Klinische Biologische Psychologie
Titularis: Prof. Dr. Natacha Deroost
Layyinah Belkouch
2023-2024
1
,Overzicht:
• LES 1: Parkinson & gerelateerde stoornissen: Mahyar Firouzi
• LES 2: Eetstoornissen: Manon Saeys, Mahyar Firouzi
• LES 3: Verslaving: Kris baetens
• LES 4: NIBS: Mahyar Firouzi, Helen Tobback, Manon Saeys
• LES 5: Schizofrenie: Kris baetens
• LES 6: Depressieve stoornis: Natacha Deroost
Onderdelen:
• HOC: 50%
• WPO: 50%
• Opmerking:
o Deelname aan beide studiedeelopdrachten is verplicht!
o Je dient niet op elk individueel onderdeel geslaagd te zijn, wel op het totaal.
o Overdracht deelcijfers vanaf 10/20 (onafgerond) gebeurt automatisch, tenzij
tegenbericht (mail naar Helen.Tobback@vub.be)
Beoordeling HOC:
• Meerkeuzevragen
o 4 antwoordopties, 1 correct
o Hogere cesuur (slaaggrens)
o Enkel het totaalcijfer wordt afgerond!
2
, HOC 1: Parkinson & Gerelateerde stoornissen
Door Mahyar Firouzi
1. Hersengebieden & functies
Je ziet hier de 4 lobben/ kwabben van onze
hersenen. Straks zien we (dys) functies van deze
lobben. Ook bekijken we de hersenstam,
cerebellum en basale ganglia.
1.1 Hersendelen + (dys) functies
We gaan hier niet te lang bij stilstaan omdat we dit al zouden moeten kennen. Het is wel belangrijk
dat je deze kent omdat de aandoeningen die we gaan bespreken gekenmerkt worden door
stoornissen, beschadigingen, veranderingen in een aantal van deze hersengebieden. In het rood zie
je de naam van de lob (of een ander hersendeel). Ernaast zie je de FUNCTIES van dat hersendeel + de
DYSFUNCTIE bij een beschadiging. Ken dus goed welke dysfunctie(s) er zouden kunnen voorkomen
indien er een letsel is aan dat deel!!
Frontale kwab = grootste kwab van onze hersenen
• Motoriek: primaire motorische cortex om specifiek te
zijn. Het is verantwoordelijk voor het coördineren van
vrijwillige bewegingen zoals bv wandelen, lopen, reiken.
Bij beschadiging: verlies grove en fijn-motorische skills
• Spraak (broca): Motorische afasie!: taalbegrip intact
maar moeite met taalproductie=> er is bewustzijn van
het spraakgebrek
• Geheugen: frontaal speelt vooral een rol bij het LTG=> Geheugenverlies
• Empathie: Gebrek aan empathie / zelfgerichtheid (dingen moeilijk vanuit iemand anders
zn perspectief zien)
• Motivatie: Motivatieverlies & apathie. Het grootste aandeel van
dopaminesensitieveneuronen bevinden zich hier (belangrijk voor communicatie tssn
zenuwen)
• Aandacht: Aandachtstoornissen
• Executieve functies: Desorganisatie in cognitie & gedrag, desinhibitie
• Persoonlijkheid: Persoonlijkheidsveranderingen (ongepast gedrag vertonen)
3
,Pariëtale kwab • Sensorische verwerking
o Visuele info: optische ataxie (moeite met
accuraat reiken naar een voorwerp vanwege
stoornis in verwerking van sensorische info!)
o Somatosensorische info afkomstig van onze
tast, smaak, temperatuur,..: dof, tintelend,
brandend,…
o Propriosensorisch: monitort de relatieve
positie van ons lichaam tov de ruimte: Proprioceptieverlies, balansstoornissen
• Navigatie, spatiële oriëntatie: Spatieel hemi-neglect (als men zich niet bewust is van een
deel van de ruimte of van het eigen lichaam), ...
Temporale • Auditieve verwerking: Gehoorstoornissen (NIET omwille
kwab van problemen in gehoororgaan zelf, maar door een
probleem in de verwerking van de auditieve info)
• Taalbegrip (wernicke): Sensorische afasie! (kunnen vlot
spreken, maar wat ze zeggen is moeilijk te begrijpen en
vreemd, ze zijn zich hier niet bewust van)
• Geheugen: geheugenverlies
• Gezichtsherkenning: prosopagnosie (onvermogen com
gezichten te herkennen)
• Emotionele regulatie: veranderingen in emotioneel gedrag
• Aandacht: aandachtsstoornissen
Occipitale kwab Staat bekend om alles wat met visus (het visuele) te maken heeft.
• Visuele verwerking: (Partieel) visusverlies, alexie
(visuele inkomende info kan niet verwerkt worden wat
zich kan vertalen in onvermogen om te lezen)
• Visuospatiële verwerking: Balansproblematiek
• Afstand en diepte perceptie: veranderingen in
diepteperceptie
• Kleurherkenning: Kleuragnosie
• Objectherkenning: Visuele agnosie (onvermogen om
objecten te herkennen, ookal ken je ze je hele leven: bv telefoon vastnemen en dit niet
herkennen als een telefoon of ze foutief benoemen)
• Gezichtsherkenning: Prosopagnosie (onvermogen om gezichten te herkennen)
4
,Hersenstam Ligt aan de basis van onze hersenen en verbindt ons brein met ons ruggemerg.
• Regulering van veel onvrijwillige lichamelijke functies=> geen bewuste controle=> heeft
dus een automatisch karakter. Er bevinden zich hier kernen die in staan voor regulering
van:
o Ademhaling: Stoornissen respiratoir ritme
o Bloeddruk: Hypertensie
o Hartritme: Hartritmestoornissen
o Balans & coördinatie: Balansproblemen,
duizeligheid
o Reflexen: Hoest-, slik-, kokhals-, braakreflex
o Slaap-waak: Insomnie & andere slaapstoornissen
Cerebellum Kleine hersenen:
• Coördinatie & balans: Ataxie (ongecoördineerde bewegingen veroorzaakt door gestoorde
regulering van de bewegingen, en dus niet door spierzwakte)
• Motorisch leren: Stoornissen in motorisch leren (mogelijks
bij procedureel leren)
• Oogbewegingen: Nystagmus (ogen trillen precies)
• Spraak: Dysarthrie, dysphagie
• Cognitie:
o Executieve functies: executieve dysfuncties
o Aandacht: aandachtstoornissen
o Taal: taalstoornissen
Basale ganglia Subcorticale hersenstructuren (dieper gelegen):
• Motorische controle: dystonie, tremor, …
• Motorisch & procedureel leren: Stoornissen in motorisch
leren
• Executieve functies: Executieve dysfuncties
• Beloningssysteem & gewoontes: verslavingen, OCD
• Emotionele processen: emotionele herkenning & expressie
• DUS allemaal functies die sterk geassocieerd met dopamine
De basale ganglia hebben sterke connecties met andere cerebrale structuren (zowel corticaal als
subcorticaal via rechtstreekse en onrechtstreekse banen):
Hierdoor gaan stoornissen in de
basale ganglia resulteren in een
heel spectrum van cognitieve en
motorische dysfuncties. Ook
dysfuncties in gedrag.
5
,2. De ziekte van Parkinson (PD)
James Parkinson (1755 – 1824)
• 1817: Hij beschreef PD als eerste in zijn Essay on the Shaking Palsy
o Hij focuste zich op motorische symptomen die met de ziekte gepaard gaan
o “intellect = unafflicted”
▪ Hij schreef dat het intellect (cognitieve staat) onaangetast was. Lange tijd werd
de ziekte gezien als een motorische aandoening/ bewegingsstoornis
• Jaren 1980: dan pas werden de niet-motorische symptomen onderzocht
• Vandaag: cognitieve veranderingen in PD erkend in klinische praktijk MAAR nog steeds
onderschat en onderbehandeld.
PD= een Neurodegeneratieve, progressieve ziekte gekenmerkt door typische motorische
symptomen, cognitieve stoornissen en neurologische gedragsafwijkingen.
Het is progressief (niet te genezen) en gaat dus gepaard met erger wordende symptomen. Het is de
snelst groeiende neurologische aandoening ter wereld=> Parkinson pandemie. Het globale aantal is
sinds de jaren 90 meer dan verdubbeld naar 6 miljoen. Men schat dat het nog zal verdubbelen tegen
2040.
• Eerste verschijnselen: vanaf ± 50 – 60 jaar (meestal tegen 60)
• Prevalentie: 300 cases per 100,000
• Man/ vrouw ratio: 1.5/1 => mannen worden dus vaker getroffen dan
vrouwen
• Overleving: moeilijk in te schatten omdat veel verschillende factoren
een rol spelen zoals bv onset van de ziekte, cognitieve status,
comorbiditeiten, algemene fitheid van de patiënt,... Toch wordt het
geschat rond de 10 jaar (en 20 jaar). De ziekte op zich is niet echt fataal.
Patiënten kunnen wel overlijden aan secundaire complicaties (bv: pneumonie).
• Oorzaken: progressieve degeneratie van neuronen in de basale ganglia die dopamine
aanmaken
o MAAR hoe dit neurodegeneratief proces in gang schiet, is onbekend! Het grootste deel
van de cases wordt dus gelabeld als Idiopatisch (geen gekende oorzaak).
• Diagnose: gebeurt meestal klinisch, er wordt vooral gekeken naar de symptomen en naar de
familiale voorgeschiedenis (er is een genetisch component aan deze ziekte).
2.1 Pathofysiologie
= mechanismen die tot verstoring leiden
Karakteristieke kenmerken :
1) Verlies van dopaminerge neuronen in de substantia nigra (pars compacta). Dit zet een
neurodegenratief proces in gang :
• Eerst: degeneratie in specifieke regio’s
• Later: progressief meer wijdverspreid verlies van neuronen
6
, • GEEN algemene macroscopische breinatrofie=> brein krimpt NIET!!=> dit is een belangrijk
pathofysiologisch verschil met de ziekte van Alzheimer (bij Alzheimer krimpt het brein wel=>
dus wel veralgemeende corticale atrofie)
A. Substantia nigra van een gezonde persoon: sterk
gepigmenteerd=> mooie zwarte lijn
B. Parkinson: gedepigmenteerd (minder zwart)
2) Wijdverspreide accumulatie van ⍺-synucleïne (“Lewy Bodies”) in de neuronen. Dit zijn dus
clusters proteïneaggregaten (ophopingen). Dit is beperkt tot de substantia nigra, maar
progressief kan het verspreiden naar andere hersengebieden.
2.2 Basale ganglia
Primair betrokken bij het controleren van doelgerichte handelingen.
2.2.1 Anatomie
= Verzameling van 5 onderling verbonden sub-corticale nuclei/ kernen:
I. Nucleus Caudatus
II. Putamen
III. Globus Pallidus
IV. Nucleus Subthalamicus
V. Substantia Nigra
Nucleus caudatus + Putamen= Neostriatum
Putamen + Globus Pallidus= Nucleus Lentiformis
Nucleus caudatus + Putamen + Globus Pallidus = Corpus Striatum
7
, 2.2.2 Connectiviteit
De onderdelen van de basale ganglia kunnen onderverdeeld
worden in input- en output nuclei:
• Input Nuclei van de BG: ontvangen info van
verschillende corticale gebieden via afferente
pathways/ neuronen (oranje= aanvoerend). Ze
communiceren met de andere basale ganglia via
intrinsieke pathways.
o Nucleus Caudatus
o Putamen
o Subthalamic Nucleus (intermediair)
• Output Nuclei van de BG: communiceren met de thalamus. Deze heeft een
doorschakelfunctie en gaat de info doorsturen naar de corticale gebieden (in dit geval de
motorische) via efferente pathways (rood= wegsturend)
o Globus Pallidus (pars interna)
o Substantia Nigra (pars reticulata)
Dus het vormt een circuit van neurale info: corticaal=> input nuclei=> output nuclei => thalamus =>
terug naar de cortex.
2.2.3 Connectiviteit met andere corticale structuren
De lus wordt om die reden de Cortico-Basale-Ganglia-Thalamo-Corticale
loop genoemd (CBGTC loop).
Je ziet hier 7 neurale circuits die de CBGTC structuur
volgen. Voor ieder van deze circuits zie je dezelfde
neurale flow (ongeveer zelfde traject).
Bovenste kotje is een corticaal gebied, gevolgd door
één van de input nuclei=> output nuclei=>
thalamus=> dan teruggestuurd naar de corticale
gebieden.
De eerste 5: het corticaal gebied is hier meer
frontaal. Neurale info gaat hier steeds van een
frontaal gebied naar het striatum=> frontotriataal
netwerk (kijk volgend deel).
8
