Hoofdstuk 1: Wat is psychologie?
1. Wat is psychologie?
Psycho-praat is geen wetenschap:
- Het is niet omdat iemand iets schrijft of zegt over een psychologische vraag, dat het
ook psychologische wetenschap is
- Psychologie: draagt de naam van de discipline, maar over veel dingen bestaat er geen
wetenschappelijke evidentie, bv. artikels in tijdschriften
Psychologie is de wetenschap:
- Psychologie: wetenschap waarbij het gedrag wordt bestudeerd en waarbij gedrag
gebruikt wordt om interne processen te begrijpen die aan de basis liggen van gedrag
- Processen: vaak niet of moeilijk observeerbaar maar je kan er iets uit afleiden door
studie van gedrag
- Gedrag: bv. turven hoe vaak er gehoest wordt, of heb je doorgaans veel lichamelijke
klachten gedrag: breed interpreteerbaar concept
Concreter:
- Hoe vaak komt een individu in een gevecht terecht?
- Welke andere factoren maakt de kans groter dat dat gebeurt bij iemand?
- Dit wordt geanalyseerd door systematische observatie + openbaar maken van je data
+ falsifieerbare theorieën maken (toetsbaar)
2. Voorlopers van psychologie
Psychologie: vragen die psychologie stelt zijn al eeuwenoud, maar de wetenschappelijke
benadering om een antwoord te vinden op die vragen is nog relatief recent
Filosofen in de oudheid dachten al na over de psychologie:
- Nadenken over hoe geheugen functioneert Plato en Socrates vergeleken het
geheugen met bv. een vogelkooi niet-wetenschappelijk (metaforen)
- Het heeft redelijk lang geduurd vooraleer zo’n vragen wetenschappelijk benaderd
werden, door de complexiteit van het fenomeen (perceptie) + het idee dat de mens
uniek en niet-aards is, en dat leent zich niet tot wetenschappelijke studie
- Als mensen het evenbeeld zijn van God, dan zijn we een beetje goddelijk
Ontwikkelingen die de psychologie mogelijk maakten:
- Toenemend belang van (exacte) wetenschap in de maatschappij
- Ontwikkelingen in de filosofie
- Darwin en de evolutietheorie
1
,2.1. Toenemend belang van wetenschap in de maatschappij
Centrale rol van de Kerk in de middeleeuwen:
- Tot einde van de middeleeuwen dacht men dat alle waarachtige kennis van God
kwam als je iets wou weten, moest je naar de priesters gaan (doorgeefluik)
- Na de val van het Romeinse rijk was de Katholieke Kerk de enige instantie die
onderwijs stimuleerde gevolg: geloofswaarden primair ziel is niet aards
- Dit duurde tot de reformatie in de 16e eeuw (opkomst Protestantisme)
Menselijke ziel heeft met het Goddelijke te maken, en is dus geen voorwerp van studie
Daarom heeft het zo lang geduurd om vooruitgang te maken
Ook wetenschappelijke revolutie op zelfde moment als reformatie
Copernicus: zon is het centrum van het heelal
- Geocentrisme naar Heliocentrisme: wij zijn 1 van de planeten rond de zon
Mensen en Aarde niet langer in het middelpunt
- Ontnuchterend in die tijd, de mens staat niet centraal, maar wij draaien rond de zon
- Dat deed iets met de status van de mens
Exact wetenschappelijk methode en techniek groeide vanaf 18e eeuw:
- Wetenschappen en techniek: enorme groei vanaf 18e eeuw
- Methoden binnen wetenschappen en techniek ook grote bijdrage aan de psychologie
Groei psychologie (exact-wetenschappelijke methode, belang techniek)
- We gaan geen nieuwe kennis vergaren door oude geschriften te blijven lezen, maar
we moeten zelf actie ondernemen en zelf op onderzoek uitgaan
2.2 Ontwikkelingen in de filosofie
Plato en katholieke kerk: dualisme lichaam en geest zijn gescheiden
Descartes: 1596 – 1650
- Rationalisme: de waarheid kan afgeleid worden via de rede, door na te denken
Niet zomaar alles geloven van de kerkvaders, maar zelf ook nadenken
(observatie is niet nodig)
- Nativisme: sommige kennis is aangeboren
- Empirische methoden worden steeds belangrijker zelf nadenken
- Dualistisch interactionisme: geest en lichaam interageren (pijnappelklier)
Lichaam is niet louter de ‘slaaf’ van de geest, ook invloed in andere richting
- Menselijk lichaam: ‘machine’, kan wetenschappelijk bestudeerd worden maar
menselijke geest kan nog niet bestudeerd worden
- Descartes: heeft het strikt dualisme doen wankelen er is nog wel onderscheid
tussen lichaam en geest, maar er is een interactie
2
,Empirisme:
- Als we kennis willen vergaren, dan moeten we gegevens verzamelen tegen
rationalisme observatie is wel noodzakelijk
- Geest komt tot stand door sensorische processen en is niet aangeboren
- Menselijke geest kan wetenschappelijk bestudeerd worden
Associationisme: belangrijk principe van empirisme
- Hogere orde kennis komt tot stand via associaties van eenvoudige ideeën
Als 2 dingen tegelijk ervaren worden, worden die mentaal geassocieerd
- Hogere orde kennis, omdat we dingen steeds op lager niveau associëren
- Lichaam en geest zijn ‘machines’ en volgen natuurwetten
2.3. Darwin (1809-1882) en de evolutietheorie
Darwin: evolutietheorie
- The origin of species
- Mens is afkomstig van vroegere levensvormen
- Mens: accidentje van de natuur en ontstaan uit toevalligheden (evolutie)
Genetische variatie en natuurlijke selectie, soorten die zich best aanpassen
hebben meer succes op overleven (toevallig zo bij de mens)
- Shockerend idee: we zijn niet het evenbeeld van God, maar eigenlijk een soort dier
Belangrijk voor de pyschologie:
- Mens is ontstaan uit dieren dieren kunnen ons iets leren over de mens
- Start van comparatieve psychologie: gedrag van dieren en mensen als studieobject
- Mens is ook onderhevig aan natuurwetenschappen
- ‘Moderne’ wetenschapper: systematische observatie, zorgvuldige documentatie,
hypothesen formuleren
3. De eerste scholen van de psychologie
6 scholen: 3 binnen Europa en 3 binnen Amerika
Wilhelm Wundt en het structuralisme:
- Een fysioloog met een labo in Leipzig (eind 19e – begin 20e eeuw)
- Structuralisme: interesse in wat de essentiële elementen van de menselijke geest
zijn elementen via onderzoek identificeren en dat is een goede basis om
complexere dingen te begrijpen
- Er zijn essentiële elementen en als je die kent dan zijn er allerlei processen en
combo’s mogelijk, die tot een groter geheel aanleiding geven (~ tabel van Mendeljev)
- Methode: analytische introspectie bij jezelf nagaan wat je ervaart en dat zeer
gedetailleerd gaan beschrijven bv. beschrijving van pijn
3
, - Kritiek: weinig praktisch (tijdrovend) en onbetrouwbaar er zijn verschillende
meningen over wat er ervaren wordt en kan met meerdere mogelijke
woorden beschreven worden die elk een iets andere nuance hebben
- Belangrijk voor ontstaan van psychologie als wetenschap
Binet en toegepaste psychologie:
- Parijs: Binet, jurist van rijke komaf hoe kunnen we weten of kinderen met
leerachterstand dit kunnen inhalen met extra lessen?
- Onderzoek: waarnemingsproeven + schedelmetingen, reflexen, …
Correleerde niet met de evolutie op school
- Gedicht laten instuderen: dit gaf wel een voorspellende waarde met het oordeel van
leerkrachten over de evolutie van de kinderen ontstaan 1e intelligentietest
- Ontstaan toegepaste psychologie: vertrekt van een maatschappelijke vraag die zich
effectief voordoet oplossing vinden voor probleem dat zich voordoet
(contrast: fundamenteel onderzoek)
Freud en het onbewuste: Freud heeft de psychoanalyse uitgevonden
- Gedrag en bewustzijn zijn maar oppervlakkige fenomenen onbewuste is belangrijk
- Psychologische problemen in volwassenheid gaan terug op problematische
ervaringen uit de kindertijd, die verdrongen zijn en in onbewuste zitten wil
doordringen naar de oppervlakte maar dat gaat eigenlijk niet het onbewuste
onderzoeken door analyse van ‘vergissingen’, droomduiding, vrije associatie
- Oplossing: weten wat het onbewuste inhoudt droomduiding: de inhoud van het
onbewuste kan doordringen + vrije associatie
- Kritiek: niet echt wetenschappelijk, je kan het onderbewuste niet echt toetsen en je
kan dus wetenschappelijk niet zeggen of het waar is of niet
Onsystematische gegevensverzameling: hij had specifieke patiënten en
leidde zo een beeld af voor alle mensen
VS en het functionalisme:
- Amerikaanse studenten bij Wundt richten labo op: werden functionalisten
wouden meer begrijpen hoe iets functioneert, vrij toegepast bv. antwoorden
op vragen die van pas zouden komen in het onderwijs of in de arbeidswereld
bv. wat moeten we bieden aan mensen met een verstandelijke beperking
- Hawthrone experimenten: vraag trachten beantwoorden hoe we de productiviteit
van arbeiders in een fabriek kunnen verhogen bv. licht, geluid
omstandigheden aanpassen, beloningsstrategie aanpassen
- Ze zagen dat alles een positief effect had productie stijgt bij elke verandering
- Conclusie: wanneer mensen weten dat ze in het oog gehouden worden, dan doen ze
extra hun best waardoor de productie verhoogt (~ placebo)
- Functionalisme: William James boek: de geest is een ‘stream of consciousness’
meer gedrag bestuderen, en vooral andere populaties bestuderen, bv. dieren of
mensen met verstandelijke beperking psychologie zal oplossing moeten bieden
voor praktische problemen in maatschappij, anders zal ze nooit succesvol kunnen zijn
4
