hun oordeel onderworpen zijn, geen uitspraak doen
bij wege vanalgemene en als regel geldende beschikking”
◦Oorspronkelijke invulling
◦Thans: motiveringsplicht
• Erkennen van algemene rechtsbeginselen
◦Algemeen rechtsbeginsel volgens het welk de partijen verplicht zijn mee te werken aan de
bewijsvoering
◦Autonomie van de procespartijen (beschikkingsbeginsel)
, ◦Verbod van eigenrichting– onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechter
1.2.6 Rechtsleer
• Ger. W. stimulans voor nieuw wetenschappelijk onderzoek inzake gerechtelijk recht
◦bijv. taak van de rechter, collectieve rechtsvordering (class action)
• Rechtsvergelijking met Nederland en Frankrijk
◦Kort geding, dwangsom, contradictoir verzoekschrift, betekening van exploten
1.3. Karaktertrekken van het gerechtelijk recht
1.3.1 Nationaal recht
• Historisch te verklaren: plaatselijke costuymen
• Internationalisering van de rechtsbetrekkingen
• Europees procesrecht
◦bijv. EEX en andere Europese Verordeningen
◦Verdragsautonome interpretatie Hof van Justitie te Luxemburg: bijv. “gewoon rechtsmiddel”
• Benelux procesrecht
◦bijv. dwangsom
◦Verdragsautonome interpretatie: “hoofdveroordeling”
1.3.2 Gemengd karakter
• Deels publiek- en deels privaatrecht
◦Publiek: rechterlijke organisatie
◦Privaat: conflictoplossing / effectuering van materiëlebelangen private personen
1.3.3 Dynamisch karakter
• Invloed van de evolutie van het materieel recht (bijv. versoepeling echtscheiding)
• Invloed van maatschappelijke evolutie (bijv.informatisering)
• Omgekeerd: het gerechtelijk recht kan ook het maatschappelijk gedrag beïnvloeden (bijv. sturen
met gerechtskosten: verhoging griffierechten, rechtsplegingsvergoeding, ...)
1.3.4 Formalistisch karakter
• Proceshandelingen zijn slechts geldig mits het naleven van de door de wet
opgelegdevormvereisten – meestal op straffe van nietigheid (handtekening, datum, bepaalde
vermeldingen,aantal exemplaren)
◦—> Wanneer de sanctie bij de niet-naleving van één van die vormen quasi-automatisch de
nietigheid tot gevolg heeft, spreekt men van formalisme
• Positief: rechtszekerheid; indien de vorm wordt nageleefd, heeft men de zekerheid dat de
proceshandeling gevolgen teweegbrengt zonder nog andere voorwaarden te moeten nakijken
• Negatief: wanneer bij het niet-naleven van één van de vormen de proceshandeling geen gevolgen
teweegbrengt – zelfs als het doel,waarvoor de vorm is ingevoerd werd bereikt
• Deformalisering door vereiste van belangenschade en mogelijkheid tot regularisatie
1.3.5 Dwingend karakter?
• Bepalingen van aanvullend-, dwingend recht en openbare orde (OO: art. 2 BW)
• Finaliteit van de regel
• Openbare orde:
◦1. rechterlijke organisatie (art. 58-555quater Ger. W.)
◦2. materiële bevoegdheid (art. 9 Ger. W.)
◦3. enkele bepalingen inzake territoriale bevoegdheid (art.631-633 Ger. W.)
◦4. kwaliteitseisen (art. 148 en 149 GW en 6 EVRM)
◦..
