Architectuur en omgeving: landschap, stad en openbare ruimte
(Zonder de lezing op YouTube van het VAI Matthew Gandy)
Inhoud samenvatting
1. Dromen, denken en werken aan de (ideale) het ideale landschap,
de ideale stad of publieke ruimte
2. 19de-eeuwse verstedelijking en urbanisering in Europa
3. Gastles Bart Tritsmans: Stadsgroen onder spanning
4. Gastles Thomas Vanoutrive: Landschappen
5. Fundamenten van een stadsontwerp: Deel I
6. Gastles Marie Swyzen: Team Vlaams Bouwmeester
7. Gastles Katrien Embrechts: Atelier Stadsbouwmeester
8. Fundamenten van een stadsontwerp: Deel II
9. Betaalbaar en haalbaar wonen
10. Erfgoed en herbestemming
11. ErfgoedZORG?
12. De stad in de 21ste eeuw: Uitdagingen
13. Examenvragen en oplossingen
,Les 1 (20/02)
Dromen, denken en werken aan de (ideale) het ideale landschap, de
ideale stad of publieke ruimte
Antwerpen:
-Linkeroever en rechteroever hebben de sterke ontwikkeling te danken aan onder andere de
geografische ligging aan de Schelde
-D-shape
Men droomt specifiek van:
1. De overbrugging en de infrastructuur die connecteren/overbruggen/verbinden
Bv. De hoge brug die weinig overspant. Een overbrugging die niet scheidt (niet zoals de
scheidende ring)
Overbrugging is nodig door de beperkte capaciteit van de tunnels, Bv. Kennedytunnel en de
files, voetgangerstunnel
2. Groene ruimtes opzoeken in een dense stad Bv. In Linkeroever
Ons ideaal als student: Diversiteit, multifunctionaliteit, fietsmogelijkheden, groene ruimtes die
aaneengeschakeld zijn, de prijs, de mogelijkheid om betaalbaar in de stad te wonen en
kwalitatief betaalbaar wonen, minder verkeer, duurzame ruimtelijke kwaliteit…
Twee facetten:
1. De fysieke stedelijke ruimte
2. Het beleid en de gemeenschap
Stadsmakers: City en Cité (van Civitas) = Het maakbare, het gemeenschappelijke, iets waar
je zelf een bijdrage toe kan hebben en het ruimtelijke
Examenvraag: Hoe hebben verschillende mensen de utopische modellen bedacht met
behulp van de twee facetten?
Tekstanalyse Utopia:
Utopische Stad (Thomas M. zet zich af tegen de maatschappij van Hendrik VIII, maar ook de
ruimtelijke organisatie)
= Denkbeeldige stad, een stad die gecreëerd is met een oog op het grootst mogelijke geluk
en grootst mogelijke harmonie in sociale samenleving. Vaak gekoppeld aan herstructurering
en droom van wetenschappelijke en maatschappelijke vooruitgang.
→ Ze zijn er ook wel bewust van dat het een ideaalbeeld is
Utopie (Ze willen iets wat er niet voldoende is veranderen, want ze zijn het niet eens met de
bestaande toestand)
= Droom van een niet te verwezenlijkte ideaal (op Aarde). Mogelijke verwevenheid (maar
niet noodzakelijk met):
-Eschatologie: Dogmatische, droom van het hiernamaals (bovenaardse droom)
-Deontologie: Geheel van ideeën die richtinggevend zijn voor de maatschappelijk handelen
(en ontwerpen) concrete richtlijnen en regels Bv. Een studio charter, waarin de afspraken
gemaakt zijn over de omgang binnen een ontwerpstudio
,Drie clusters:
1. Binnen deze utopische cluster wordt Utopia vergeleken met de Zonnenstad en
Christianopolis:
-Klassieke religieuze utopieën, bekende stukken waarnaar vaak wordt teruggegrepen (zie
tekst Utopia als voorbeeld) Hierbij stond de scholing van de mensen ook centraal.
-Een ander voorbeeld is een politiek manifest in Italië genaamd Zonnenstad (eigenlijk ook
een Zonnenstaat) hij gaat vrij ver hierin, een beetje communistisch, maar tegelijkertijd
gecombineerd met een religieus perspectief, want hij zet zich wel af tegen de
wantoestanden in de kerk, maar gaat daar toch een religieus evenbeeld of een utopisch
beeld van schetsen, de tempel is opgebouwd als een toren en wordt centraal geplaatst →
De staat omvat dan meer het politieke, het beleidsmatige en het structurele → De stad
maakt daar dan een fysieke en materiële vertaalslag van.
-Tot slot hebben we het voorbeeld van Christianopolis, waarbij de gezinsstructuur centraal
staat en belangrijk wordt voor hoe die stad wordt georganiseerd.
2. Historische sociale utopieën (Wetenschappelijk en sociaal): Wetenschappelijke
objectieven en sociale meningen samengevoegd, deze ideaalbeelden zijn veel haalbaarder
om ook in realiteit te kunnen bekomen
Bv. Bacon, de industrie zal de vooruitgang zijn, veel nieuwe grondstoffen zoals soda
Bv. Arc-et-Senans van Claude-Nicolas Ledoux ‘Hoe kunnen mensen economisch
kwalitatiever wonen?’ ‘Hoe kunnen we productiever zijn?’ De arbeiders die toch nog
kwalitatief zouden leven, een maatschappelijk vraagstuk
Bv. ‘De gezonde stad’ (Eind 19de eeuw, begin 20ste) Bandsteden en gridsteden, de
ontwerpers zoeken naar oplossingen met de inzichten van toen, zoals de industriële stad die
heel ongezond is, die dichte bebouwing heeft waar mensen dicht op elkaar wonen. → Dus
ze gaan ordeningen aanbrengen. Iedereen toegang bieden tot licht, lucht en ruimte.
De centrale gordel of die ene bandstad zorgt ervoor dat men de ruimte krijgt om de
gezamenlijke faciliteiten op één plek te concentreren, waardoor het gemakkelijk en mooi
wordt om deel uit te maken van het gemeenschapsleven en tegelijk in no-time in het
platteland te zitten.
Aanzet tot zonneringsdenken (De functionele stad en zijn vier kenmerken: werken,
wonen, ontspanning, verkeer). Ook als een reactie op de industriële stad en het idee van
‘groen’ en het idee van ‘gezond’ creëert Ebenezer Howard de Garden cities (met een
centrale stadskern en de grote voorzieningen, rondom liggen de tuinsteden met kleinere
faciliteiten, maar met een goede verbinding tussen de binnen- en buitenkernen)
Bv. Letchworth Garden City in 1903 door E. Howard → ‘Hoe zou het eruit zien als we echt
een gezonde stad zouden maken a.d.h.v. een cartoon eerst in 1899’ (UK)
3. Garden cities of groene utopieën, (BE) van tuinsteden naar kleinere tuinwijken
Bv. De Unitas wijk (Deurne/Borsbeek) met de achterliggende gedachte van tuinwijken en
tuinsteden (Eduard Van Steenbergen) dacht ook na over betaalbaarheid, groen, kwaliteit,
kleur- en vormgebruik en tektoniek
, Men merkt al gauw dat deze laatste utopie zijn beperkingen heeft: (Zie les 3 + 5 + 2)
→ Er wordt gereageerd vanuit het groene ideaal
→ Anderzijds vanuit: Wat is dan nu de ideale stad?
Dit is o.a. door Le Corbusier onder de aandacht gebracht, door zijn manier van architectuur
en zijn denken over stedenbouw. (Wonen, werken, Ontspanning, transport)
De Utopische modernistische stad: Parijs ‘een stad voor 3 miljoen bewoners’, waar hij tabula
rasa gaat doen: Hij gaat een stuk van die stad afbreken (net zoals dat Haussmann in de
19de eeuw heeft gedaan, zie les 2) om daar dan hoogbouw torens te zetten, waar mensen
kwalitatiever kunnen wonen. ‘Je bouwt in de hoogte en je laat zo publieke ruimte vrij die als
groen kan worden ingevuld, maar je breekt natuurlijk die historische stad af.’ (Toen werd dit
als een ‘juiste oplossing’ gezien, maar nu zou het natuurlijk absoluut niet mogen).
Globaal
US: Frank Lloyd Wright wordt vergeleken
met Corbusier, hij had een vrij radicale
mening tegenover de anderen
Bv. Broadacre city waarbij hij voorstelt om
het volledig te decentraliseren en telkens
een stuk grond te voorzien waar een gezin
van kan leven en individueel transport
(ieder zijn eigen helikoptertje), een grid
In de Sovjet-Unie ook radicaal (Sovjet Utopieën): Een vliegende stad, een beetje minder
realistisch wel. De aardbol ontlasten van de menselijke bewoning en de Aarde zelf te laten
dienen voor grondstoffen en landbouw, terwijl de mensen in vliegende steden zouden wonen
en soms met kleine individuele transportvliegtuigjes naar de Aarde gaan om dingen van de
Aarde op te halen
Iets meer realistisch in dezelfde regio was de Groene stad, een concreet voorstel om een
meer gezonde stad op te stellen en een socialistische maatschappij tot uitdrukking te
brengen, een soort proces van socialistisch bestaan waarbij de vier functies samengaan
Dichter bij huis: Turnhals (Turnhout en Herentals) van Renaat Braem (Le Corbusier was zijn
inspiratiebron) pleiten om Centraal Station niet af te breken en de historische architectuur te
behouden en heeft ook ecologische kritiek (Hij kleurt de rivier zwart) en hecht belang aan de
groene gezondheid ‘We maken het natuurbiotoop kapot’ dus zijn ideaal is een gezondere
rivier en een strictere scheiding tussen natuur en stedelijke bebouwing en minder densiteit
en meer cultuur
Pamflet in 1964: Hoe kunnen we de Kempen redden? Stedeloze stad, hij pleit tegen
overconsumptie (Je kan koeien niet blijven melken) en wilt een vernaculaire architectuur
(= Een bouwwijze die gebruik maakt van lokale materialen en tradities), behouden en niet
zomaar uitwissen bij de landbouwgemeenschap
Zie pamflet/boek “België is het lelijkste land ter wereld” ‘Hoe zijn we zo ver kunnen komen
dat we onze steden, onze industrie, onze landbouw, onze cultuur zo hard hebben verknoeid
en de stedenbouwkundige wanorde, iedereen bouwt, maar bij zonder structuur! Er is niet
nagedacht over lange termijn.
