Staatsrecht samenvatting:
Informatie:
-Colleges
-donderdag en vrijdag 13-16 uur
-Lesopnames via Ufora
-slechts twee weken beschikbaar
-geen live stream
-eigen opnames niet toegestaan
-evaluatie: schriftelijk examen
-twee delen
-10 punten: open vragen
-10 punten: 20 meerkeuzevragen
-hogere cesuur
-2 punten: begrijpend lezen bijlagen syllabus
-feedback kort na bekendmaking resultaten
-Leermateriaal
-syllabus ‘Staatsrecht’: topcopy
-bijlagen
-slides: Ufora
-codex
-idealiter: VRG Gent-codex
-Codexreglement (niet schrijven, tekens, letters. Onderstrepen mag
wel)
-Colleges
- ter verdieping van de syllabus
-Voorbeelden uit de actualiteit
-bespreking rechtspraak
-rechtsvergelijkend perspectief
-Actief leren
1
, -vragen stellen
-discussies
-responsiecollege/casusles
-voorbeeldvragen en -antwoorden
-passief leren
-actualiteit/nieuws
-literatuur
-ufora is jouw vriend
-praktische en inhoudelijke aankondigingen
-slides, lesopnames, discussies
-voorbeeldvragen
-ufora of tijdens de les
-infonota
-antwoord op allerlei belangrijke vragen
-studeer- en examentips
-eerste studietip: blok van het begin met regelmaat
-leg verbanden tussen de leerstukken
PWP: 00. Inleiding:
Inleiding:
̶ Staatsrecht is het recht dat betrekking heeft op de rol en structuur van de
organen van de staat, de instelling en functionering ervan, hun
bevoegdheden, hun verhouding tot elkaar en die tot de burgers.
̶ ~ constitutioneel recht; grondwettelijk recht
Leerdoelen:
̶ De basiskenmerken van het staatsrecht herkennen en beschrijven
2
, ̶ De bronnen van het staatsrecht opzoeken
̶ De basisbegrippen van het staatsrecht definiëren
̶ De basisbegrippen van het staatsrecht toepassen op concrete gevallen
̶ Vraagstukken binnen het staatsrecht in hun juridische en maatschappelijke
context plaatsen
̶ Vraagstukken binnen het staatsrecht kritisch analyseren
“België is een meergelaagde, democratische rechtsstaat in Europa”
Basis van de hele cursus
“België is een meergelaagde, democratische rechtsstaat in Europa”
̶ België:
̶ België als staat
Heeft gevolgen, je land is soeverein, heeft rechtsverantwoordelijkheid (moet
rechten maken voor haar burgers). Kan ook verdragen afsluiten met andere
landen.
̶ (Internationale) rechtsverantwoordelijkheid
̶ Verdragsbevoegdheid
̶ Buitenlandse betrekkingen
̶ Gewapende macht
We hebben een leger. Koning nog steeds hoofd van het leger.
̶ Rechtsstaat:
̶ = De staat is gebonden door het recht waarvan zij de toepassing
verzekert
Staat is niet boven het recht, overheid is er ook door gebonden.
̶ Hiërarchie van de normen
De uitvoerende macht mag niks doen dat ingaat tegen de wet, wetgevende
macht mag niks doen dat niet overeenkomt met de grondwet. Wet staat dus
boven de machten. Je kunt dat dus ook afdwingen, je kunt naar een instantie
gaan om dit recht af te dwingen.
̶ Rechtsbescherming ↑
‒ Tegen de wetgever (GwH)
‒ Tegen het bestuur van de uitvoerende macht (RvS)
3
, ̶ Onafhankelijke rechters
Wordt streng gecontroleerd
̶ Fundamentele rechten en vrijheden
Belangrijk stuk van de cursus. = zijn claims die je als individu hebt tegenover de
overheid. 2 categorieën: negatieve en positieve.
Negatieve: overheid mag zich niet mengen in een bepaald grondrecht van u (vb:
onschendbaarheid van woning, vrijheid van vergadering, meningsuiting), zijn
afweerrechten die de overheid buiten u sfeer houdt.
Positieve: bepaalde positieve stappen die de overheid moet zetten om u rechten
en vrijheden te beschermen. (vb: met covid grote verplichting van de staat om
onze gezondheid te beschermen, recht op leven moet beschermen door moord
strafbaar te stellen, …)
̶ Democratische:
̶ “Parlementaire democratie”
Macht ligt bij de bevolking, bij het parlement die ons vertegenwoordigd, mensen
in het parlement worden verkozen door het volk.
̶ Verkiezingen
̶ Legaliteitsbeginsel
De basis moet in een formele parlementaire wet worden gegoten.
̶ Parlementaire controle
Macht zou bij het parlement moeten liggen maar de uitvoerende macht
(ministers) moet het vertrouwen genieten van een meerderheid in het parlement.
Parlement kan ook via onderzoekscommissies opstellen om de uitvoerende
macht te controleren.
̶ Meergelaagde:
̶ Staatshervorming
̶ Gemeenschappen en gewesten
Overlappen maar ook niet helemaal, heel moeilijk systeem. Veel verschillende
overheden met allemaal hun eigen bevoegdheidsmaterie en kan leiden tot
̶ Bevoegdheidsverdeling
Welke overheid is bevoegd voor welke zaken. Karakteriseert het Belgische
staatsrecht.
̶ Provincies en gemeenten
4
,Minder grote rol in het staatsrecht maar hebben wel een uitdrukkelijke taak
ingeschreven in de grondwet.
̶ In Europa:
̶ Europese Unie
Grote invloed op ons dagelijks bestaan.
̶ Raad van Europa
Belgie zit hier ook in, houdt zich vooral bezig met democratie, rechtstaat en
mensenrechten. Beste verwezenlijking is het EVRM. Ook EHRM zorgt voor de
toetsing van het EVRM.
̶ Multilevel constitutionalism
Al de bevoegdheidslagen (gemeenten, provincies, federaal, EU, …) hebben
allemaal een element van constitutionalisme in zich.
̶ Verhouding Belgisch (grondwettelijk) recht en
internationaal/Europees recht
Wat is belangrijker grondwet of internationaal/Europees recht?
̶ Wat ontbreekt in de zin?
“België is een meergelaagde, democratische rechtsstaat in Europa”
̶ “Grondwet” – België is een “grondwettelijke, meergelaagde,
democratische rechtsstaat”
Grondwettelijk moet er volgens de prof erbij staan.
̶ Materiële vs formele Grondwet
Formele grondwet: de grondwet zelf.
Materiele grondwet: zaken die tot het grondwettelijk recht behoren zonder in de
grondwet zelf te zijn geformuleerd. (belangrijke kwesties die in bijzondere of
gewone wetten staan)
̶ Wijziging van de grondwet
PWP: 01. Krachtlijnen:
Krachtlijnen:
Recht:
5
,= Rationeel opgebouwd geheel van door de overheid uitgevaardigde en via
sancties afdwingbare normen die dienen tot organisatie, handhaving of herstel
van de orde in de samenleving
Recht:
̶ Creëert orde: niet het recht van sterkste, maar de sterkte van het recht
̶ Vertoont onderlinge samenhang. Systeem met een eigen begrippenkader,
onderliggende basiswaarden
Wetten mogen elkaar niet tegenspreken
̶ Kan worden afgedwongen ≠ moraal, godsdienstige regels, afspraken
binnen familieverband
Overheid kan het afdwingen ≠ “andere regels”,
moraal (vb: vegetarier die geen vlees eet)
̶ Recht ~ maatschappij
Recht probeert de maatschappij te ordenen, maatschappij heeft ook invloed op
het recht (vb: nieuwe visie op abortus, abortuswet aanpassen?).
Steekvlamwetgeving = wetgeving wordt heel snel aangepast als directe reactie
op zo een publieke of maatschappelijke verontwaardiging.
Summa divisio Publiekrecht – Privaatrecht:
̶ Privaatrecht: beheerst de situatie van en de relaties tussen particuliere
(rechts)personen
Regelt de relaties tussen particulieren (individuen) hierin zit het
verbintenissenrecht, personenrecht, buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht,
…
̶ Publiekrecht: beheerst de situatie van en de relaties tussen overheid en
particuliere (rechts)personen en overheden onderling
Regelt de relaties tussen de overheid en particulieren (individuen) of tussen
overheden onderling.
̶ Onderscheid? Niet altijd duidelijk
Dankzij de publiek-private samenwerking, overheid die met particulieren
samenwerkt.
̶ Publiekrecht:
̶ Staatsrecht, bestuursrecht, belastingrecht, mensenrechtenrecht,
strafrecht, recht van de lokale besturen, delen van het
omgevingsrecht, van het sociaal recht …
Staatsrecht houdt zich enkel bezig met publiekrecht.
6
,Staatsrecht zal grotendeels overeenkomen met politicologie. Maar zijn wel
gescheiden, zijn andere wetenschappen.
De kernboodschap:
“België is een (grondwettelijke) meergelaagde, democratische rechtsstaat in
Europa”
Overzicht:
Deel I: Krachtlijnen
Deel II: De democratische besluitvorming
Deel III: De bevoegdheidsverdeling
Deel IV: De inwoners en hun grondrechten
Deel V: De rechtsbescherming
De Belgische staat:
Het ontstaan van staten:
̶ Oorspronkelijk ontstaan
Lang geleden toen de aarde nog niet helemaal volgebouwd was, zagen heuvel
rivier, … meer en meer mensen gingen daar wonen, … kwamen leiders, kwam
een staat, …
̶ Afgeleid ontstaan
̶ Dekolonisatie
Vooral 20e eeuw, dankzij onafhankelijkheid van kolonies (vb: Congo)
̶ Secessie
Stuk van een staat zich afsplitst van een bestaande staat en eigen nieuwe staat
creërt. (vb: België)
̶ Dismembratio
1 land valt uiteen in twee of 3 meerdere landen (vb: tsjecho-slovakije)
7
, ̶ Fusie
Wanneer 2 aparte landen 1 nieuw land vormen (vb: West en Oost Duitsland).
Het ontstaan van België:
̶ Congres van Wenen (1814)
Na Napoleontische oorlog kwamen de vorsten van de winnende landen samen
om te praten over wat er nu met Europa moet gebeuren. Hierin werd afgesproken
dat FR in toon moest worden gehouden, dit deed men door bufferstaten. FR
omsingelen met sterke staten zodat FR geen nieuwe oorlog kan starten.
Toenmalige Nederland was voor hun toen te zwak, dus pakken ze stuk van FR en
steken dat bij Nederland dus verenigd koninkrijk der Nederlanden werd gecreerd
en werd gezien als sterk genoeg om FR tegen te houden. Stond onder
heerschappij van koning Willem I. ↓
̶ Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (1815)
Willem I was zeer autoritair en dit zorgde voor ontevredenheden. Er waren ook ↓
̶ Zuidelijke provincies snel ontevreden
̶ Economische tegenstellingen
Noorden waren handelaars, zuiden waren industrielen
̶ Politieke ondervertegenwoordiging
Zuidelijke provincies niet genoeg betrokken in parlement
̶ Inmenging in Kerk (onderwijs)
Willem I zei dat hij bevoegd was om bisschoppen aan te wijzen, wou ook publieke
scholen overal, …
̶ Beknotting persvrijheid
Kon geen kritiek op de vorst uiten.
̶ Toen reeds: taalconflict
Nederlands werd verplicht terwijl in het zuiden het Frans gewoon was.
̶ Monsterverbond van zuidelijke elites (Katholieken en Liberalen)
̶ Culminatie van spanningen
Willem reageerde er niet goed op en spanningen bleven toenemen
̶ Voorlopig bewind: onafhankelijkheid 4 oktober 1830
Stomme van Portici zorgde dan uiteindelijk voor de onafhankelijkheid (ging over
de liefde voor u vaderland). Revolutie was dan begonnen, Willem stuurde leger
zuiden won en dan werd de onafhankelijkheid uitgesproken.
8
,Ze maakten toen een grondwet, je ziet nog steeds vandaag tekens hiervan.
Vb: wantrouwig naar de uitvoerende macht en veel vertrouwen aan wetgevende
macht in tegenstelling tot bij Willem.
Vb: Staat in dat koning zich niet mag bemoeien met benoeming van dienaren van
de eredienst.
Vb: drukpers is vrij, reactie tegen Willem I
Vb: drukpersmisdrijven worden voor het hof van assisen gebracht om macht bij
het volk te leggen.
De Belgische Staat:
Alle 4 voorwaarden moeten voldaan zijn om te spreken van een staat:
̶ Permanente bevolking
̶ 1 januari 2023: 11.697.557
̶ Afgebakend gebied (moet exclusief zijn, u land en enkel u land)
̶ Verdrag van Maastricht (1843) voor België
̶ Opgelet: veranderlijk (vb: Na WOI stukjes bijgekregen van D)
̶ Effectieve overheid (die instaat voor de zaken die een overheid moet
vervullen)
̶ Federale staat, deelstaten, steden, rechtscolleges …
̶ Onafhankelijkheid
̶ Diplomatie, lidmaatschap VN, talloze verdragen …
̶ (Internationale erkenning)
̶ Declaratieve handeling
Betekent dat van zodra een staat een andere staat herkent die erkenning
terugwerkt in de tijd tot op het moment dat die staat is ontstaan
̶ Bevestigen bestaan van nieuwe staat
̶ Erkenning van staten, niet van regeringen
̶ België: Verdrag van Londen (1839)
België wordt door alle andere staten herkent. Verdrag van Londen was als
moederverdrag voor het verdrag van Maastricht.
̶ Gevolgen van kwalificatie als staat:
̶ Rechtspersoonlijkheid
‒ Extern: bv. verdragen sluiten
9
, Staat België kan drager zijn van rechten en plichten en kan optreden in het
internationaal rechtsverkeer. Kan voor internationale hoven geroepen worden,
kan ook verdragen sluiten.
‒ Intern: bv. belastingen heffen
Staat belgie kan rechtshandelingen stellen in het interene rechtsverkeer van
België. Kan belastingen heffen maar kan ook aansprakelijk gesteld worden.
̶ Soevereiniteit
‒ Extern: gelijkheid, non-interventie
Andere landen moeien zich niet met België.
‒ Intern: eigen rechtsordening bepalen
Kan eigen wetten, instellingen creëren.
– Art. 33 Gw.: “Alle machten gaan uit van de Natie”
– Art. 34 Gw.: bevoegdheidsoverdracht aan internationale
organisaties toegelaten
Door dit artikel creëert de grondwet eigenlijk een juridische basis voor die
inmenging in de interne soevereiniteit door internationale organisaties.
̶ Rechtsmacht
B heeft rechtsmacht en kan dat uitoefenen binnen zijn grondgebied. Rechtsmacht
is wel territoriaal uitzondering: ambassades
‒ Uitvoeringshandelingen: territoriaal
‒ Normerende of rechtsprekende handelingen
̶ In beginsel territoriaal, maar uitzonderingen
Een democratische Rechtsstaat
Rechtstaat = staat is zelf ook gebonden aan het recht
̶ Gezagsuitoefening in de staat na Verlichting
̶ Verwerping absolutisme
̶ Streven naar vrijheid en gelijkheid
̶ Ontwikkeling van scheiding van de machten
Kwam eind 18e eeuw op. Macht moet gespreid worden over verschillende
instanties, verschillende personen. De wetgevende, uitvoerende en rechterlijke
macht die elkaar controleren. Door die scheiding wordt het moeilijker voor 1
10
