Les 1: Introductie
dinsdag 20 februari 2024 10:31
1) Tekst: 'Utopia'
*Utopische stad, Utopie, Eschatologie, ideologie
Soorten historische utopische stedelijke modellen:
-> 4 types: (zie extra document)
1. de klassieke/religieuze utopie:
Thomas More (1480-1540)
○ Utopia (1516)
Francis Bacon (1561-1626)
○ Huis Van Salomo
Tommaso Campanella (1568-1639)
○ Zonnestad (1612-1636)
Johann Valentin Andreae (1586-1654)
○ Christianopolis (1626)
2. de wetenschappelijke
utopie:
vb verlichting, socialisme:
= combinatie wetenschappelijk en sociaal:
Claude-Nicolas Ledoux (1735-1806)
○ La ville idéale de Chaux (1780)
-> echte realisaties:
vb Koninklijke Zoutwinnerij Arc-et-Senans (1771), Le Grand Hornu (1815-1835): steenkoolsite
Arturo Soria Y Mata’s (1844-1920)
○ Ciudad Lineal/ Bandstad of Lijnstad (1882)
-> stad ontstedelijken en platteland verstedelijken dmv grid
-> w nu vaak de vraag over gesteld over versnippering groen (vb Vlaanderen lintbebouwing)
-> visie: licht, lucht en ruimte
-> aanzet tot zoneringsdenken (4): werken, wonen, ontspanning, transport
Ebenezer Howard (1850-1928)
○ Garden Cities (1903)
-> tuinsteden: aanvankelijk ontworpen als groene, zelfvoorzienende steden met
eigenwerkgelegenheid en sociale mix (arbeiders en middenklasse)
-> op België toegepast op kleinere schaal in de vorm van tuinwijken/dorpen
vb Klein Rusland (Huib Hoste 1921-1923), Unitaswijk Deurne (Eduard van Steenbergen
1925),Cité Moderne, Sint-Agatha Berchem (1922-1926 Victor Bourgeois)
Le Corbusier (1887-1965)
○ Ville contemporaine pour trois millions d’habitants (1922):
-> hoogbouw torens om meer publieke ruimte te vrijwaren: idee mooi, maar in de praktijk:
ontstaan slaapsteden waar in de dag niets gebeurd omdat wonen-werken volledig gescheiden is
CIAM
○ pleitten voor indeling stad in functionele zones, van elkaar gescheiden door groen
Frank Lloyd Wright (1867- 1959)
○ Broadacre City (1932):
-> decentralisatie en gezinsgecentreerd: gemeenschappelijke ruimte tot minimum beperkt,
stuk grond waar een gezin kan leven, individueel transport
= sterk beïnvloedt door toenmalige maatschappelijke orde
Lessen Pagina 1
, 3. De humanistische Utopie
4. Sovjet utopieën:
Gyorgy Krutikovs
○ Vliegende stad (1928)
-> aarde ontlasten, steden boven de grond laten vliegen
Mikhail Barsch en Moisei Ginzburgs
○ Groene Stad (1930)
-> alle versch domeinen (wonen, werk, cultuur, ontspanning) terug samen brengen als proces
van socialistisch bestaan
Renaat Braem
○ Turnhals (jaren '40)
'Fictieve stad combinatie Turnhout en Herentals'
-> pleitte voor historische arch te respecteren
-> uitgroeiing dorpskern die gaat uitgroeien tot stad, omwalling w afgebroken en verder weg
opnieuw gebouwd, industrie w ingebed in historische centrum, natuur w kapotgemaakt
-> visie: striktere scheiding scheiding natuur-bebouwing, minder densiteit in de stad, industriële
sites verdrijven naar de rand van de stad, in de binnenstad plaats maken voor cultuur
○ Stedeloze stad (1964)
-> 'Hoe kunnen we de Kempen redden?'
-> tegengaan lintbebouwing, voor hoogbouw, vrijwaren groene ruimte
○ Publicatie 'Het Lelijkste land ter wereld' (1968)
-> kritiek niet nagedacht over lange termijn, tegenstellingen politiek, private tuinen,
versnippering openbare ruimte,
Robert Venturi (1925-2018) en Denise Scott Brown (1931-)
○ Learning from Las Vegas
Actuele Voorbeelden:
Energieverbruik delen
Declaration of Davos (2018): geen utopie, meer een charter, richtlijnen
-> visie high-quality Baukultur for Europe (tekst bb)
2) Tekst 'de gedroomde stad':
dromen tekst:
~ 'Antwerpen-hoe--het-had-kunnen-zijn
Vaste oeververbinding rechter en linkeroever (de Grote Doorsteek) en uitbreiding van de haven:
• een infrastructuur die de oevers langs de Schelde verbindt en niet scheidt
○ Initieel heel veel voorstellen voor bruggen, allen afgewezen, nooit gerealiseerd
-> om scheepsvaartverkeer om de Schelde niet te hinderen
-> wel tijdelijke feest-of oorlogsbruggen gerealiseerd bestaande uit boten/pontons
○ 1967 opening Kennedy- tunnel
○ vandaag: brug technisch en eco haalbaar: w in overweging genomen in aansluiting op de
oosterweelverbinding
eigen dromen:
versterking gemeenschapsgevoel, multifunctionaliteit gebouwen, stijging fiets- en wandelveiligheid, tegengaan,
versnippering groene ruimte, betaalbaar, toegankelijk openbaar transport, kwalitatief wonen, minder verkeer,
toegankelijkheid mindervaliden in zowel straten als openbare plaatsen
Lessen Pagina 2
,Les 2: Urban trends in Europa 19e eeuw
dinsdag 27 februari 2024 10:31
3 industriële revoluties:
1) 1e: vanaf 1750: opkomst stoommachine, elektriciteit, steenkool, ijzer
-> vooral in Engeland
2) 2e: verbreding industrie op grote schaal
-> impact verspreid naar andere landen
3) 3e: vooral gericht op diensten ipv enkel materialen
Urban trends in Europa 19e eeuw
3 fasen:
-> komen iets later dan industriële revoluties, maar zijn hier wel mee verbonden
1) 1ste fase: 1800-1870
= versnelde maar nog gematigde urbanisering
2) 2de fase: 1870-1960
= periode van algemene stedelijke expansie
3) 3de fase: 1960 tot vandaag
= toenemende urbanisering versus de-urbanisatie (= men gaat weg uit de stad trekken)
Stedelijke typologie
-> 2 clusters:
1) multifunctionele steden
vb London en Parijs
2) specialist urban communities
-> ontstaan doordat heel specifieke noden aanleiding geven tot stadsontwikkeling
○ industriesteden (Charleroi)
○ havensteden (Antwerpen, Liverpool, Manchester,..)
○ leisure towns (spa-resorts, kuststeden waar ontspanning centraal staat)
-> je kan deze ontspanningssteden pas krijgen doordat de industr revolutie heeft plaatsgevonden
en mensen zich deze ontspanning dus kunnen permiteren
○ militairesteden, koloniale steden
Urbanisatie gebeurt in versch snelheden
= grote verschillen tussen steden onderling te zien aan aantal inw
1e fase (1800-1870):
Grote verschillen tussen landen op vlak van urbanisering
- GB, BE als voortrekkers
-> groei in België gebeurt in clusters: Brussel, Luik, Antwerpen, Gent (plaatsen met bloeiende eco)
= Antw-> haven, Gent-> katoen, textiel, Luik-> ijzer, Charleroi-> glas, Brussel-> hoofdstad, kruispunt,
luxeproducten, zilver (bestek, juwelen, kandelaars, kunst)
-> te zien op kaarten stijging aantal inwoners in deze clusters
- Dui conc in industr regio's
- Fra (clusters dmv specialist communities), Italië, Spanje (enkel Barcelona), Nederland en Scandinavië
erg beperkt
Soorten migratiestromen (3)
1) plattelandsvlucht
-> mensen konden niet meer rondkomen op het platteland en trekken naar de stad om daar te gaan
werken: id industrie werken of als dienstmeisjes voor de burgerij
2) Vlaanderen -> Wallonië!
-> grote nood aan arbeiders in Luik en Charleroi
-> Vl was tot de 19e E belangrijke lb regio, maar was niet meer productief dus arbeiders moesten ander
werk zoeken (te zien in cijfers tewerkstelling in vl: 1846: 41%, 1880: 29%)
Lessen Pagina 3
, 3) België naar buitenland, vooral Noord-Frankrijk
-> textiel industrie sterk aanwezig
-> sterke impact stedelijk landschap
= opkomst industriesteden met arbeiderswoningen
-> opkomst spanningen, protesten, stakingen
= arbeiders gaan staken door lage lonen (machtsmisbruik door grote
vraag naar werk)
Robert Owen (1771-1858), Brit
- geinsp op utopische modellen
-> komt tot nieuwe stadsontwikkeling, sociaal project als aanklacht tegen uitbuiting arbeiders
industriesteden
- coöperatiedorp New Lanark (zuiden Glasgow) 1820
= prototype industriestad wolspinnerij
= zowel sociaal als ruimtelijk concept
Nieuwe vormen huisvesting
-> groei coöperatieve initiatieven
Charles Fourier (1772-1837) Fra
- 'ideale woonvorm' is phalages (gemeenschap) en phalansteres (gigantische woonblokken/kazernes om
arbeiders te huisvesten)
-> vb realisatie Brussel: site André Godin (kachelproducent)
= familistères naast fabriek
-> aandacht voor crèches, ziekenhuizen, watervoorzieningen, sociale zekerheid,…
Huisvesting grote toestroom arbeiders andere landen
- Gent: beluiken
- London: doen aan densificatie, grotere panden van rijkere w opgedeeld in appartementen en per kavel
verhuurd -> grote stijging opbrengst woningen voor verhuurders
Ontwikkeling transport:
= transformatie naar een exportgerichte, industriële economie
-> belang aan transport stijgt zowel voor goederen als personen
○ stijging infrastructuur: vb steenwegen, waterwegen
○ spoorwegennet
-> vb België: hoofdassen w door de staat ontwikkeld tussen de clusters, privé
investeerders leggen dekleinere assen aan obv winstgevende verbindingen
= resulteert vandaag in het dichtste spoorwegennetwerk van Europa >< meest
functioneel haha
Bevolkingsevolutie/ explosie
= gebeurt per stad op een versch manier
-> tabel bevolkingscijfers
- Antwerpen
-> nuancering snelst groeiende
bevolking: omwallingverdwijnt
dus stad w groter
- Brussel
-> nuancering w alleen naar de
stad op zich gekeken,maar
omliggende gebieden h ook
grote ontwikkelinggekend, maar
is bestuurlijk nooit tot 1 entiteit
gevormd
Lessen Pagina 4
