Pedagogie
Thema 1. Voor een goed begrip: wat verstaan we onder opvoeding?
Zie ook ppt hoorcollege 1 + stellingen ppt seminarie 1
1.1 Een begripsverkenning, kenmerken
Diekstra
- Nederlandse prof maar is ontslagen geweest door plagiaat te plegen
A. Inleiding: Geen 1 juiste definitie, waarheid, manier van kijken naar opvoeding
Stelling “kennis van opvoeden”: “Opvoeding is iedere invloed die mensen, bedoeld of onbedoeld;
uitoefenen op de ontwikkeling van kinderen.”
Kennis is macht op terrein van opvoeding: Wat ouders en andere opvoeders weten en begrijpen van
het verband tussen opvoeding en ontwikkeling van kinderen is van grote invloed op die ontwikkeling.
Dat wil niet zeggen dat hoe meer een opvoeder weet, hoe beter het kind zal ontwikkelen.
Kennis voldoende?: Kennis heeft een grote invloed maar is niet allesbepalend. Er zijn verschillende
factoren die een invloed hebben op ontwikkeling vh kind maar opvoeden is er maar 1 van. Het is ook
niet omdat een ouder of opvoeder veel kennis heeft, hij/zij daarom ook in alle situaties juist zal
handelen. “Weten dat” en “begrijpen waarom” is geen garantie voor “zich gedragen als”. Het is
moeilijk om de juiste vaardigheden in de praktijk toe te passen.
Kinderen nemen veel op hoe een omgeving zich gedraagt
vb. spanningen tussen ouders voelt het kind aan & heeft negatieve invloed op de ontwikkeling vd baby
vb. het still-face-experiment: baby’s kunnen door een depressieve gezichtsuitdrukking vd moeder tot
een depressief huilerige reactie geprikkeld worden. Depressie bij een ouder besmet onbewust de baby
ook. Veel (jonge) ouders willen niet dat hun kind hier dan ook mee ‘besmet’ wordt maar hulp zoeken
voor de psychische problemen van de ouder is een zeer moeilijke stap.
B. Moet opvoeden geleerd worden?
Opvoeden = normatief proces (normen & waarden v belang). Het antwoord hangt af aan wie je de
vraag stelt, het varieert dus op vlak van wat ouders/opvoeders van zichzelf verwachten en wat anderen
van hen verwachten
1e opvatting: je moet ontwikkeling van kind volgen + op eigen intuïtie afgaan opv.
Niet leren
2e opvatting: je moet weten op welke leeftijd het kind iets moet kunnen of nog niet
kan & wanneer je bepaalde vermogens moet stimuleren opvoeden wel leren
P 15: steekproef: iets meer dan helft vd ouders vindt dat je opvoeden moet leren.
De evolutie heeft ons zo geprogrammeerd dat het krijgen v en omgaan met jonge kinderen doorgaans
lichamelijke, oa hormonale veranderingen teweegbrengen die beschermend en verzorgend verdrag
bevorderen (zowel bij moeder als vader).--> geen garantie op goede opvoeding en ontwikkeling
Is liefde toch genoeg?
Wij zijn door de evolutie in elkaar gezet onder omstandigheden die sterk verschillen vd
omstandigheden waaronder we nu leven
Belangrijke gevolgen:
- we doen niet altijd automatisch het meest goede/gunstige, bv meeroken = (niet) schadelijk voor
het ongeboren kind
- Aanpassingsvermogen gekregen, zo kunnen we via trial and error leren wat beter en wat minder
werkt onder bepaalde veranderde omstandigheden
Bv: onderzoek-> “Niet alleen roken tijdens de zwangerschap is schadelijk voor de ongeboren baby, ook
verblijf in rokerige ruimtes (=meeroken).” Meeste ouders hadden het fout.
1
, DUS: ouders kunnen vh kind houden & goede bedoelingen hebben, maar als ze niet voldoende kennis v
opvoeding & ontwikkeling hebben kan h kind schaden (vb achterblijven v geboortegewicht &
lengtegroei)
Wat kinderen nog meer nodig hebben
- “All you need is love”= romantisch ideaal en slechts halve waarheid, er is meer nodig dan enkel
liefde
- Moeders met meer kennis stimuleren meer de cognitieve/intellectuele kennis v kinderen
(zelfbeheersing, discipline, …) goed voor succesvol leven later (bv. Nee k zeggen tegen alcohol
drugs criminaliteit; zie marshmallowtest yt)
Een Ouderlijke leerplicht?
Hebben (aanstaande) ouders de plicht zich zo goed mogelijk te informeren over opvoeding &
ontwikkeling v kinderen?
sommigen vinden van wel/anderen van niet. Dit betekent niet dat ze gn belang geven aan info
over opvoeding & ontwikkeling & ze gn advies of ondersteuning willen wanneer ze het zelf even
niet weten
schisma (=onenigheid) in onze samenleving -> veel discussies over (1/2 wijst de plicht af, de meeste
vinden dat ze zelf mogen beslissen hoe op te voeden)
sommige ouders overschatten de nodige vaardigheden als ouders = parental self-efficacy belief
Gevolg: Combinatie van weinig kennis van opvoeding en ontwikkeling + sterk geloof in de
zelfredzaamheid als ouder kan ongunstig uitpakken voor de ontwikkeling v kinderen
Gevolg: is gemeenschappelijke leerplicht nodig?
Een Gemeenschappelijke leerplicht?
Hebben wij als samenleving de plicht te zorgen dat ouders zo goed & makkelijk toegang hebben tot
info of ondersteuning bij ontwikkeling & opvoeding v hun kinderen? Ongeacht of we nu wel of niet
vinden dat er een ouderlijke leerplicht moet komen?
C. Is opvoeding co-productie?
it takes a village to raise a child= het vergt een heel dorp/gemeenschap om een kind op te voeden.
Het gaat met kinderen alleen goed als het met hun gezinnen goed gaat & als de hele gemeenschap
om hun welzijn & ontwikkeling geeft
co-productie w uitgevoerd door ouders, grootouders, gastouders, fam, buren, leerkrachten, jeugd-
en jongerenwerkers, (social) media, politiek verantwoordelijken, toevallige voorbijgangers (vb rood
licht)
C. Eenvoudigste definitie v opvoeding
Veel verwarring door ≠ meningen v wat opvoeden is + wie tot functie opvoeden behoort
Definitie volgens Diekstra: opvoeding is iedere invloed die mensen, bedoeld of onbedoeld,
uitoefenen op de ontwikkeling van kinderen. Deze def. Heeft ≠ implicaties:
1. ouders die vinden dat je opvoeding wel/niet moet leren w gelijk gesteld
iets willen bereiken met/bij een kind moet w geleerd, uitoefenen van bedoelde invloed
onbedoelde invloed gebeurt gewoon, moet je niet vr leren,
dus opvoeding & ontwikkeling zijn voor een deel maakbaar, stuurbaar & vr een deel niet.
2. Opvoeden = mensenwerk, vb. aardbeving heeft grote invloed op kind in het getroffen gebied
maar, een aardbeving ≠ opvoeder, de mensen die de kinderen opvangen & helpen om
gevolgen zo goed mogelijk te verwerken = wél opvoeders.
3. Opvoeding is zowel bedoelde als onbedoelde beïnvloeding vd ontwikkeling van kinderen, vb:
een ouder die schreeuwt tegen zijn kind om te stoppen met schreeuwen:
bedoeld: kind moet stoppen met schreeuwen
onbedoeld: je mag wél schreeuwen als je wil dat iem anders stopt met schreeuwen
(kinderen luisteren mss niet altijd goed maar apen veel na)
4. Opvoeding kan gewenste & ook ongewenste invloed hebben op ontwikkeling + denken +
gevoelens + gedrag v. kinderen
2
, opvoeding kan slecht aflopen
enkel van betekenis als er een meetlat bestaat: wat is slecht, wat is goed?
Waarvoor is opvoeding bedoeld?
Wetenschap mag enkel onderzoeken en op basis daarvan aannemelijk maken of bepaalde
omstandigheden en bepaalde manieren v opvoeden v kinderen meer/minder waarschijnlijk tot
bepaalde gewenste doelen leiden. Ze mogen niet bepalen welke doelen de gewenste zijn.
Dat w beslist door ouders, gemeenschap, samenleving, kinderen, jongeren ≠ meningen over
doel van opvoeding
sommigen vinden godsdienstige houding belangrijk, anderen hechten meer belang aan
gehoorzaamheid/zelfstandigheid
≠ in opleiding & inkomen spelen hier een rol, vb ouders met hogere opleiding & hoog inkomen
vinden autonomie & assertiviteit belangrijk. Terwijl ouders met lagere opl/inkomen bendadrukken
belang van conformiteit, het aanpassen aan eisen vd samenleving.--> opv met oog op zelfontpl vs
maatschap. verantw
C. Kinderrechten
IVRK = Internationaal Verdrag Rechten vh Kind – 1989
NL ondertekent het verdrag in 1995
Verdrag omvat bepalingen en ook concrete aanwijzingen: kinderen hebben recht op opgroeien in
harmonisch gezin, volledige ontwikkeling v hun vermogens & talenten, opleiding tot zelf-redzame
volwassenen, niet gediscrimineerd te w, recht om gehoord te w in echtscheidingsprocedures,
gezinshulpverlening, … hun mening moet mee gewogen w
Vele professionals weten dat het IVRK bestaat maar zijn niet in staat de tekst ve artikel uit het
Verdrag integraal weer te geven ontstaan vd pedagogische visie: “Heel het kind”
IVRK wil dat opvoeden 2 fundamentele opbrengsten levert:
1. Kwaliteit vd kindertijd kinderen moeten beschermd & verzorgd w
2. Kwaliteit vd volwassenheid ervoor zorgen dat kinderen/jongeren op de drempel vd volwassenheid
arriveren met houdingen & vaardigheden die hen in staat stellen om op een constructieve wijze ah leven &
ad samenleving deel te nemen (naast beroepsspecifieke vaardigheden, gaat het om zelfbeheersing,
zelfsturing v emoties, empathie, sociale & communicatieve vaardigheden, vermogen om moreel verantw.
Beslissingen te nemen) deze jongeren die al deze dingen hebben zijn gelukkiger, succesvoller &
gezonder dan de anderen die deze vaardigheden niet meekregen.
MAAR: er is nog andere weg waarlangs kwal. V kindertijd de kwal. v volw bijdraagt: nl hoe gezonder &
gelukkiger de kindertijd is geweest, hoe gezonder & gelukkiger je inner-child is & hoe gunstiger de invloed
daarvan op volwassenheid.
Omgekeerd: hoe ongelukkiger/beschadigend je kindertijd was, hoe groter risico dat de volwassene in
zijn functioneren daar nog altijd schade ondervindt + kinderen in omgeving ook.
Kinderen hebben recht op goed geïnformeerde opvoeders
Verdrag op vlak van volwassenen:
->Opvoeders moeten, rekening houdend met hun middelen en mogelijkheden, zo goed mogelijk
informeren en voorbereiden. -> een doorgaande systematische voorlichting aan ouders, kinderen en
beroepskrachten en vrijwilligers op het terrein v kinder- en jeugdzorg is nodig.
Verdrag op vlak van ouders in het algemeen:
3
, ->Ze moeten zich zo gedragen dat het goed uitoefenen vd opvoedtaken door direct betrokken
opvoeders zo veel mogelijk w vergemakkelijkt/ondersteund en zo weinig mogelijk belemmerd.
Verdrag op vlak van professionals id Jeugdzorg & het maatschap. Werk & hun organisaties:
->Ze hebben de plicht zichzelf zo goed/snel mogelijk te informeren over (recente) wetenschappelijke
kennis en inzichten die nuttig zijn vr opvoeding en ontwikkeling v kinderen en jongeren en zo ook de
ouders/betrokken opvoeders k adviseren
Wat weten we van wat ouders weten en begrijpen?
- 3 studies: kennis en begrip v ontwikkeling/opvoeding v kinderen leeftijd van 0-6, 0-14 en 0-17
- Resultaat v de meeste ouders: net geen onvoldoende
Wat ouders wel/niet weten
Afgaande op bep. Onderzoeken kunnen meeste (aanstaande) ouders enige opleiding gebruiken
Helft vd ouders weten niet wanneer een baby de stemming van anderen aanvoelt & daardoor
beïnvloed w.
Baby’s kunnen na een maand al inzoomen op stemming van ouders & al met 4 maanden in depressie
raken door symptomen van depressie bij een ouder (vb ook met geweld thuis heeft invl op verdere
ontw v brein)
Ouders verwachten dat een kind v 15 maand al kan delen of van 3 jaar kan stilzitten vr een uur, maar
dat kan een kind vdie leeftijd gewoon nog niet.
zie pg 25-26 voor vbn.
VB ouders denken door uw kind v 3 maand altijd op te pakken, het teveel te verwennen maar je kan
een kind v onder 3 maand nog niet verwennen want hun lange termijn geheugen is daarvoor nog niet
genoeg ontw
Wat weten & begrijpen professionals v opv.&ontwikkeling?
Prof. zijn over algemeen beter geïnformeerd maar ze moeten ook weten vd nodige lacunes in kennis &
begrip (lacunes zijn meestal dezeflde als bij de ouders) (soms zijn ouders toch beter geïnformeerd dan
prof.)
Prof. W niet automatisch geupdate en moeten vaak opnieuw onderzoeken uitvoeren of testen maken
om kennis v begrip & ontwik te testen. (opvoedingscanon.nl)
Afgaande op bep. Onderzoeken kunnen meeste (aanstaande) ouders enige opleiding gebruiken
C. Ten slotte
- ?Als het doel is de zelfredzaamheid en betrokkenheid v gezinnen, ouders, kinderen, jongeren en
gemeenschappen zo veel mogelijk te vergroten-> dan is het doel volgens IVRK dat de professionals
eerst deelnemer en bevorderaar vh proces vinden en uitproberen van informatie en oplossingen.
- Coproductie: Als alle betrokken partijen v elkaar willen leren en elkaars krachten willen versterken,
als alle opvoeders ook zelf voortdurend opgevoed willen worden, dan is er pas sprake v
optimaliserig v opvoeding en ontwikkeling.
- Mahatma Gandhi: “Wij opvoeders moeten de verandering zijn die we bij onze kinderen wensen”
- Enkel het beschikken van kennis en begrip is niet genoeg. Het moet verspreid en benut worden.
Zie nu ppt sem 2: spanningsvelden tekst diekstra
Zie schema vanobbergen + ppt hoorcollege 1 vermaatschappelijking
1.1 Vermaatschappelijking vd opvoeding
Vanobbergen:
Was kinderrechtencommissaris, nu directeur vh Vlaamse Agentschap Opgroeien
Zoomt verder in oh contextualiseren vh fenomeen opvoeding d.m.v.d. situering v kindbeelden binnen een
maatschap. kader (maar ook hoe deze kindbeelden doorheen de gesch. wijzigde)
4
