2023-2024
PROFIEL PENOLOGIE
MASTER CRIMINOLOGISCHE WETENSCHAPPEN
ANNE-SOPHIE MEERPOEL
VUB
, 1. GEMEENSCHAPSGERICHTE STRAFFEN: EEN INTRODUCTIE
1.1. COMMUNITY PUNISHMENT/SENTENCES: WHAT’S IN A NAME?
Probation of alternatives, community punitive/sentences
Wat zit er achter gebruik van deze concepten
Concepten zijn nooit neutraal
Recommendation CM/Rec (2017) 3: on the European Rules on community sanctions and measures
- The expression “community sanctions and measures” means sanctions and measures which maintain suspects or
offenders in the community and involve some restrictions on their liberty through the imposition of conditions
and/or obligations. The term designates any sanction imposed by a judicial or administrative authority, and any measure
taken before or instead of a decision on a sanction, as well as ways of enforcing a sentence of imprisonment outside a
prison establishment.
o Een gedeeltelijke/bepaalde beperkingen van de vrijheid
o Door het opleggen van condities/voorwaarden of verplichtingen
o Door rechterlijke macht of administratieve macht
o Manieren om gevangenisstraf buiten de gevangenis uit te voeren vb. ET, alles wat te maken heeft met
voorwaardelijke invrijheidsstelling
o Beperkte detentie niet want dat is een vorm van detentie waar je steeds terug moet naar de gevangenis
Over welke straffen gaat het in België?
- Werkstraf, autonome probatie, leerprojecten/gedragstrainingen, herstelbemiddeling, elektronisch toezicht,
voorwaardelijke invrijheidstelling, geldboete, alcoholslot
- Niet naar gevangenis en vaak een of andere verplichting moet uitvoeren vb. voorwaarden of aanbieden aan justitie
assistent of drugstherapie
- Vb. van voorwaarden
o werk vinden
o geen contact met slachtoffer
o vaste verblijfplaats en altijdd bereikbaar voor JA
o avondklok à vaker in ET en bij jongeren
o niet hervallen
o plaatsverbod
o volgen van psychologische begeleiding/budgetbegeleiding
Waarom voorkeur aan gemeenschapsgerichte straffen (GRS)?
- Detentieschade vermijden
- Reintegratie
- Minder kosten dan GS
- Overbevolking in GS
- Leerrijk
- Behouden van sociale banden --> zo lang mogelijk uit de gevangenis houden want deze banden zijn de sleutel voor
reintegratie en recidivebeperking
- >< gebrek aan personeel bij JA à besparing bij begeleiding
1.1.1. WAAROM GEVANGENISSTRAF VERMIJDEN?
Penologische argumentatie (meer inhoudelijke argumentatie)
- Hoe recidive vermijden, hoe detentie vermijden
- Negatieve effecten van gevangenisstraf
o Stigmatisering, spiraal van uitsluiting en achterstelling, psychische en sociale schade aan gedetineerde en familie
o Quid probleemoplossing, re-ingegratie, herstel?
§ hoe kan je dat doen vanuit de gevangenis?
§ crimi heeft vaak te maken met problematieken van mensen à minder gemakkelijk kunnen oplossen
o Vrijheidsberoving moet de uitzondering blijven ➔ GS als “ultimum remedium”
§ vrijheid van mensen afnemen en dat is een grondrecht
o Veiligheid is vaak het argument, samen met vergelding
o Vrijheid als grondrecht
Pagina 1 van 265
, - Effectiviteit gevangenisstraf wordt in vraag gesteld
o heel wat mensen die in GS hebbe gezeten plegen nadien terug feiten
o GS als crimeschool
o banden met sml verlies --> moeilijk om als burger te functioneren
o GS als voordeel = bescherming van sml >< veel mensen in GS zijn geen gevaarlijke mensen
§ schade die systeem aanbrengt is disproportioneel met de schade die de meeste mensen uit GS aan de sml
kunnen aanrichten
§ mensen uit sml halen die morele verontwaardiging brengen in de sml vb. Dutroux
Systemische argumentatie (!!) (systeem)
- GS is dure straf: 125€ tot 185€/dag (Tilburg) tot 218€/dag (Beveren, Marche- en Famenne, Leuze) (Delterne, 2014);
o rechters maken zich geen zorgen over de kost van de straf
- Justitieplan Geens (2015): gemiddeld 135€/dag
- Overbevolkte gevangenissen
- Meer gebruikt als argument door politici ipv penologishe argumenten die eigl belangrijker zijn
Discours: maximaal gebruik maken van gemeenschapsgerichte straffen
- ‘alternatieven’ voor de gevangenis
- ‘anders’ straffen
- Autonome straffen
Quid praktijk??
1.2. VERANDERENDE VISIE, VERANDERENDE TECHNOLOGIE
1.2.1. TERMINOLOGIE
Alternatieven (voor de gevangenis)
- In hoofd van de mensen is GSS nog steeds 1e idee
- Voordeur en achterdeur
- Niet-vrijheidsbenemende straf / maatregel / sanctie
- ➔ in de schaduw van de gevangenis
o moeten naast de GSS komen
Community (based) punishment/ sanction / penalty / sentence / order
- ʻcommunity paybackʼ à ze moeten iets terug doen naar de sml, iets rechtzetten
- Gemeenschapsgerichte straf / sanctie / maatregel
Offender supervision
- ! Daderbegeleiding
- ≈ probatiemaatregel
1.2.2. VAN ALTERNATIEVE MAATREGELEN/SANCTIES NAAR GEMEENSCHAPSGERICHTE STRAFFEN
Kritiek op de korte GS
‘Klassieke’ straffen : vergelding – afschrikking
- Geldboete, uitstel, opschorting ➔ niet-begeleidende straffen
Eerste generatie ‘alternatieven’ : probatievoorwaarden (vanaf jaren 60)
Alternatieven voor de gevangenis : Resocialisering – rehabilitatie – re- integratie: vanaf jaren 1960
- Probatieassistent: Support, assist, befriend (ondersteunen, bijstaan, vriend)
- Probatievoorwaarden ➔ verbonden met GS
o Te soft, te weinig bestraffingskracht en geloofwaardigheid
§ niet toegepast ter vervanging van effectieve GSS
§ te weinig bestraffingskracht: te weinig punite bite
o Enkel via opschorting of uitstel van GS
o Stonden in een aparte wet
- Minimale toepassing
o ‘gunstmaatregelen’, toemaatje?? ➔ net widening
o Tarief?
Pagina 2 van 265
, Vroeger die fluohestjes: moesten zichtbaar zijn voor de maatschappij
Tweede generatie ➔ ‘intermediate sanctions’, ‘new generation’
Straffen in de gemeenschap
- Tussen gevangenis en probatie
- Justitiële begeleiding ➔ Controle, contractnaleving
- Zwaardere risicopopulatie à door uitbreiding
- Autonome straffen: vanaf 2002 en later
- Neorehabilitationisme ➔ what works?
- ‘Transformation of rehabilitation’ (Garland, 2001)
o reintegratieve visie is langzamer hand verschoven naar punitieve, controlerende vorm van straffen
o weg gaan van het te soften
o voorkomen dat ze worden opgelegd ter vervanging van GSS
Probatieassistent wordt een ‘homo technicus’ (Durnescu, 2012)
- Toepassen gesofisticeerde programma’s ➔ professionalisering, ‘objectificatie’ (persoon wordt een object ipv subject,
gereduceerd tot iemand die bepaalde risico’s heeft en dit beperken), ‘case managers’ (justitiabele wordt een case =
objectivicatie en die moet gemanaged worden)
o dehumanisering van justitiabelen
- Verzakelijking: van begeleiding naar toezicht
o justitieel toezicht
1.2.3. AUTONOME STRAFFEN IN BELGIË
2002: autonome werkstraf
2014- 2016 : autonoom ET
2014– 2016 : autonome probatiestraf
à Beyens & Maes (2020, pp. 30-26)
2021: gedragstrainingen (cf. Van Gierdeghom (2021), aanvullende literatuur Canvas
1.2.4. BELEID VANDAAG
2015: JH en VCET naar Vlaanderen
Vlaams minister van Justitie en Handhaving, Omgeving, Energie en Toerisme Zuhal Demir
- verantwoordelijk voor uitvoering van gemeenschapsgerichte straffen
- straftoemeting xil ze ook naar VL krijgen à momenteel federaal onder MvJ Van Quickenborne
! Risicotaxatie ➔ RNR model
1.3. ONTWIKKELINGEN EN THEMA’S
1.3.1. NEO-REHABILITATIONISME, RNR EN GOOD-LIVES MODEL
1.3.1.1. NEO-REHABILITATIONISME
Vanaf ‘90 (! Canada)
- Reactie op “nothing works”➔ behandeling en begeleiding binnen grenzen van proportionaliteitsprincipe
- ‘What works for whom in which circumstances?’
o Bepaalde vormen van behandeling of begeleiding kunnen positieve effecten hebben op recidive
- ! Cognitieve gedragsveranderende behandelingsmethoden ➔ dominantie van psychologen
- Geloof in (beperkte?) veranderbaarheid van de mens
- Twee theoretische modellen voor daderbegeleiding:
o What works ➔ RNR model ➔ recidivevermindering, gedragsverandering
o Desistance – benadering ➔ Good Lives Model à wat hebben de gedetineerde nodig om een goed leven te
hebben à vanuit dat idee dat mensen minder crimi gaan plegen
Pagina 3 van 265
