2019
Forensische psychiatrie
PROF. DR. C. DILLEN
MAGALI VAN DE WEGHE
,Forensische psychiatrie 1
Hoofstuk 1: Inleiding .................................................................................................................................. 4
1 Forensische psychiatrie ............................................................................................................................4
2 Forensische geneeskunde = geneeskunde binnen het recht ................................................................5
3 Rechtelijke organisatie .............................................................................................................................6
4 Medisch <-> juridisch................................................................................................................................7
5 Forensische psychiatrie = .........................................................................................................................9
6 Overtredingen van maatschappelijke regels ........................................................................................ 10
7 Conclusie: wat is forensische psychiatrie? ........................................................................................... 10
Hoofdstuk 2: Behandeling in de forensische psychiatrie ........................................................................... 11
1 Stelsels met factor behandeling ........................................................................................................... 11
2 Meerdere werkdomeinen....................................................................................................................... 12
Hoofstuk 3: Deskundigenonderzoeken ..................................................................................................... 13
1 Erkenning ................................................................................................................................................ 14
2 Wetenschappelijk onderzoek ................................................................................................................ 14
Hoofdstuk 4: Classificatie systemen in forensische psychiatrie ................................................................. 15
1 De verschillende systemen.................................................................................................................... 15
1.1 ICD-10 ............................................................................................................................................ 15
1.2 DSM-V ............................................................................................................................................ 15
2 Diagnostiek in de psychiatrie ................................................................................................................ 16
3 Doelstellingen in de forensische psychiatrie ........................................................................................ 16
4 Vragen aan forensische psychiater ....................................................................................................... 17
5 American psychiatric association (APA) ICD-10 en DSM-V .................................................................. 17
Hoofdstuk 5: forensische psychiatrie en strafrecht ................................................................................... 18
1 inschakeling gerechtspsychiater ........................................................................................................... 19
2 Tegensprakelijkheid ............................................................................................................................... 20
Hoofdstuk 6: toerekeningsvatbaarheid en vragen aan de gerechtspsychiater ........................................... 22
1 Vraagstelling van de rechter aan de gerechtspsychiater .................................................................... 22
2 Toerekeningsvatbaarheid ...................................................................................................................... 23
3 Internering .............................................................................................................................................. 23
4 Strafwet en de psychische gestoorde delinquent ................................................................................ 24
5 Wet betreffende de Internering van personen met geestesstoornis .................................................. 25
6 Vraagstelling van de rechter aan de gerechtspsychiater .................................................................... 27
7 Deskundigenverslag............................................................................................................................... 28
8 Resultaat van het onderzoek toerekeningsvatbaarheid ..................................................................... 29
8.1 Verloop van internering ................................................................................................................ 30
9 Artikelen met weerslag op de deskundigen ......................................................................................... 31
Hoofstuk 7: Persoonlijkheid: theorieën en -stoornissen............................................................................. 34
1 Algemene opvattingen ........................................................................................................................... 34
,Forensische psychiatrie 2
2 Psychodynamisch model ....................................................................................................................... 38
3 Persoonlijkheidsstoornissen ................................................................................................................. 42
3.1 Theatrale persoonlijkheidsstoornis ............................................................................................. 43
3.2 Borderline ...................................................................................................................................... 44
3.2.1 Borderline persoonlijkheidsstoornis ....................................................................................... 45
3.3 Narcistische persoonlijkheidsstoornis ........................................................................................ 46
3.4 Antisociale persoonlijkheidsstoornis ........................................................................................... 47
3.4.1 PSYCHOPATHIE ........................................................................................................................ 48
3.4.2 ANTISOCIALE PHST EN PSYCHOPATHIE ................................................................................. 50
3.4.3 Experimenten ........................................................................................................................... 51
3.4.4 PSYCHOPATHIE EN RECIDIVE .................................................................................................. 54
3.5 Psychopathologie en behandeling............................................................................................... 55
3.6 Psychopathie en toerekeningsvatbaarheid ................................................................................ 55
Hoofstuk 8: geheugenwerking .................................................................................................................. 56
1 Algemene opvattingen ........................................................................................................................... 56
1.1 Hersenen ....................................................................................................................................... 56
1.2 Axonen en neurotransmitters ...................................................................................................... 56
1.2.1 Neuronen .................................................................................................................................. 56
1.2.2 Axonale junctie ......................................................................................................................... 57
1.2.3 Neurotransmitters.................................................................................................................... 57
2 Zintuigen, werkgeheugen, korte termijn geheugen en lange termijn geheugen ............................... 58
2.1 Geheugenwerking ......................................................................................................................... 59
2.2 Middelen/hersentrauma .............................................................................................................. 60
3 Amnesie .................................................................................................................................................. 61
Hoofdstuk 9: schadebepaling in niet strafrechtelijke context .................................................................... 63
1 Simulatie, nagebootste stoornis, SSS................................................................................................... 63
1.1 Simulatie ....................................................................................................................................... 64
1.2 Nagebootste stoornis ................................................................................................................... 65
1.2.1 Pseudologica fantastica .......................................................................................................... 65
1.2.2 Munchausen ............................................................................................................................ 65
1.3 Somatische symptoom stoornissen ............................................................................................ 66
1.4 Verdere differentiaal diagnose .................................................................................................... 66
1.5 Samenvattend............................................................................................................................... 66
2 Hersentrauma......................................................................................................................................... 67
2.1 Situering en definitie MHI/mild NCD to TBI ................................................................................ 67
2.1.1 Definitie .................................................................................................................................... 67
2.2 Etiologie ......................................................................................................................................... 68
2.3 Diagnose ....................................................................................................................................... 68
2.4 Conclusie ....................................................................................................................................... 69
3 Percentages ............................................................................................................................................ 69
3.1 Schaderaming ............................................................................................................................... 70
3.2 Ziektewetgeving ............................................................................................................................ 70
Hoofdstuk 11: psychosen ......................................................................................................................... 71
1 Algemeen ................................................................................................................................................ 71
2 Schizofrenie ............................................................................................................................................ 71
3 Waanstoornissen.................................................................................................................................... 73
4 Andere vormen van psychosen ............................................................................................................. 74
Hoofdstuk 12: Mentale retardatie ............................................................................................................ 76
1 Intelligentie quotiënt .............................................................................................................................. 76
2 Zwakzinnigheid ....................................................................................................................................... 76
,Forensische psychiatrie 3
2.1 Mentale retardatie ........................................................................................................................ 76
Hoofstuk 13: impuls controle stoornissen ................................................................................................. 78
1 Algemeen ................................................................................................................................................ 78
1.1 periodieke explosieve stoornis .................................................................................................... 78
1.2 Kleptomanie .................................................................................................................................. 79
1.3 Pyromanie ..................................................................................................................................... 79
1.3.1 Classificatie .............................................................................................................................. 80
Hoofstuk 14: Stalking............................................................................................................................... 81
1 Algemeen ................................................................................................................................................ 81
2 Typologieën ............................................................................................................................................. 82
2.1 Typologie van Zona en medewerkers .......................................................................................... 82
2.2 Wright & Burgess .......................................................................................................................... 82
2.3 Mullen, Pathë & Purcell ................................................................................................................ 82
Hoofstuk 15: vrouwen en strafrecht ......................................................................................................... 84
1 Algemeen ................................................................................................................................................ 84
2 Vrouwelijke seksuele deliquenten ........................................................................................................ 84
Hoofstuk 16: recidive en risicotaxatie ....................................................................................................... 86
1 Algemeen ................................................................................................................................................ 86
2 Risico taxatie instrumenten ................................................................................................................... 88
2.1 Actuariële methode ...................................................................................................................... 88
2.2 Ongestructureerde klinische methoden...................................................................................... 88
2.3 Gestructureerde klinische methoden .......................................................................................... 89
Hoofstuk 17: seksuele voorkeursstoornissen ........................................................................................... 91
1 Algemeen ................................................................................................................................................ 91
2 Seksueel misbruik en seksuele voorkeurstoornissen ......................................................................... 91
2.1 Verschillende definities ................................................................................................................ 91
2.2 Etiologie ......................................................................................................................................... 92
3 Soorten seksuele voorkeursstoornissen .............................................................................................. 93
4 Pedofilie en efebofilie ............................................................................................................................ 95
5 Verkrachters ern typologie ..................................................................................................................... 96
6 Behandeling van seksuele voorkeurstoornissen in België .................................................................. 97
6.1 Behandelingsverloop in de UFC ................................................................................................... 98
6.2 Diagnostische fase ....................................................................................................................... 98
6.3 Psychotherapeutische fase .......................................................................................................... 99
, Forensische psychiatrie 4
Hoofstuk 1: Inleiding
Algemene informatie:
- Examen met 40 meerkeuzevragen met giscorrectie
- Hoofdstuk “agressie” is niet te kennen
- Mogelijke onderwerpen waarover hij vraag kan stellen:
• Stalkers
• Verkrachters (de types)
• Internering & toerekeningsvatbaarheid
• Neurotransmitters
1 Forensische psychiatrie
Forensisch is afkomstig van “forum Romanum”
- Forum Romanum = centrale marktplein bij de Romeinen
- Wat is zo eigen hieraan?
• Het is een openbaar gebeuren, iedereen kan naar het resultaat van forensisch
psychiatrisch onderzoek komen kijken als dit voor rechtbank wordt gepresenteerd
→ 1 van de kenmerken van forensische psychiatrie
o Rechtbanken zijn openbaar en rechtszittingen kunnen vrij gevolgd worden
o Psychiatrie op zich is daarentegen eigenlijk niet openbaar en het is confronterend
om als psychiater uw verhaal te moeten doen in aanwezigheid van personen die
niet bekend zijn met het vak
Forensische psychiatrie situeert zich tussen 2 verschillende disciplines/raakvlakken: geneeskunde + recht
Geneeskunde = medische invalshoek Recht = juridische invalshoek
➢ Alliantie: binnen het medisch denken zijn we ➢ Oppositioneel: in een juridisch systeem zit je altijd in een
opgeleid om samen te kunnen werken (met oppositioneel gebeuren (= twee partijen die meestal exact het
versch disciplines, met patiënt, familie, ..) tegenovergestelde van elkaar willen).
➢ Hulpvraag: via samenwerking wordt er ➢ Beoordeling: Vanuit een instantie (meestal boven de partijen)
uiteindelijk getracht aan de hulpvraag te wordt meestal gevraagd naar ‘bijkomende informatie’; op basis
beantwoorden hiervan geeft men zijn technische mening. Uiteindelijk zal de
rechtbank beslissen wat er met die mening wordt
aangevangen/wie welke straf krijgt; één van de partijen zal
sowieso niet akkoord zijn met het advies.
→ Altijd in achterhoofd houden bij maken van een verslag: wat zou er tegen mij gebruikt worden?
→ Werking die we niet gewoon zijn in de psychiatrie
Gevolgen:
- Moet zich aanpassen aan juridisch denken: zwart-wit
- Patiënten vragen geen onderzoek, gerechtelijk systeem vraagt dit → gevolg:
• Veel patiënten willen niet meewerken
• Onderzoek in bepaalde richting proberen sturen (om schadevergoeding te krijgen, straf te
vermijden…)
,Forensische psychiatrie 5
DUS: we moeten als forensisch psychiater achterdochtig en kritisch zijn met wat patiënt vertelt tegen u,
verschillende bronnen raadplegen en psychologische tests afnemen.
Curatief psychiater: samenwerkingsverband met patiënt om oplossing te vinden voor problemen, dit samen
met familie of partner
Forensisch psychiater: past zich aan aan uitganspositie van juridisch systeem.
- Binnen juridisch systeem bestaat het concept “oppositie”
- Er zijn 2 partijen die iets verschillend nastreven → discussie/conflict
- Vanuit rechtbank komt er geen hulpvraag maar wel een vraag naar bijkomende informatie
- Deze informatie dient om probleem op betere manier op te lossen
➔ DUS: vanuit rechtbank: niet om hulp vragen voor betrokkene, maar men vraagt technische mening
van expert (forensisch psychiater). De rechtbank beslist of er met zijn mening dan iets gedaan wordt.
Forensisch psychiater (= veel ruimer dan enkel strafrecht) <-> gerechtspsychiater (= houdt zicht enkel bezig
met strafrecht)
→ 2 totaal verschillende manieren om hun werk te doen en je moet ze beide respecteren
2 Forensische geneeskunde = geneeskunde binnen het recht
Forensische artsen werken
- In opdracht van het recht
- Ten behoeve van een juridische vraagstelling
Forensisch artsen moeten eigen mening over casus aan de kant schuiven, en moet zicht beperken tot
juridisch probleem en juridische vraagstelling.
→ juristen denken heel zwart wit, dus je moet het grijze van de psychiatrie vertalen in zwart wit vertalen
‘Patiënten’ vragen geen onderzoek of behandeling, het ‘gerechtelijk’ systeem vraagt dit
- De context waarin mensen moeten komen is absoluut niet hetzelfde zoals ze van bij behandelaar
komen
- Mensen zijn ook niet altijd geneigd de waarheid te vertellen in het gerecht, terwijl in
behandelingscontext je er meer van kan uitgaan daat wel de waarheid verteld wordt
- Er valt iets te verliezen → dus mensen gaan proberen te zorgen dat ze niet verliezen en dus liegen
- BV: mensen ‘durven” al 2 jaar niet met de auto te rijden, maar komen wel zelf aangereden
➔ als behandelaar kan je hier niet naar kijken
,Forensische psychiatrie 6
3 Rechtelijke organisatie
Men kan door alle rechtbanken aangesteld worden als forensisch psychiater (! Behalve door Hof van
Cassatie, Raad van State en Grondwettelijk Hof).
- Meeste klassieke opdrachten: Correctionele rechtbank en Hof van Assisen
Rechtelijke organisatie
- Hoofdvraag: bepalen toerekeningsvatbaarheid van betrokkene
Grondwettelijk
- Hof van Assisen bestaat eigenlijk niet, het is onderdeel van Hof van Cassatie Raad van State Hof
Hof van Beroep en wordt opgericht om bepaalde zaken af te Hof van Assisen
handelen. Wanneer die zaken afgehandeld zijn, ontbindt het
Hof van Beroep Arbeidshof
hof terug. Correctioneel jeugd burgerlijk
Rechtbank Eerste Aanleg Rechtbank van Arbeids
Koophandel rechtbank
Politierechtbank:
Correctioneel jeugd burgerlijk
- Burgelijke afhandelingen Politierechtbank
Vredegerecht
VUB les 1 7
• Schadebepalingen, BV: schade betrokkend bij mensen door verkeerdongeval
• Politierechtbank bepaalt hoe groot de schade is
• Psychiatrische schade: psychiater-deskundige aanstellen om schade vast te stellen
- Correctionele/strafrechtelijke afhandelingen
• Ook hier kan je als gerechtspsychiater aangesteld worden
• Vaak over iemand die al psychische of medische aandoening heeft en wat maakt dat die
persoon geen rijbewijs meer mag hebben
Jeugdrechtbank:
→ 2 luiken, als psychiater kan men in beide aangesteld worden
- Strafrechtelijk
• MOF dossier = Misdrijf omschreven feiten
• Vragen naar opvoedingsmogelijkheden alsook de vraag of 16 tot 18 jarigen uit de handen
moet gegeven worden
• Uit handen geven = gaan afvragen of de jongeren nog beschouwd kan worden als jongere
of eerder al als volwassene
• Indien als volwassene → verwijzen naar volwassenen rechtbank
• Psychiater gaat ontwikkeling bekijken, en kijken of ontwikkeling al voltooid is
• Indien al voltooid kan opvoeding niks meer doen en is de jongeren volgens juridisch
systeem een volwassene
- Burgerlijk
• VOS situaties = verontrustende opvoedingssituaties
• Is de leefcontext schadelijk?
• Problemen met hoede- en bezoekrecht
→ eerst ouders onderzoeken omdat probleem vaak hierbij ligt
,Forensische psychiatrie 7
Vredegerecht:
- Beslissen over bv. Gedwongen opnames
- Eerder klassieke psychiaters dan forensische
- Wanneer wel forensische: Is iemand nog in staat goederen te beheren?
Rechtbank van Koophandel:
- Zelden forensische psychiater aangesteld
Arbeidsrechtbank en Arbeidshof:
- Alles met arbeidsovereenkomsten BV: arbeidsongevallen
4 Medisch <-> juridisch
- Ethisch uitgangspunt
• Bij paramedici is de hoofdzaak patiënt helpen
• Rechter: zeflbeschikkingsrecht staat boven de gezondheid (vrijheid en keuzevrijheid)
- A priori houdingen (‘cultuur’)
• Verschillende culturen
• Jurist: hart tegen hart in rechtbank, beste vrienden erbuiten
o Conflicten zijn binnen de rechtzaal hun werkwijze, buiten de muren gaan ze bij
wijze van spreken samen een pint pakken.
• Artsen: ruziënden artsen is contraproductief voor patiënt, denken van juristen is soms
moeilijk te snappen
o Valkuil: gerechtsarts heeft neiging om de juridische teksten te interpreteren ipv
de jurist waardoor de adviezen in het medisch verslag beïnvloed worden/
afgestemd zijn op de eigen interpretatie van de juridische tekst.
- Asymmetrie van de relatie
• Arts zelfde niveau als patiënt
• Jurist: moet beoordeling maken
- Tegensprekelijk debat
• Zeer doorslaggevend gegeven voor juristen
• De 2 partijën moeten alles kunnen volgen wat er gebeurt en zij mogen ook een extra
persoon sturen om tijdens het psychologisch onderzoek erbijt te zitten
→ heel raar want soms kan tijdens een onderzoek die persoon zeggen “stop hier moet je
niet op antwoorden” terwijl die vraag wel belangrijk kan zijn voor de psychiater
• Als je iemand moet onderzoeken in opdracht van rechtbank dan moet je alle partijen
daarvan op de hoogte brengen
• Verslag moet ook doorgestuurd worden naar de partijen en zij mogen hier opmerkingen op
geven, deze opmerkingen moeten allemaal beantwoord worden
,Forensische psychiatrie 8
- Beroepsgeheim
• Dwingend aan de medisiche kant van de tweespalt
• De tegensprekelijkheid is heilig huisje voor de juristen en beroepsgeheim is heilig huisje
voor de medische kant
• Elkaar tegensprekende wetten: in ene wetgeving staat dat je alle verslagen moet indienen
maar in privacy wetgeving staat dat dit niet mag
- Normaliteit vs stoornis
• Juridisch bekeken zit je met dat zwart-wit gegeven, op zekere moment moet je zeggen dit
is een stoornis of dit is normaal
• Is dit nog een gradatie van normaal of zitten we over de grens van dit is niet meer
normaal? → heel belangrijk gegeven bij forensische psychiatrie
- Causaliteit
• Medisch gezien maakt het weinig uit hoe een ziekte ontstaan is, vooral de behandling is
belangrijk
• Juridisch gezien is causaliteit wel heel belangrijk
• Moeilijkste (meeste discussie over in psychiatrie)
• Verschillende rechtstelsels hebben verschillende opvattingen over causaliteit
• Causaliteit is moeilijker dan diagnose
• = Juridisch gegeven
- Behandelen vs. Controleren
• Arts wil behandelen, jurist wil controleren
• Drijfveer voor jurist om iemand te laten opnemen niet dat die persoon geneest, wel dat
maatschappij van hem/haar beschermd wordt
Basisparadigma:
- Rechtbank: conflictmodel & tegensprakelijk karakter
- Medische wereld: samenwerkingsmodel & therapeutische alliantie
ETHISCH UITGANGSPUNT (verschil 1)
→ In zowel de medische als de juridische wereld is respect voor personen belangrijk => medisch gezien gaat
het dan voornamelijk over respect voor de gezondheid (links) juridisch gezien gaat het eerder over het
respecteren van de rechten van personen (rechts).
, Forensische psychiatrie 9
BASISPARADIGMA (verschil 2)
Bij de rechtbank bestaan er steeds meerdere partijen. Er is sprake van een conflictmodel en een
tegensprekelijk debat, terwijl in de medische wereld arts en patiënt gaan samenwerken om de ziekte of
stoornis te behandelen. We spreken van een alliantie.
5 Forensische psychiatrie =
Situeert zich op de overlapping tussen de medische en juridische wereld. Er is ook 3 de wereld namelijk die
van de persoon van de deskundige, als mens. = DE MORALE WERELD
- Als psychiater moordenaar moet beoordelen gaat hij hierover als mens eigen visie hebben, maar
hij gaat zal deze niet laten meespelen in de beoordeling
- Je moet aan de rechtbank een neutraal objectief oordeel kunnen geven
- ! niet altijd makkelijk omdat binnen strafrecht geconfronteerd wordt met feiten die de essentie van
onze morele waarden als mens raken
Psychiatric
Social Deviance
Disorder
Delinquents
Patients
Juridical Model
Health care Model
Punishment
Treatment
Moral/Legal
(Ir)Responsibility
VUB les 1 19
