DEEL 1 ALGEMENE INLEIDING TOT HET RECHT
HOOFDSTUK 1 : INLEIDING TOT HET RECHT. ENKELE BASISBEGRIPPEN
1. Wat is recht?
1.1. Begripsomschrijving
Recht heeft verschillende definities & veel discussies
Een moeilijkheid is dat recht deels tijds- en plaatsgebonden is.
➔ Niet alle samenlevingen had of heeft dezelfde betekenis voor het begrip “recht”
➔ In hoeverre sommige kenmerken van “het recht” universeel zijn over tijd en plaats heen ?
MAAR er zijn een aantal elementen die bijna altijd terugkomen
Het recht kan je omschrijven als een geheel van regels die beogen het menselijke samenleven te ordenen en
die door een (overheids)gezag worden afgedwongen.
1. Het recht is een geheel van regels
Een regel is een als voorschrift geformuleerde uitspraak. Het is een in taal verwoordde uitdrukking van een
voorgeschreven wijze van handelen. (Vb. “auto’s mogen in de bebouwde kom niet sneller rijden dan 50 km/u”)
Een regel is dus een uitspraak die een voorschrift bevat over hoe je jou moet of mag handelen.
Regels schrijven een menselijke gedraging voor. Ze bevatten geboden (je moet iets geven of doen) of verboden
(je mag iets niet doen)
Men spreekt van een geheel van regels want het recht omvat een heleboel soort voorschriften
2. Het recht beoogt het menselijke samenleven te ordenen
De regels zijn erop gericht op het samenleven tussen mensen in te grijpen en het zo “te ordenen”.
➔ Recht komt inderdaad pas op de proppen als mensen samenleven.
Heeft Robinson recht nodig als hij alleen op dat eiland leeft?
Het heeft geen zin om over voorschriften te leven zolang er geen menselijke
samenleving is. Op het ogenblik dat er een tweede persoon verschijnt dan
gaan regels van belang zijn, ontstaan menselijke samenleving.
Recht schept orde door bestaande toestanden en handelingen te bekrachtigen en tot juridische vorm te
verheffen (=maatschappij ordenen en in stand houden).
Het begrip “ordenen” gaat erom dat regels voor het samenleven worden vastgesteld
➔ Het gaat niet om op welke manier de samenleving hierdoor wordt georganiseerd of “geordend”.
Vb. Het recht van Noord-Korea ordent de samenleving op een fundamenteel andere manier dan het recht van
de Verenigde Staten → MAAR in beide gevallen ordent het recht het samenleven
3. Het recht wordt afgedwongen door de overheid
Het recht wordt door de overheid opgelegd en wordt door haar afgedwongen door middel van sanctie en dwang.
➔ De overheid legt het recht op en moet ervoor zorgen dat de rechtsregel nageleefd wordt.
Als het recht niet wordt nageleefd, kunnen er sancties optreden die afwijkend gedrag bestraffen Vb. boete,
verlies van bepaalde rechten, werkstraffen, …
➔ De sanctionering gebeurt door de rechterlijke macht.
De naleving van de regels worden ultiem verzekerd via de gewapende macht van de overheid, wat er een
rechtsregel van maakt.
Er bestaan ook regels die tot doel hebben de samenleving te ordenen, maar waarvan de overtreding niet door
de overheid wordt afgedwongen. De overtreding ervan kan tot sancties leiden maar de overheid zal niet
tussenkomen. Vb. beleefdheidsregels, religieuze regels, regels van sport, …
, 1.2 Enkele gerelateerde concepten
1.2.1 Objectief recht VS subjectief recht
Het objectief recht Het subjectief recht
= het geheel van rechtsregels die op een bepaald = de concrete aanspraak of bevoegdheden die eenindividu aan het
ogenblik in een bepaalde samenleving gelden objectief recht ontleent
Bekijkt het recht van buitenaf Individualisering van een regel van het objectiefrecht op het niveau van
een specifiek persoon, die op basis daarvan kan zeggen ‘ik heb recht op x’.
Als je al de regels die vandaag in België gelden in een
doos zou doen dan is dat het Belgisch objectief recht. Bekijkt het recht van binnenuit (Iemand het recht heeft om iets te bekomen)
➔ Met andere woorden er een subjectief recht op heeft.
1.2.2 Positief recht
Het positief recht Het ideëel recht
= de rechtsregels zoals die op een bepaald = het recht zoals het volgens bepaalde mensen,
ogenblik in de samenleving gelden groeperingen, stromingen, levensbeschouwingen, … zou
Functioneel synoniem van het objectief recht moeten zijn
Het recht zoals het is!! Het recht zoals het voor sommige zou moeten zijn
In onze huidige samenleving kunnen religieuze rechtssystemen kunnen eveneens gekwalificeerd worden als vormen van “ideëel recht”
In een theocratie (een staatsvorm waarbij de politieke macht en de religieuze macht samenvallen) vallen positief recht en ideël recht
(namelijk het goddelijke recht van de godsdienst in kwestie) samen
We gebruiken de begrippen positief en ideëel zonder waardeoordeel →
− Een regel van het positief recht kan naargelang je standpunt goed of slecht zijn , het enige wat vaststaat is dat het in een
bepaalde samenleving op een bepaald ogenblik een rechtsregel is
− Het ideëel recht is slechts ideaal recht vanuit het perspectief van het betrokken geloofs- of normensysteem, niet noodzakelijk
voor wie daar een andere opvatting over heeft
1.2.3 Dwingende en wilsaanvullende rechtsregels
Dwingende rechtsregels Wilsaanvullende of suppletieve rechtsregels
= voorschriften die dwingend van toepassing zijn, = rechtsregels die enkel van toepassing zijn indienpartijen
ongeacht de wil van de betrokkenen geen andere keuze hebben gemaakt
= gebiedende en verbiedende rechtsregels = rechtsregels waarvan je wel op voorhand van kan afwijken
Bevatten een gebod of verbod dat van dwingende Partijen zijn vrij om de overeenkomst te sluiten die zij willen
toepassing is wanneer de toepassingsvoorwaarden van MAAR als hun overeenkomst op bepaalde vlakken geen
de rechtsregel vervult zijn afspraken bevat is de wilsaanvullende regel van toepassing
Vb. Verbod om sneller dan 50km/u te rijden in de Toepassingsvoorwaarde is het feit dat partijen erniet van zijn
bebouwde kom (specifiek verbod) afgeweken
Toepassingsvoorwaarden = je rijdt meteen Vb. Mag je je kot onderverhuren aan vriendin als je stopt
wagen in een dorpskern met studeren?
Huurovereenkomst zegt niets hierover: het mag niet,
Vb. De stemplicht bij verkiezingen (specifiek gebod) onderverhuren is verboden
Je bent meer dan 18 jaar oud, Belg en je hebt Huurovereenkomst zegt dat het weltoegelaten is: OK
een oproeping ontvangen
Het zijn ook rechtsregels
Een voorschrift dat desnoods met een sanctie en
dwang door de overheid zal worden afgedwongen
We hebben twee niveaus van dwingende regels. Die worden op volgende pagina besproken.
, dwingende
rechtsregels
regels van regels van
openbare orde dwingend recht
Regels van openbare orde Regels van dwingend recht
Heel dwingend Minder dwingend
Rechter moet deze ambtshalve (vanuit zijn beroep, uit = Regels die zijn vastgesteld ter bescherming van een
eigen beweging) toepassen partij die door de wet als zwakker wordt beschouwd
Degene die erdoor beschermd wordt kan geen afstand Rechter moet de nietigheid niet ambtshalve inroepen
doen van de bescherming die deze regelsbieden Degene die erdoor beschermd wordt mag afstand doen
Overtredingen mogen onder geen enkel van de bescherming zodra hij/zij in de beschermde
voorwaarden juridische uitwerking krijgen positie zit
Vb. Moord De overeenkomst die afbreuk doet aan regels van
Als 2 partijen een overeenkomst sluiten waarbij zij dwingend recht is slechts relatief nietig
akkoord gaan dat de ene de andere mag vermoorden Partijen kunnen er vooraf niet van afwijken
tegen betaling is de overeenkomst absoluut nietig Stel dat er in het begin al 1 maand opzeggingstermijn
staat is het contract potentieel nietig
Vb. Eén van de huurregels zegt dat de verhuurder die
overeenkomst maar kan opzeggen mits een opzegtermijn van
drie maanden. Dit is dwingend recht want je kan er niet van
afwijken. Indien de verhuurder één maand op voorhand
opzegt, dan kan de student zelf beslissen die opzegging toch te
aanvaarden en het kot te verlaten.
Het zijn alle twee dwingende rechtsregels, je mag er niet vanaf wijken. Bij openbare orde kun je er ook niet vanaf wijken als je beschermd
bent bij het andere wel.
2. Indeling van het recht
2.1. Publiekrecht en privaatrecht
“Les lois dans les rapports qu’ont ceux qui gouvernent avec ceux qui sont gouvernés constituent le droit public, les lois
dans les rapports que tous les citoyens ont entre eux forment le droit privé” - Montesquieu (1689-1755), l’esprit des lois
Het publiek recht Het privaat recht
= regelt de verhouding tussen de burgers en de overheid, = regelt de verhouding tussen burgers onderling
alsook de organisatie en werking van deoverheid (inclusief de organisatie en werking van privaatrechtelijke
(inclusief verhoudingen tussen overheden, zowelintern als organisaties van burgers)
tussen staten)
Privaat recht wordt gekenmerkt door “horizonaliteit”
Publiek recht wordt gekenmerkt door “verticaliteit” (tussen burgers onderling).
De overheid maakt juridisch gezien de Privaatrecht regelt de private belangen van de burgers.
rechtsregels en dwingt deze af
Vooral regels ter regeling en bescherming van het Vb.
algemeen belang. Mogen mijn ouders mij onterven?
Mag ik huwen met partner van zelfde geslacht?
Vb. Ben ik eigenaar van deze laptop?
Mag ik als 16-jarige stemmen? Onder welke voorwaarden kan ik VN oprichten?
Hoeveel belastingen moet ik betalen als ik een huis
koop?
Mag de politie een huiszoeking doen als ik een
verdachte ben?
Het onderscheid is niet meer zo zuiver als vroeger.
− De overheid treedt meer en meer regulerend op via dwingende regels in het privaatrecht, en dit om
redenen van algemeen belang.
− De overheid gebruikt voor haar eigen organisatie en werking meer en meer privaatrechtelijke technieken
➔ Sommige rechtstakken zijn ook hybride. Dit wilt zeggen dat ze kenmerken van beide vertonen
, 2.2. De indeling van het recht in rechtstakken
Het objectief recht bestaat uit onnoemelijk veel regels. Om de hanteerbaarheid van het recht te bevorderen,
worden deze regels ingedeeld in rechtstakken.
Een rechtstak is dan een geheel van regels die een welbepaald domein van het recht betreffen, met andere
woorden een groep regels met betrekking tot een welbepaald aspect van de maatschappelijke ordening.
Deze lijst is exhaustief, er zijn ook nog heel wat andere rechtstakken
Publiekrecht onderverdeeld in 5 rechtstakken
1) Staatsrecht (=grondwettelijk recht) omvat de basisregels met betrekking tot de indeling van de staat zoals
geregeld in de grondwet.
2) Bestuursrecht (=administratief recht) regelt de organisatie en de werking van ‘het bestuur’ of ‘de
administratie’, met andere woorden de uitvoerende macht op de diverse overheidsniveaus.
3) Strafrecht definieert wat strafbaar is en welke straffen daar dan op staan. Strafprocesrecht bepaalt hoe de
strafprocedure verloopt.
4) Fiscaal recht bepaalt welke belastingen verschuldigd zijn en hoe de procedure van vaststelling en inning van
belastingen verloopt.
5) Het internationaal publiek recht omvat regels die gelden tussen staten (het volkenrecht) of die worden
uitgevaardigd door internationale organisaties waaraan staten zekere bevoegdheden hebben overgedragen
(het supranationaal recht). Regels over diplomatieke immuniteit of oorlogsvoering behoren bijvoorbeeld tot
het volkenrecht, terwijl de regels die de Europese Unie uitvaardigt tot het supranationaal recht behoren.
Privaatrecht onderverdeeld in 5 rechtstakken
1) Het burgerlijk recht regelt de basisverhoudingen tussen de burgers onderling op het vlak van hun private
relaties. (personen- en familierecht, zakenrecht en verbintenissenrecht)
2) Het ondernemingsrecht
Betreffen uiteraard de rechtsregels die ondernemingen en vennootschappen regelen.
3) het vennootschapsrecht
4) Het gerechtelijk recht (of ook gerechtelijk privaatrecht) regelt de privaatrechtelijke gerechtelijke
procedures, hoe de hoven en rechtbanken georganiseerd zijn, …
5) Het internationaal privaatrecht
3. Bronnen van het recht
3.1. Inleiding
Rechtsregels moeten ergens uit blijken, er moet een objectieve manier zijn om te bepalen of een bepaalde
regel ook een rechtsregel is.
Het is een regel. De uitspraak bevat een gebod. De regel beoogt ook een onderdeel van de samenleving te
organiseren
➔ Men spreekt van een rechtsregel indien de regel uit een “echte” rechtsbron voortvloeit.
Men moet een onderscheid maken tussen “materiële” en “formele” bronnen van het recht:
A. Materiële rechtsbronnen
Een materiële rechtsbron is een bron die de inhoud van een rechtsregel verklaart, die de rechtsregel
geïnspireerd heeft.
➔ Een materiële rechtsbron kan (helpen) verklaren waarom een regel zo klinkt en niet anders.
Vb.
− Het Romeinse recht
− De Christelijke godsdienst
