ONDERZOEKSMETHODEN EN DATAVERWERKING
2023-2024
1
,M1: ONDERZOEK: WAT, HOE EN WAAROM 5
Leerdoelen 5
Beschrijf bronnen van kennis en hoe ze verband houden met het gebruik van
bewijsmateriaal in de praktijk 6
Beschrijf de stappen in het onderzoeksproces 6
Definieer klinisch onderzoek en beschrijf het doel ervan 7
Definieer en geef voorbeelden van kwantitatief en kwalitatief onderzoek 8
Definieer en geef voorbeelden van translationeel onderzoek 9
Bespreek het verschil tussen doeltreffendheid en effectiviteit 9
Beschrijf kenmerken van gerandomiseerde en pragmatische onderzoeken 10
Beschrijf de translationele continuüm in onderzoek 10
Definieer en geef voorbeelden van EBP (Evidence-Based Practice) 10
Leg uit hoe EBP bijdraagt aan klinische besluitvorming
11
M2: ONDERZOEK: SOORTEN & ONDERZOEKSVRAGEN 11
Leerdoelen 11
Definieer en geef voorbeelden van verklarend, verkennend en beschrijvend onderzoek 12
Beschrijf redenen voor het implementeren van elk van deze onderzoekstypen 13
Beschrijf het proces van het ontwikkelen van een onderzoeksvraag 15
Beschrijf de componenten van een onderzoeksvraag (bijvoorbeeld PICO;
onafhankelijke/afhankelijke variabelen; operationele definities)
16
M3: METEN IS WETEN: MEETSCHALEN & INTRO STATISTIEK 16
Leerdoelen 16
Definieer en geef voorbeelden van numerieke tekens (dichotoom/polytoom) en getallen
(continu/discreet) 17
Definieer en geef voorbeelden van directe en indirecte metingen 17
Definieer en geef voorbeelden van constructen en metingen van constructen 18
Definieer en geef voorbeelden van maten op nominale, ordinale, interval- en ratio-schaal
18
Leg de hiërarchie van meetniveaus uit in termen van precisie 19
Onderscheid tussen cumulatieve en summatieve schaal 19
Bespreek de toepassing en beperkingen van visuele analoge schalen in klinische praktijk
(= VAS) 20
Beschrijf een (gegroepeerde) frequentieverdeling 20
Maak en interpreteer grafische representaties van frequentieverdelingen (histogram,
lijnplot, stengel-en-bladplot)
21
M4: DATA ANALYSE: BESCHRIJVENDE STATISTIEK & NORMAALVERDELING 21
Leerdoelen 21
Beschrijf de vormen van een verdeling (normale curve, scheve verdelingen) 22
Beschrijf, bereken en interpreteer maatstaven van centrale neiging (modus, mediaan,
gemiddelde) en bespreek hun toepassingen 23
Beschrijf, bereken en interpreteer maatstaven van variabiliteit 24
Bespreek het concept van som van kwadraten en de betekenis ervan bij het definiëren van
variantie 24
Beschrijf kenmerken van de normale verdeling 25
Leg het doel van gestandaardiseerde scores uit in relatie tot de normale curve en
standaarddeviatie 25
2
,M5: ONDERZOEKSOPZET: POPULATIES & STEEKPROEVEN 26
Leerdoelen 26
Onderscheid maken tussen een populatie en een steekproef 27
Onderscheid maken tussen een doelpopulatie en een toegankelijke populatie 27
De stappen beschrijven in het proces van het definiëren van de doelpopulatie tot het
komen tot de daadwerkelijke onderzoekssteekproef 27
De doelen van inclusie- en exclusiecriteria beschrijven bij het selecteren van
steekproeven voor onderzoeksstudies 28
De begrippen steekproeffout en steekproefbias beschrijven 28
Waarschijnlijkheids- en niet-waarschijnlijkheidssteekproeven beschrijven, hun subtypes
en mogelijke steekproeftechnieken 29
Problemen bespreken bij het werven van een voldoende steekproefomvang
30
M6: DATA ANALYSE - STATISCHE INFERENTIE 31
Leerdoelen 31
Bespreken van het concept van waarschijnlijkheid in relatie tot waargenomen uitkomsten
32
Beschrijven van het concept van steekproeffout 32
Definiëren en berekenen van een betrouwbaarheidsinterval voor het gemiddelde 33
Uitleggen van het verschil tussen de nulhypothese en de alternatieve hypothese 33
Definiëren van Type I- en Type II-fouten 34
Bespreken van het doel van a priori en post hoc statistische poweranalyses 34
Bespreken van de determinanten van statistische power 34
Uitleggen van het verschil tussen eenzijdige en tweezijdige tests 35
Uitleggen van het verschil tussen parametrische en niet-parametrische statistiek
35
M7: ONDERZOEKSOPZET: INTERVENTIES & DESIGNVALIDITEIT 36
Leerdoelen 36
Beschrijf de kenmerken van een gerandomiseerde gecontroleerde studie (RCT) 37
Definieer 'randomisatie', leg het doel ervan uit en beschrijf verschillende methoden voor
randomisatie 37
Definieer 'toewijzingsverhulling', leg het doel ervan uit en beschrijf manieren van verhulling
38
Definieer 'controlegroep', leg het doel ervan uit en beschrijf verschillende soorten
controlegroepen 38
Definieer 'blindering', leg het doel ervan uit en beschrijf manieren om te blinderen 39
Onderscheid en geef voorbeelden van ideale en pragmatische RCT's 39
Beschrijf de fasen van klinische onderzoeken 39
Definieer 'vergelijkende onderzoeken' en maak onderscheid tussen superioriteits- en
non-inferioriteitsstudies 40
Beschrijf 'non-compliance' en 'ontbrekende gegevens' => beïnvloeden de validiteit! 41
Maak onderscheid tussen 'per-protocolanalyse' en 'intentie-tot-behandelingsanalyse' 41
Beschrijf drie soorten ontbrekende gegevens en manieren om ontbrekende gegevens te
verwerken
41
3
,M8: METEN IS WETEN: BETROUWBAARHEID & VALIDITEIT 42
Leerdoelen 42
Leg het concept van betrouwbaarheid uit 43
Definieer betrouwbaarheid in termen van meetfout 43
Onderscheid tussen systematische en willekeurige fouten 43
Beschrijf bronnen van meetfout 43
Leg het concept van variantie uit en de relatie tot betrouwbaarheid 43
Beschrijf verschillende soorten betrouwbaarheid en hun gebruik (test-hertest,
beoordelaar, alternatieve vormen, interne consistentie) 44
Leg de minimale detecteerbare verschil uit en de relatie tot betrouwbaarheid 44
Beschrijf regressie naar het gemiddelde en het effect bij herhaalde metingen 44
Beschrijf het concept van validiteit 44
Definieer en geef voorbeelden van de soorten validiteit 45
Onderscheid maken tussen criterium- en normreferentie 45
Leg het minimale klinisch belangrijke verschil uit 45
Beschrijf vloer- en plafondeffecten met betrekking tot het meten van verandering
45
M9: ONDERZOEKSOPZET - EXPERIMENTEEL ONDERZOEK 46
Leerdoelen 46
Beschrijf het doel van verklarend onderzoek 47
Onderscheid tussen onderwerpen en binnen-onderwerpen ontwerpen 47
Beschrijf de structuur en kenmerken van verschillende onderzoeksontwerpen 47
Leg uit hoe experimentele ontwerpen bedreigingen voor interne validiteit beheersen 49
Onderscheid tussen experimentele en quasi-experimentele ontwerpen 49
Beschrijf redenen voor het implementeren van quasi-experimentele ontwerpen 49
Beschrijf de structuur en kenmerken van tijdreeksontwerpen, niet-equivalente
groepsontwerpen 49
Leg de bedreigingen voor interne validiteit uit in quasi-experimentele ontwerpen 50
Beschrijf redenen voor het implementeren van ontwerpen met één onderwerp 50
Beschrijf de structuur van ontwerpen met één onderwerp 50
Bespreek 'generalisatie' in relatie tot ontwerpen met één onderwerp
50
M10: ONDERZOEKSOPZET - EXPLORATIEF ONDERZOEK 52
Leerdoelen 52
Beschrijf het doel van verkennend onderzoek 53
Onderscheid tussen prospectieve en retrospectieve onderzoeksontwerpen 53
Onderscheid tussen longitudinale en cross-sectionele onderzoeksontwerpen, beschrijf de
subtypen en hun uitdagingen 53
Beschrijf de structuur en ontwerpelementen van cohortstudies 54
Beschrijf de structuur en ontwerpelementen van case-controlstudies 55
Beschrijf de vier criteria voor het evalueren van causaliteit in observationele studies 56
Beschrijf 'epidemiologie' en maak onderscheid tussen beschrijvende en analytische
epidemiologie 56
Beschrijf 'prevalentie', 'incidentie' en de relatie tussen beide
56
4
,M11: DESCRIPTIEF ONDERZOEK 57
Leerdoelen 57
Beschrijf het doel van beschrijvend onderzoek 58
Beschrijf en geef voorbeelden van: longitudinaal en dwarsdoorsnede
ontwikkelingsonderzoek, cohort- en periode-effecten, normatieve studies, beschrijvende
enquêtes, casusrapporten, historisch onderzoek 58
Beschrijf het doel van kwalitatief onderzoek 59
Onderscheid maken tussen deductief en inductief redeneren 59
Beschrijf de belangrijkste verschillen tussen kwalitatieve en kwantitatieve methoden 59
Beschrijf 3 belangrijke soorten kwalitatieve gegevensverzameling 59
Beschrijf steekproefbenaderingen in kwalitatief onderzoek 60
Beschrijf data-analyse en interpretatie in kwalitatief onderzoek: codering, inhoudsanalyse
60
Leg de vier criteria uit om de kwaliteit van kwalitatief onderzoek te evalueren 60
Definieer mixed methods designs en beschrijf de vier basis mixed methods designs
60
M12: ONDERZOEK: ETHIEK EN KENNIS 61
Leerdoelen 61
Beschrijf onderzoeksethiek en waarom onderzoeksethiek belangrijk is 62
Beschrijf het doel en de inhoud van de Verklaring van Helsinki 62
Beschrijf de principes van onderzoeksethiek 63
Leg uit wat de rol is van ethische commissies in het algemeen en die van de OBC in het
bijzonder 63
Beschrijf het doel, de inhoud en de kenmerken van de informatie voor deelnemers en
toestemmingsformulieren 63
Beschrijf en bespreek aspecten van onderzoeksintegriteit 64
5
,M1: ONDERZOEK: WAT, HOE EN WAAROM
Leerdoelen
Beschrijf bronnen van kennis en hoe ze verband houden met het gebruik van
bewijsmateriaal in de praktijk
Definieer klinisch onderzoek en beschrijf het doel ervan
Definieer en geef voorbeelden van kwantitatief en kwalitatief onderzoek
Beschrijf de stappen in het onderzoeksproces
Definieer en geef voorbeelden van translationeel onderzoek
Bespreek het verschil tussen doeltreffendheid en effectiviteit
Beschrijf kenmerken van gerandomiseerde en pragmatische onderzoeken
Beschrijf de translationele continuüm in onderzoek
Definieer en geef voorbeelden van EBP (Evidence-Based Practice)
Leg uit hoe EBP bijdraagt aan klinische besluitvorming
6
,Beschrijf bronnen van kennis en hoe ze verband houden met het gebruik van
bewijsmateriaal in de praktijk
1. Traditie: Je krijgt bepaalde dingen mee
2. Autoriteit: Iemand die authoriteit heeft zegt dat iets zo is dus het is zo
3. Ervaring
4. Deductief en inductief redeneren
● Deductief = theorie -> hypothese -> observatie -> confirmatie
● Inductief = observatie -> patroon -> mogelijk hypothese -> theorie
5: Wetenschappelijk bewijs: Meest betrouwbare bron, op basis van onderzoek
Beschrijf de stappen in het onderzoeksproces
STAP 1 ● er is een probleem
● je verifieert in literatuur, wat weten we al hierover?
● je stelt een onderzoeksvraag met hypothesen op
STAP 2 ● het ontwikkelen van je studie
● welke methode ga je gebruiken?
STAP 3 ● eerst pilootstudie
= kleine studie waarin je kijkt of alles goed werkt (bv. meetinstrumenten)
● je gaat de studie uitvoeren
STAP 4 ● data analyseren
STAP 5 ● disseminatie van de studie = onderzoek naar breder publiek brengen
➔ opschrijven in een thesis, krantenartikels, presentaties, …
Definieer klinisch onderzoek en beschrijf het doel ervan
DEFINITIE Een gestructureerd proces van het onderzoeken van feiten en theorieën en
het ontdekken van verbanden in een klinische setting
DOEL Het verbeteren van de individuele en publieke gezondheid
METHODE Gecontroleerd klinische proeven
SOORTEN ● Patiënt georieënteerd onderzoek
➔ richt op patiënten
● Epidemologische en gedragsstudies
(1) beschrijven van patronen
(2) identificeren van preventieve en risicofactoren in een real
world setting
● Resultaat en gezondheid diensten onderzoek
7
, ➔ impact bepalen op de gezondheid van de populatie
KADERING PARADIGMA
= je denkkader, de bril waardoor je zaken ziet bepaald welke vragen je zal
stellen en wat er voor jou belangrijk is
EVIDENCE BASED PRACTISE
= zo goed mogelijk beslissingen maken om te interveniëren gebaseerd op
een aantal factoren:
● wat weet je zelf al? je ervaring
● je eigen inschatting van mensen
TRANSLATIONEEL ONDERZOEK
● bench to bedside en bedside to bench
OPMERKING Klinisch versus niet-klinisch is niet zwart wit. Je kan een studie doen waar je in
de LO les naar fysieke inspanning van leerlingen. Ondanks dat deze studie
zich niet in een klinische setting bevindt, is de methode wel knalgelijk aan die
van een klinische studie.
Definieer en geef voorbeelden van kwantitatief en kwalitatief onderzoek
KWALITATIEF KWANTITATIEF
wat? begrijpen/inzichten krijgen generaliseren
ideeën ontwikkelen hypotheses testen, oorzaak-gevolg
basis inductief deductief
observatie -> patroon -> mogelijke theorie -> hypothese -> observatie ->
hypothese -> theorie confirmatie
Sociaal constructivisme Logisch positivisme
= De realiteit is iets sociaals en je kan = De mensheid is gebaseerd op logica
het alleen begrijpen als je spreekt emt en de relaties tussen bepaalde dingen
mensen en dingen ervaart zijn gecontroleerd.
Wetenschappelijke waarheden
bestaan en kunnen bestudeerd
worden onder de assumptie dat
(1) De natuur zich altijd volgens
dezelfde manier gedraagd en
(2) De dingen die gebeuren in de
natuur niet toevallig zijn en oorzaken
achterhaald kunnen worden
methode door met mensen te praten, te door enquêtes, interventies,
observeren wetenschappelijk onderzoek
steekproef klein groot
analyse thema’s, patronen identificeren statistiek
8
, voorbeeld studies in de sociologie klinische studies
WETENSCHAPPELIJKE METHODE VAN KWANITATIEF ONDERZOEK
Definitie:
Een systematische, empirische, gecontroleerde en kritische inspectie van hypothesen over
associaties binnen natuurlijke fenomenen.
(1) Systematisch
➔ volgens bepaalde stappen in het onderzoeksproces
(2) Empirisch
➔ het gebruiken en verzamelen van objectieve data
(3) Gecontroleerd
➔ controle voor factoren die geen verband houden met de betreffende variabele
(4) Kritisch
➔ empirisch testen onder streng toezicht
=> alles in functie van verstoring in het onderzoek te verminderen
Definieer en geef voorbeelden van translationeel onderzoek
DEFINITIE de toepassing van wetenschappelijke
ontdekkingen naar de klinische praktijk
DOEL kennis vertalen van fundamenteel onderzoek naar
een klinische praktijk in functie van het verbeteren
van de gezondheid van de populatie
FASE 0 fundamenteel onderzoek
➔ focus op theorie en mechanismen
FASE 1 vertaling naar mensen EFFICACY STUDIES
➔ werkt het?
FASE 2 vertaling naar de patiënten
➔ werkt het onder IDEALE omstandigheden?
FASE 3 vertaling naar praktijk EFFECTIVENESS STUDIES
➔ werkt het in de ECHTE wereld?
FASE 4 vertaling naar de populatie
9
