Immanuel Kant
L-fi losofi sche grondslagen van de geesteswetenschappen
Moderniteit
Godsdienstoorlogen
Nieuwe wetenschap (Bacon)
Opmars van het subject
Wijsbegeerte ten dienste van wetenschap & subject
o Rationalisme (Descartes)
o Empirisme & scepticisme (Locke & Hume)
o Absoluut idealisme (Hegel)
o Historisch materialisme (Marx)
Het kritisch idealisme van Immanuel Kant
(1724-1804)
Geboren in Koningsbergen
Studeerde filosofie, theologie, wiskunde en natuurkunde
Bij uitstek filosoof van de Verlichting1 (Aufklärung2)
o Op deze manier belaadt het subject zich met een niet te
onderschatten verantwoordelijkheid; dat hij bron is van kennis is niet
zomaar een gunst, het is een opdracht die hij plichtsgetrouw moet
vervullen
o Om de opdracht van subject-zijn te kunnen vervullen, moet de mens
door zijn eigen denken ‘verlicht’ worden: hij moet zichzelf
ontvoogden
De mens die zwicht voor vreemde meesters, heeft de bevoogding in
feite aan zichzelf te danken: ze komt voort uit de onmondigheid van de
1
Gedachtestroming aan het einde van de 18de eeuw die ervan uitging dat de vooruitgang
van de mensheid onstuitbaar zou zijn, als elke mens individueel de verantwoordelijkheid
voor zichzelf zou opnemen en zijn leven op een redelijke manier zou ordenen
2
“Verlichting is het uittreden van de mens uit de onmondigheid die hij aan zichzelf te
danken heeft. Onmondigheid is het onvermogen om zich van zijn verstand te bedienen
zonder de leiding van een ander. … Sapere aude. (Was ist Aufklärung? §1)
1
, mens die zijn verstand niet weet te gebruiken, tenzij onder andermans
leiding
Een ‘echt’ gebruik van de rede is autonoom: de rede stelt haar eigen wet,
en laat de mens toe om in vrijheid te leven
o Pas door zelf te denken komt het subject tot autonomie, en kan het
zich emanciperen, niet alleen door a.d.h.v. wetenschap en techniek
de natuur te beheersen, maar ook door kritisch afstand te nemen
t.o.v. bevoogdende instanties op sociaal, politiek, ideologisch en
cultureel vlak
Durf je rede te gebruiken, je hoeft hiervoor geen andere
bevoogdende instanties te hebben die zeggen wat je moet denken
of doen
Gedachtes gaan gepaard met een optimistisch geloof in de
vooruitgang: de wereld kan er alleen beter op worden, als het
subject
Tegen het einde van de Moderniteit wordt het geloof in het subject en in de
universele redelijkheid de motor voor de reactie tegen de absolute vorsten
(Franse encyclopedisten, Voltaire, Rousseau), die in 1789 tot de Franse
revolutie zal leiden (sociocultureel hoogtepunt: Déclaration des droits de
l’homme et du citoyen)
Wat is redelijkheid?
theoretische kennis Kritiek der reinen Vernunft: theoretische weten (als
antwoord op de vraag 'Wat kan ik kennen?')
(wetenschap)
redelijk handelen Kritik der praktischen Vernunft: Kant richt zich op
de vrede voor zover ze een rol speelt in de
(moraliteit) zedelijkheid ('Wat moet ik doen?' en 'Wat mag ik
hopen?')
Kant tast de grenzen van de redelijkheid af en vraagt naar de
noodzakelijke voorwaarden die de theoretische en praktische rede
mogelijk maken
Belangrijkste werken:
o Kritik der reinen Vernunft (1791)
o Kritik der praktischen Vernunft (1788)
o Kritik der Urteilskraft (1790)
2
, Rationalisme en empirisme
Verschillende filosofen voor Kant hadden geprobeerd de objectiviteit van
de kennis te funderen
o Rationalisten waren tot de conclusie gekomen dat alle objectieve
kennis vertrekt met het besef dat aan mijn eigen bestaan niet kan
worden getwijfeld, het eerste vaste punt in de werkelijkheid is dus
het denkende subject met ingeboren ideeën
o Empiristen betwijfelden het standpunt van de rationalisten, en
zeiden dat er enkel zinsindrukken bestonden
Ook voor hen is het subject de basis van alle kennis, maar zij
weigerden te aanvaarden dat kennis zou kunnen uitstijgen
boven de voorstellingen die de zintuiglijke waarneming
veroorzaken
Ik kan de wereld slechts kennen zoals die mij toeschijnt
Het uitgangspunt van Kant is dat scepticisme over het feit of we iets
kunnen weten over de wereld zoals hij werkelijk is, ondraaglijk is maar niet
ongefundeerd
o Hoe kunnen we eraan ontsnappen? Hoe kunnen we de wetenschap
en de ‘common sense’ redden?
o Kant zal proberen dit scepticisme te beantwoorden, precies door
het ten zeerste au sérieux te nemen
De vraag die we ons in het bijzonder moeten stellen is welke rol de
waarneming speelt in kennis: kan ik uitspraken doen over de
werkelijkheid die universeel en noodzakelijk waar zijn zonder dat ze
empirisch moeten worden geverifieerd?
o Als dit kan, is wetenschap gered
3
