Geschiedenis H3: Europa en het algemeen menselijk patroon
3.1 historische feiten en interpretatiekaders
- een historisch interpretatiekader is een geheel van algemene visies en theorieën over
de geschiedenis en over bepaalde deeldomeinen en deelaspecten ervan in het
bijzonder
- Interpretatie is niet enkel nodig om feiten met elkaar te verbinden maar speelt ook rol
bij het vaststellen van de feiten zelf
- Vaak zijn bronnen niet eenduidig en moet er beslist worden wat wel en wat niet als feit
wordt beschouwd
- Er is niet een zaligmakend theoretisch denkkader op de realiteit te interpreteren,
dezelfde feiten kunnen vanuit diverse perspectieven worden verklaard
- Vaak zijn er mensen die zich verenigen in een ‘school’, deze mensen kijken allemaal
vanuit eenzelfde perspectief naar de geschiedenis
- Groep 1: mensen die ervan uit ging dat het ideeën, gevoelens, waarden en attitudes
zijn die maken dat er verandering in de geschiedenis is
- Mensen denken en voelen anders over de wereld en gaan zich zo andere
waarderingen en attitudes eigen maken
- Max Weber: hij probeerde aan te tonen dat het handelskapitalisme als economisch
systeem ondenkbaar zou geweest zijn zonder de ideeën, gevoelens en attitudes die
door het protestantisme in Europa werden verspreid: namelijk dat je hard moet
werken, sober moet leven en niet al te veel te genieten zodat je na je dood beloon
kan worden in het paradijs
- Volgens Weber was de godsdienstige houding het ding dat veel mensen stimuleerde
om te sparen en te investeren in handel en industrie in plaats van hun verdiensten om
te zetten in genot
- Het is dus een eeuwige cirkel van uitgesteld genot en kapitaalaccumulatie
Groep 2: historici die van mening waren dat geschiedins doorgedreven wordt door
veranderingen in het materiële bestaan van de mensen
- verandering op basis van nieuwe grondsto en, plant- en diersoorten, energiebronnen,
technieken, producten etc.
- Deze producten zorgen voor veranderingen in het dagelijkse leven en die veranderen
op hun beurt waarden, gevoelens en visies
- Bijvoorbeeld: in de 16e E brachten zeelui voor het eerst aardappelen mee naar europa,
eerst werden de aardappelen gezien als geneesmiddel en later gekweekt op akkers, ze
evolueerden snel naar een onderdeel van de dagelijkse maaltijd. Dankzij de aardappel
is er geen groot deel hongersnood vermeden
- Dus: wanneer het dieet van grote groepen mensen verandert, verandert ook hun
gezondheid, hun dagelijkse leven, levensverwachting, ziektes etc.
- Hierdoor zal de machteloosheid, het pessimisme,… afnemen en kan het optimisme de
mensen ondernemender maken
- Geschiedenis werd niet langer benaderd als iets dat gemaakt wordt door koningen,
generaals of bekende guren uit het culturele leven maar als iets waarop de grote
massa van mensen met haar dagelijkse manier van leven haar stempel drukt
- Lucien Febvre en Marc Bloch (en opvolgers) richtten het franse tijdschrift de Annales
op, hun boeken geven een boeiende kijk op evoluties in het dagelijkse leven vooral in
fi ff
, Europa van de oudheid tot vandaag. Ook beschreven ze de evoluties op vlak van
dagelijkse omgang met natuur in landbouw en tuinen
- ! Ook bij landschappen wordt zicht de vraag gesteld of ze evolueren omdat mensen de
natuur anders gaan zien en beleven of verschuiven ze onder invloed van veranderingen
op vlak van klimaat, migratie van soorten, energiebronnen, voorhanden materialen of
technologie
- Vier criteria waarmee men interpretatiekaders kan evalueren:
- 1. Her aantal feiten dat een theorie in één logisch verband met elkaar kan
samenbrengen
- 2. De soliditeit van die feiten (zijn ze objectief vastgesteld via observatie?)
- 3. De mate waarin een theorie al dan niet wordt tegengesproken door feiten
- 4. Of de theorie toelaat om voorspellingen te doen van toekomstige feiten in het
betre ende domein
- Geschiedschrijving werk niet enkel met feiten maar de interpretatie ervan is minstens
even belangrijk
- Elke reconstructie is voor verbetering vatbaar
- Twijfel wordt als iets positiefs ervaren
3.2 Het algemeen menselijk patroon
- Interpretatiekader van Nederlandstalige historicus Jan Romein (1893-1962) namelijk het
algemeen menselijk patroon
- Het AMP is een manier van voelen, waarnemen, denken en handelen die terugkeert
doorheen de geschiedenis van de mensheid en in die zin universeel is
- Hoe verschillend mensen ook leefden op alle mogelijke plaatsen en tijden, culturen,
toch hadden ze als mens leefpatronen die overal terugkomen en ons onderscheiden
van diersoorten
- Hij merkte wel dat de moderne en hedendaagse mens verdergaand van dat patroon is
gaan afwijken
- De nitie van AMP: een aantal kenmerken van het menselijk gedrag waarnaar overal ter
wereld geleefd werd voor dat de Europese ontwikkeling mer en sinds de Renaissance
daar op de meest fundamentele punten van begon af te wijken om uit de elementen
dier afwijking op den duur een nieuw patroon te vormen
- Het AMP baseert zich op de houding tegenover de natuur, het leven, het denken, de
tijd, de autoriteit en arbeid
- Wat natuur betreft: voelde de mens zich minder tegenover, buiten of boven de natuur
staand maar eerder als een deel ervan
- Men gebruikte de natuur waar nodig maar ze hadden niet de behoeft haar volledig te
begrijpen of beheersen
- Er was weinig controle over de natuur
- moderne mens bij natuur:
- De mens ziet zichzelf superieur in de natuur, hij plaatst zich erbuiten, erboven, en
ertegenover, als meester.
- Hij wil de natuur beheersen met kennis en technologie
- Nog nooit had de mens zoveel controle over haar omgeving
- Wat het leven betreft: mensen hadden niet het gevoel dat ze zelf veel sturing hadden
over hun leven, de regie leek in handen van een andere niet-menselijke kracht
fi ff
, - Het leven werd minder hoog ingeschat, er waren veel mensen die stierven vaak
kinderen
- Het individuele leven was een deel van een groter kosmisch geheel
- De dood was slecht een overgang binnen grotere cycli
- Dood minder uit het leven gebannen dan nu
- moderne mens bij het leven:
- De moderne mens heeft het gevoel het leven onder controle te hebben
- Niet goden of het lot sturen ons bestaan maar wijzelf
- De moderne mens koppelt zicht los van de grote kosmische cycli
- Het leven wordt minder en minder iets dat je ondergaat
- Wat denken betreft: denken speelde geen dominante rol in de dagelijkse benadering
van de realiteit
- Wereld werd benaderd met verhalen en beelden
- Men trachtte de natuur te begrijpen door aan te nemen dat er personages in de
natuur leefden die de natuurfenomenen verklaarden
- moderne mens bij denken:
- Het rationele denken verovert een dominante plaats
- Realiteit wordt benaderd met abstracte begrippen en concepten
- Wetenschap
- Mythische verhalen worden bewaard als ctie en historisch erfgoed
- Ook godsdienst komt onder druk te staan
- Elke maatschappelijke sector krijgt zijn eigen regels en organisatiesystemen
- De rationele benadering leidt ertoe dat alles functioneel en doelbewust georganiseerd
werd
- Wat tijd betreft: zij gaan uit van een circulaire tijdsbeleving
- Na elke lente een zomer…
- Alles keert eeuwigdurend terug
- In die beleving is er een gevoel van vooruitgang
- moderne mens bij tijd:
- Tijd is niet circulair maar rechtlijnig
- Tijd is een lineaire opeenvolging van seconden, mintuten… die zich in cijfers laat
uitdrukken
- Vooruitgang heeft centrale plaats
- Circulair duidt op weinig voooruitgan want alles komt altijd opnieuw terug
- Tijd als een meetbare opeenvolging van momenten die nooit meer terugkeren
stimuleert het idee dat vooruitgang mogelijk is
- De evolutie van het leven is geen eeuwige terugkeer van hetzelfde maar een
geschiedenis
- Het nieuwe concept van rijkdom is kapitaal dat voortduren geactiveerd blijft om aan te
groeien en nieuw kapitaal te genereren
fi
, - Wat autoriteit en macht betreft
- Autoriteit en macht worden in het AMP nogal absoluut ervaren, goden godinnen,
vorsten, priesters, leraars hadden een tamelijk ontastbare positie
- moderne mens bij autoriteit en macht:
- Scheiding der machten
- De macht ligt niet meer bij de elite maar bij iedereen
- Moderne mens wil niet zomaar gehoorzamen aan autoriteiten die boven hen gesteld
worden zonder inspraak
- Dit leidt tot een vertegenwoordigend systeem
- In je privéleven moet je zelf kunnen beslissen hoe je wenst te leven
- Wat arbeid betreft: men zag arbeid als iets negatief, iets die niet kon vermeden worden
en wat onprettig en zwaar is
- Een ideale wereld is een wereld zonder arbeid waar je lekker lui kan zijn en niks moet
doen => beeld van het paradijs
- Moderne mens bij arbeid:
- Arbeid wordt gezien als iets positiefs
- Het zorgt ervoor dat je een plaats verwerft in de maatschappij en je kan jezelf
ontwikkelen en ontplooien
3.3 De breuk met het algemeen menselijk patroon
- Voor Jan Romein was de renaissance het moment dat het westen van deze manier van
leven begon af te wijken. De ingrijpende bocht werd genomen rond het eind van de ME
- Moderne periode wordt vaak gedateerd op 1453, val ORR,
- De overgang kwam tijdelijk tot een pauze wanneer de pest uitbrak en zal tot 1750
duren tot de veranderingen onomkeerbaar werden
- beschrijvingen domeinen moderne mens: zie hierboven bij AMP
- Het nieuwe menselijke patroon heeft zich ontwikkeld van 1453 tot nu en kwam voluit
tot stand in de 19e en 20e E
- Het nieuwe menselijke patroon is heel snel geëvolueerd en dit kan ook de negatieve
gevolgen en risico’s verklaren die erin schuilen
- Vb milieuproblemen en klimaatproblemen
- ! Belangrijk is om te weten dat beide patronen naast elkaar bestaan, niet alle mensen
en gemeenschappen hebben het nieuwe patroon overgenomen
- Er bestaan bijvoorbeeld mengvormen
- Dit heet een ONGELIJKTIJDIGE GELIJKTIJDIGHEID mensen leven gelijktijdig op
eenzelfde moment, in verschillende tijden, modern en premodern
- Interessant fenomeen is de nostalgie naar het AMP of naar deelaspecten ervan
- Zo is het bijvoorbeeld geen toeval dat er een verlangen was naar de ME tijdens de
neogotiek net op het moment van de industrialisatie
- In de 19e/20e eeuw was er een verlangen naar een eenvoudiger en premodern leven
- Vandaag de dag betalen mensen veel geld voor het gevoel van eenvoud zonder
internet, tijd, elektriciteit…
