Science, Technology and Society
Les 1: Introductie
1. Leerdoelen en materialen
2. De verwevenheid van wetenschap, technologie en maatschappij
3. De ontwikkeling van wetenschap als een afzonderlijk wetenschappelijk instituut
1. Learning objectives and materials: leerdoelen
⁃ Kennis en inzicht in een aantal theoretische ontwikkelingen binnen de sociologie van
wetenschap en technologie (bv. constructivisme (SCOT), Actor Network Theory (ANT),
Public Understanding of Science (publiek begrip van wetenschap: PUS))
⁃ Deze kennis en inzichten situeren zich binnen een bredere maatschappelijke context,
alsook kunnen toepassen op enkele actuele thema’s zoals opwarming van de aarde,
biotechnologie, kernenergie, coronapandemie.
⁃ Een kritische mening vormen over de rol van wetenschap en technologie in moderne
samenlevingen
Studiemateriaal
Syllabus:
- Inleiding: verwevenheid van wetenschap en maatschappij
- Inleiding tot verschillende sociologische perspectieven op kennis, wetenschap en
technologie
- Verdieping van enkele onderwerpen (risicobeheer, wetenschappelijke onzekerheid en
overheidsbeleid, de kenniseconomie, globalisering van de wetenschap)
- Toepassingen: filmdiscussie, rollenspel, gastcolleges
Overzicht lessen:
1. Introductie van wetenschap en samenleving
2. Korte geschiedenis van wetenschaps-en technologiestudies
3. Actornetwerktheorie (ANT)
4. Performativiteit in de sociale wetenschappen
5. Standaardisatie en commensuratie
6. De maatschappelijke regulering van risico’s
7. Discussieles/rollenspel over kernenergie
8. Commercialisering van kennis/de kenniseconomie
9. Het begrip van wetenschap en technologie bij het publiek
10. Discussieles: merchants of doubt, docufilm
11. Gastcollege: waar wetenschap en media elkaar ontmoeten
12. Gastcollege: biomonitoring
1
, 2. The interwovenness of science, technology and society
De verwevenheid van wetenschap, technologie en maatschappij
Brits parlement keurt genetische inmenging goed: drie ouders voor
één kind
Er zijn verschillende standpunten die mensen hebben over de innovatie waarbij een baby
technisch gezien 3 ouders heeft door een kerntransfer:
- Positieve ontwikkeling: het is een vooruitgang of een eer. Het biedt ouders die dragers
zijn van bepaalde mitochondriale aandoeningen om gezonde kinderen te krijgen.
- Negatieve aspecten: implicaties voor ethiek, gezondheid en rol van ontwerpers
(genetische manipulatie). Is het wel moreel verantwoord om genetisch materiaal van
3 verschillende mensen te combineren om een kind te creëren. Gezondheidsrisico’s
zijn nog niet volledig bekend, er is bezorgdheid over de lange termijn effecten.
Vergelijkbaar met de manier waarop mitochondria DNA van de moeder wordt doorgegeven,
is deze techniek bedoeld om erfelijke ziektes te vermijden.
Is het een goed argument? Helpt de vergelijking tussen de kerntransfer en mitochondriale
DNA-overdracht om het te begrijpen en rechtvaardigen?
Hoewel de vergelijking met mitochondriaal DNA helpt om de basis van technologie te
begrijpen, is het mogelijk niet voldoende om de complexiteit van het concept volledig te
begrijpen. Het roept diepere ethische en medische vragen op.
Het is belangrijk rekening te houden met andere technologieën die niet natuurlijk zijn die wel
geaccepteerd worden. Bv; IVF (in-vitrofertilisatie) of orgaantransplantaties. Deze technieken
zijn gemeengoed geworden en helpen veel mensen wereldwijd.
Het concept van een baby met 3 ouders is sociaal geconstrueerd. Er zijn verschillende visies
hierop, afhankelijk van culturele, religieuze en persoonlijke overtuigingen.
2
,Russische wetenschappers kweken planten uit de ijstijd
Dit voorbeeld toont de mogelijkheden van wetenschap en technologie.
"Russische wetenschappers zijn erin geslaagd om zaden uit de ijstijd te laten ontkiemen tot
een plant. De zaden waren meer dan dertigduizend jaar oud en waren bewaard gebleven
door de kou van de permafrost in Siberië. De Siberische permafrost is een ideale natuurlijke
opslagplaats voor oude levensvormen. Het experiment, gepubliceerd in het Amerikaanse
wetenschappelijke tijdschrift 'Proceedings of the National Academy of Sciences', kan het
begin zijn van de wedergeboorte van verschillende verloren gegane soorten. (...) Een van de
auteurs van het artikel, Stanislav Goebin, beweerde dat het baanbrekende onderzoek het
mogelijk maakt om zoogdieren uit de ijstijd nieuw leven in te blazen. (...) " (De Standaard, 21
februari 2012)
Meer mobiele telefoons dan mensen
- Meer telefoons dan mensen op onze planeet
- Nieuwe mogelijkheden – nieuwe risico’s
Er zijn meer telefoons dan mensen op de planet: technologie creëert veel mogelijkheden
maar ze gaan ook gepaard met risico’s (AI)
Stephen Haking: we moeten bewust zijn van AI en de nadelen en risico’s die ermee
verbonden zijn. De prof is eerder voorstander van de mogelijkheden van technologie (AI).
Leven in een technologische cultuur (1)
Deze voorbeelden illustreren dat ons leven steeds meer verweven raakt met
techologie
Verplaats bijv. In gedachten met je auto naar de zeventiende eeuw?
Technologie als ‘de nieuwe sociale band’
Mensen gebruiken technologie om te communiceren maar ook om relaties te
onderhouden, nieuwe verbindingen te leggen en identiteit te creëren
Van sociaal kapitaal naar een soort techno-sociaal kapitaal
Sociaal kapitaal: voordelen die mensen halen uit netwerken en interacties
Techno-sociaal kapitaal: online netwerken gebruiken voor sociale
ondersteuning, delen van kennis...
Bruno Latour: technologie verbindt niet alleen mensen -> technologische objecten
bemoeien zich ermee
Bruno Latour technologie is niet alleen een middel om sociaal kapitaal te creëren,
maar technologische objecten interfereren en de aard van menselijke interactie
veranderen.
Bv. Facebook was een manier om mensen te verbinden en sociale netwerken te
creëren, maar het begon na een tijd een middel waarop mensen zichzelf presenteren
en likes beïnvloeden het zelfbeeld en sociale status.
Leven in een technologische cultuur (2)
In de hedendaagse wereld zijn cultuur en technologie moeilijk uit elkaar te houden.
3
, Bv. Elektriciteitsnetwerken zijn niet alleen systemen die elektriciteit leveren:
ze zijn verweven met aspecten van onze cultuur, ze worden gebruikt voor
transport, elektronische betalingen, koeling van voedselopslagfaciliteiten,
wetshandhaving voor communicatie, beveiligingssystemen
Dit illustreert dat anno 2023 technologie kan worden beschouwd als onze natuurlijke
habitat waarvan we afhankelijk zijn, terwijl de natuur steeds meer wordt gemaakt,
beschermd en gecultiveerd door mensen en technologieën.
Waterworks
Engineering. Fysieke wetenschap zou maar de helft zijn nu.
Technische toepassing is een belangrijker onderdeel geworden van de ontwikkeling
van nieuwe oplossingen en vooruitgang dan theoretische aspecten van fysieke
wetenschap.
Voorbeeld: Nederland: kustlijn, kustdammen bouwen.
Als reactie op de overstromingen bouwden Nederland uitgebreide
engineeringprojecten zoals het verkorten van de kustlijn.
Het einde van de natuur?
“Als ik zeg dat we een einde hebben gemaakt aan de natuur, bedoel ik natuurlijk niet dat
natuurlijke processen zijn gestopt – er is nog steeds zonneschijn en nog steeds wind, nog
steeds groei, nog steeds verval. Fotosynthese gaat door, net als ademhaling. Maar we
hebben een einde gemaakt aan datgene wat, in ieder geval in de moderne tijd, de natuur
voor ons heeft gedefinieerd – haar afscheiding van de menselijke samenleving.”
“We hebben de atmosfeer veranderd en dus veranderen we het weer. Door het weer te
veranderen, maken we elke plek op aarde menselijk en kunstmatig”.
Dit triggerde mensen om te praten over het einde van de natuur. Natuur bestaat niet meer
afzonderlijk van menselijke invloed. Het verschilt sterk van eerdere samenlevingen. Het is
belangrijk dat er connecties worden gelegd. Samenlevingen zijn altijd verbonden geweest
met de vooruitgang van wetenschappelijke kennis. Zelfs in het verleden was er een
belangrijke connectie tussen SL and wetenschap.
De coproductie van maatschappij, kennis en technologie
Keer op keer is de samenleving veranderd in overeenstemming met (co-evolutie)
nieuwe kennis en technische verbeteringen.
Bv. De landbouwrevolutie
Oorlog en handel worden samen met ontwikkelingen in technologie geproduceerd
Bv. Grotere en sterke belegeringswapens
Handel vereist middelen om te navigeren:
Sextant, kompas en verrekijker
Snelheid en capaciteit van schepen neemt toe -> scheepvaart & opkomend
wereldeconomisch systeem
4
