BIOLOGISCHE
PSYCHOLOGIE I
Prof. Kris Baetens
Academiejaar 2023-2024
Examen: schriftelijk meerkeuze (20 vragen theorie met verhoogde cesuur + 10 vragen zwart/wit
afbeeldingen zonder verhoogde cesuur maar met 20 antwoordmogelijkheden)
Lesinhoud: HOC + zelfstudie (video’s, online technische tools)
0. Inleiding: waarom biologische psychologie?
1. Evolutie en gedragsgenetica
2. Macrostructuur van het zenuwstelsel
3. Structuur en functies van cellen van het zenuwstelsel
4. Onderzoeksmethoden in de biologische psychologie
,INLEIDING: WAAROM BIOLOGISCHE PSYCHOLOGIE?
Twee belangrijke klemtonen:
- waarom?
- biologische psychologie?
1. Verbondenheid
1.1. Lichaam en psyche (WAAROM)
Fysieke verandering in brein veroorzaakt verandering in fundamenteel aspect PH
Casus: stel u een oer traditioneel Vlaams koppel voor van ca.60 jaar:
- Jeanne huisvrouw, Jos saaie administratieve job, kleinkind is licht van hun leven
- patroon in leven is zeer geregeld, dagen voorspelbaar; objectief gezien is dit een sterk koppel
- alles gaat prima, tot Jos symptomen begint te vertonen:
o komt met andere dingen thuis dan Jeanne op boodschappenlijstje zet, vergeet dingen
o zet ’s avonds vaak computer aan (ongewoon!), Jeanne gaat steeds vaker alleen slapen, en
merkt op dat hij seksuele websites bezoekt
o Jos begint fantasieën over kleinkind te vertellen (zou hem willen snijden…)
- Jeanne verplicht Jos mee te gaan naar neuroloog (Jos is zeer brutaal in wachtruimte);
scanner: tumor vooraan in hersenen, maar gelukkig op tijd en operatief verwijderen
- revalidatie: niet veel schade, na 7 maanden is Jos opnieuw de oude – door wegsnijden tumor
verdwijnt gedragsverandering
Verregaande ph-verandering door hersentumor komt in de praktijk vaak voor. Er is bovendien een
relatie tussen waar tumor optreedt en manier waarop ph verandert (in casus: disinhibitie/ impulscontrole in
o.a. sociale settingen gekoppeld aan frontale cortex). Hoewel we allemaal een andere ph hebben, treden bij
iedereen gelijkaardige veranderingen op. Roept vele vragen op.
Paper “an orbitofrontostriatopallidal pathway for morality: evidence from postlesion antisocial and
obsessive-compulsive disorder”: overzicht casussen waarin patronen in beschreven worden.
Verbanden tussen lichaam en psyche zijn legio, contra-intuïtief en spectaculair verregaand
Lichaam = materie, wordt geregeerd door biologische processen (werkt niet willekeurig)
Psyche = waarneming/ perceptie, geest, gedachten, gevoel, dromen, ervaring, bewustzijn zelf
® intuïtief lijken dit twee aparte zaken, van totaal andere orde
® mensen die zich bezighouden met zenuwstelsel gaan tweedeling niet onderschrijven en stellen
dat dit twee manieren zijn om naar hetzelfde te kijken
1
,In deze cursus: als je ingrijpt op het ene, zal dat een effect hebben op het andere; wel verband!
Los van intuïtief ervaren opdeling, hangt er een onprettige conclusie aan vast: indien lichaam ophoudt met
bestaan, wil dit ook zeggen dat geest ophoudt met bestaan (sluit deur voor concept als de ziel).
Fysieke veranderingen met impact op psyche
Motoriek: TMS op de motorische cortex veroorzaakt beweging
- TMS = transcraniële magnetische stimulatie, machine creëert magnetische pulsen/velden die schedel
penetreren en hersenweefsel beïnvloedt waardoor beweging veroorzaakt wordt
o bv. spoel TMS hangt over linkerkant hoofd, patiënt steekt dan rechterarm uit: linkerdeel brein
oefent motorische controle uit over bewegingen rechterhelft lichaam (en vice versa!)
o magnetische impulsen zorgen voor trilling in de rechterarm, wat zelfs pijn kan doen
o geen schokken, arm beweegt niet door elektriciteit – wel: neuronen in motorische cortex
aangezet door magnetische impulsen wat maakt dat arm beweegt
o hangt spoel aan andere kant hoofd, dan zal andere arm bewegen
- In effect van TMS op motoriek zit systeem: afhankelijk van waar hersenweefsel gestimuleerd wordt,
zullen andere neuronen getriggerd worden en zal ander deel van lichaam bewegen.
Waarneming: 1/10 van de massa van een zandkorrel lysergeenzuurdi-ethylamide (LSD) brengt visuele
hallucinaties teweeg bij meeste mensen; andere substanties kunnen slaap teweeg brengen, honger
veroorzaken, of zorgen dat we geen pijn voelen
- materieel ingrijpen (welbepaalde molecule toedienen) en dat veroorzaakt op voorspelbare/
systematische manier invloed op psyche
- bv. Dafalgan: pijnstillend, LSD: hallucinaties… dit zijn de brede effecten, precieze werking per persoon
zal uiteraard altijd licht verschillen
Persoonlijkheid: schade aan welbepaalde delen vd hersenen kan je ph ingrijpend veranderen, bv. leiden
tot ontremd gedrag (hypersexualiteit), of je apathisch doen reageren (bv. op pijn); de psychische
effecten van hersenschade hangen op systematische wijze samen met o.m. de locus. (bv. casus, tumor)
Moraal: TMS van de rDLPFC verhoogt de kans op utilitaire responsen in morele dilemma’s
- trolley probleem = ethisch dilemma: u staat op perron, trein doodt 5 mensen als u niets doet; als je aan
wissel trekt, verandert trein van spoor en zal er slechts één mens gedood worden; meeste mensen neigen
naar utilitaire handeling (aan wissel trekken), maar wat u doet zal samenhangen met waarden die u heeft
+ manier waarop probleem geformuleerd (hoe zwaarder fysiek ingrijpen, minder geneigd, vergroot
verantwoordelijkheid overlijden 1 persoon)
- beïnvloeden via TMS van hersengebieden zorgt voor verhoogde kans op utilitaire respons op
groepsniveau! (kan niet verfijnd gebeuren, enkel zeer ruw)
2
, Psychische veranderingen met impact of fysiek
Visuele waarneming wordt weerspiegeld in activiteit van neuronen
Twee filmpjes (studie 2011, vandaag nog verregaander)
- één dat aantoont hoe brein dingen percipieert via computermodel: gemaakt o.b.v. hersenactiviteit
van persoon via MRI scanner, en computermodel (getraind om correspondentie te zien tussen
hersenactiviteit en wat participant te zien krijgt) herproduceert wat participant zag
- één dat participant effectief te zien kreeg
Best gedecodeerd: mensen, letters ® hersenen zodanig geprogrammeerd om die dingen te vertalen
Hersenactiviteit hangt sterk samen met wat persoon ziet (systematiek op hoe hersenen reageren o.b.v.
bepaalde stimulatie). Lijkt op gedachtenlezen.
MRI scanner kan geen individueel neuron in beeld brengen, is als een camera met zeer weinig pixels.
Technologie evolueert wel.
Dit soort technologie kan ondertussen gebruikt worden om onze visuele verbeelding zichtbaar te
maken (Shen et al., 2017)
- toon mensen foto groen kruis op witte achtergrond
- dan vragen groen kruis op te roepen in geest zonder foto
- computermodel: kruis te ontwaren
- scanner pikt neurale signalen op die door computermodel
vertaald kunnen worden in vorm die persoon zich inbeeldt
- opent terug oud debat: bestaat visuele verbeelding wel in psychologie? o.b.v. dit experiment
argument dat visuele inbeelding weldegelijk bestaat (visuele associatiecontext ook in droom zeer
actief – heel aantal studies over, om via technologie te ‘weten’ waarover je gedroomd hebt)
Samenvatting: vele aanwijzingen van grote
correspondentie in beide richtingen tussen lichaam
en geest; correspondentie zo groot dat sommige
wetenschappers die er zich mee bezig houden het
‘materieel monisme’ aanhangen = de filosofische
visie dat lichaam en geest één en hetzelfde zijn
Waarom biologische psychologie? Omdat psyche en lichaam zodanig met elkaar in contact staan, is
het zeer belangrijk te snappen hoe lichaam en fysische in werk gaat, als psycholoog.
3
