Hulpverlening en culturele diversiteit - Algemene leerdoelen
1 Structurele ongelijkheid
Vlaanderen = grootste ongelijkheid in Organisatie voor Economische Samenwerking en
Ontwikkeling (OESO)
Jongeren van Turkse/Marokkaanse afkomst zitten minder in ASO en TSO-stromingen dan
jongeren van Belgische afkomst
Turkse/Marokkaanse jongeren stoppen ook vaker vroegtijdig met school: 43% vs. 7,5%
Er is een prevalentie van depressie bij mensen met migratieachtergrond → vinden echter
veel minder snel weg naar hulpverlening, en verlaten traject quasi 2x zo snel als blanke
middenklassers
Zorgen dat hulpverlening afgestemd is op noden van deze groepen = grote uitdaging!
2 Impact van psychologen en pedagogen
Wij hebben sleutel in handen MAAR opleiding reikt deze niet altijd aan
Meeste studies uit opleiding gebaseerd op studenten psychologie uit universiteiten in
West-Europa en Amerika
Bijna 70% samples in wetenschappelijke literatuur gebaseerd op mensen met WEIRD-label:
● White
● Educated
● Industrialized
● Rich
● Democratic
1
,Uit deze contexten komt bijna alle pedagogische en psychologische kennis → is echter
minder dan 5% van wereldpopulatie!
Bewust zijn dat dit niet zo representatief is als we werken met personen die niet tot
WEIRD-context behoren
3 Een andere bril
Proberen andere bril te oefenen die NIET alleen WEIRD is → we hebben allemaal
WEIRD-bril door opvoeding, opleiding, …
Tweede bril aanleren die cultuursensitief is en hopelijk in praktijk kan gebruikt worden in
1-op-1-hulpverlening en schoolse contexten
4 Modellen van diversiteit
4.1 Assimilatie/deficitmodel
Enige etnisch-culturele achtergrond die ertoe doet = die van meerderheidsgroep
Gelijkheid bereiken we door deficieten van anderen weg te werken
Zorgt dat we beleid creëren waar we vragen dat mensen die anders zijn zich gaan
aanpassen aan witte meerderheidscultuur
4.2 Kleurenblind/individualistisch model
Achtergrond doet er niet toe → iedereen is uniek individu
Gelijkheid bereiken we door verschillen te negeren → als we geen kleur zien, kunnen we
niet discrimineren
Zet structurele gelijkheid weg alsof ze er niet is: ontkent realiteit en is nefast in
hulpverleningsrelatie
5.3 Multicultureel/pluralistisch model
Volgens wetenschap enige manier om tot positieve resultaten te komen!
Alle etnsich-culturele achtergronden brengen waardevolle perspectieven mee
Gelijkheid bereiken we door verschillen te erkennen en omarmen → verschillen zien als
meerwaarde
5 Multiculturele visie is essentieel
5.1 Essentieel voor cliënten
Meta-analyse impact cultuur en identiteit in hulpverlening → positieve effecten in studies!
Houding van therapeut die cultuur en identiteiten ziet, erkent en herkent als meerwaarde in
praktijk, zich cultureel nederig opstelt, … = sterke verbetering band met cliënt, bevordering
uitkomsten en diepte van gesprekken, algemene competentie en tevredenheid met sessies
Sleutelcomponent om mensen met andere culturele achtergrond in therapeutische relatie te
houden en te zorgen dat traject afgehandeld kan worden
2
,5.2 Essentieel voor kinderen op school
In assimilatie-visie wedegedeert discriminatie op school
Door manier van handelen blijven we witte meerderheidsperspectief als default zien, wat
leidt tot problemen
PISA-data voor kinderen uit 60 landen geheranalyseerd naar discriminerend klimaat op
school → resultaten tonen dat hoe meer ze discriminerend klimaat op school ervaren, hoe
minder ze zich thuis voelen op school (school belonging)
Lagere school belonging zorgt voor lagere scores op taal en wiskunde in PISA-testen
Ook jongeren uit witte meerderheid scoren lager als zij zien dat anderen als mindere worden
behandelt
In welke mate heeft leerkracht aandacht voor socio-culturele achtergrond → invloed op
school belonging, mentaal en fysiek welzijn, …
Multiculturele aanpak op school zorgt voor betere uitkomsten in zowel minder- als
meerderheidsgroep
Kleurenblinde approach heeft geen of negatief effect
5.3 Essentieel voor collega's
Medewerkers in gezondheidszorg over 18 thema’s bevraagd → mate waarin collega’s uit
witte meerderheidsgroep een multiculturele of kleurenblinde aanpak hanteren
Correlaties tussen aanpak en engagement met collega’s van kleur
● Kleurenblinde aanpak: daling engagement
● Multiculturele aanpak: stijging engagement
5.4 Essentieel voor onszelf
Ontdekken van eigen culturele biases
Enkel door bewustzijn kunnen we onze eigen culturele biases ontdekken
6 In lijn met de hoogste APA standaarden
Sinds paar jaar heeft APA (die alles bepaalt) groot hoofdstuk over Equity, Diversity and
Inclusion Framework
APA streeft naar een toegankelijke, rechtvaardige en inclusieve psychologie die menselijke
rechten, eerlijkheid en waardigheid voor iedereen promoot
Mission statement: to advance EDI through psychological science that champions through
leadership, innovation and excellence
3
, 7 Maatschappelijke puzzel
Hoe kunnen we iedereen in onze diverse maatschappij laten floreren?
Welke (onzichtbare) uitsluitingsmechanismen spelen een rol in gezondheid en onderwijs, en
hoe kunnen we die vermijden?
● Psychologie van in/exclusieve door hoe contexten omgaan met diversiteit
● Psychologie van acculturatie aan nieuwe socio-culturele contexten
Nadenken over wat het betekent op adequate wijze cultuur-responsieve zorg te ontwikkelen
en bieden aan personen met een migratieachtergrond
In voorbije decennia in klinische literatuur steeds meer aandacht naar vraag wat het
betekent geestelijke gezondheidszorg te bieden aan personen met andere culturele
achtergrond, en een context waar culturele verschillen een rol spelen
Veel te maken met globaliserende wereld waarin samenleving steeds diverser wordt
Betekenen Westerse DSM-diagnosen hetzelfde in andere gemeenschappen, hetzelfde
fenomenologisch beeld, dezelfde uitingen, …?
Nadenken over wat methodiek is, wat zijn vormen van interventie die op adequate wijze
omgaan met cultuur?
Hoe ontwikkelen we cultuursensitieve communicatie, diagnostische beeldvorming en
interventie?
We leren uit studies dat personen met migratiegeschiedenis veel minder instromen in
reguliere geestelijke gezondheidszorg dan personen zonder migratiegeschiedenis (native
population)
Sterk verlaagde zorgparticipatie → opvallend mede omdat we weten uit studies dat
psychopathologie en psychische kwetsbaarheid meer voorkomt in personen met een
migratieachtergrond
Verhoging prevalentie niet klein: soms tienvoud!
Ondervertegenwoordiging in reguliere vormen van geestelijke gezondheidszorg heeft te
maken met veelvoud factoren:
● Veel minder informatie over geestelijke gezondheidszorg beschikbaar en
toegankelijk
○ Er leven vaak misvattingen (mental health illiteracy → slechte term dus niet
gebruiken)
○ Cultureel kapitaal
● Taboe en stigma rond geestelijke gezondheidszorg
○ Idee dat deze personen verwijderd moeten worden uit gemeenschap, omdat
ze bijvoorbeeld ‘gek’ zijn
○ Leidt tot ongelooflijk veel angst in toeleiding naar geestelijke gezondheidszorg
(angst, niet willen zijn, …)
○ Willen niet dat iemand uit culturele of religieuze gemeenschap het ziet
○ Heel pervasieve drempel in toeleiding naar geestelijke gezondheidszorg
4
, ● Handelingsverlegenheid en impliciete vormen van segregatie/stereotypering
○ Heel veel hulpverleners ervaren dit tot op heden → “ik voel me hier niet
comfortabel bij”, …
○ Taalbarrière, wisselwerking tussen cultuur en trauma, …
○ Drempel aan zijde van voorziener
○ Impliciete segregatie/stereotypering
■ Patiënten voelen zich niet goed bij andersculturele patiënten
■ Zien er anders uit
■ “Ruiken anders”
■ …
○ Gebeurt niet zelden dat personen met migratiegeschiedenis in acute suïcidale
crisis niet worden geholpen omdat instituties zeggen dat ze er niet mee
omkunnen
● Als instroming lukt, breekt men sneller af omdat geboden zorg niet adequaat,
herkenbaar, toepasbaar is, …
○ Bv.: vragenlijst afnemen zonder na te gaan of items herkenbaar zijn en zelfde
betekenis hebben in andere gemeenschap
○ Bv.: te laat komen wordt gezegd dat cultureel is maar vaak maatschappelijk
(kan door 2 jobs om rond te komen, …)
Hoe krijgen we alle verschillende factoren die rol spelen in therapeutische relatie in beeld?
Toeleiding en opbouw van vertrouwensrelatie
● Stigma en taboe
○ In culturele gemeenschap speelde stigma en taboe belangrijke rol en was dit
een bron van angst
● Exploratie culturele modellen van normaliteit en pathologie
○ Wat zijn beelden van normaliteit? Wat beschrijft pathologie?
○ Elke culturele gemeenschap wordt gereguleerd door normatieve modellen
○ Belangrijk aan te knopen met culturele opvattingen en noties van normaliteit
en afwijkingen
Bv.: wat zijn normale uitingen van stress in een bepaalde cultuur?
● Collaboratief traject van toeleiding
○ JAC-medewerker, zorgcoördinator, leraar automechanica, … die zich
constant mee hebben ingezet en brug hebben gemaakt
○ Schoolcontext = vertrouwde context + brug naar geestelijke gezondheidszorg
○ Het partnerschap maken en intersectoraal partnerschap maken is essentieel
kenmerk van geestelijke gezondheidszorg toegankelijk maken in
interculturele geestelijke gezondheidszorg
● Mobiliseren van culturele verandering in hulpzoekgedrag en copingstrategieën
○ Ontwikkeling stukje biculturaliteit in zorgparticipatie
■ Ik kom naar hier en praat over wat met mij gebeurt
■ In moskee/met andere somalische jongens vertel ik daar niet over
○ Toebehoren tot verschillende vormen cultureel hulpzoekgedrag en
copingstrategieën
● Aanknopen met noties van zelf in relatie tot gemeenschap
○ Begrijpen van de onderkant van zijn angsten
○ Culturele loyaliteit leren begrijpen
5
,Diagnostische beeldvorming
● Traumatisering in kindontwikkeling en cultureel weefsel
● Traumatisering tijdens vluchttraject
● Depressieve stemming
○ Survivor’s guilt en actuele maatschappelijke positie
■ Schuld van slachtoffer overleefd te hebben wat anderen niet overleefd
hebben
■ Hier versterkt omdat hij gevoel heeft dat in België wat hij heeft
meegemaakt in Somalië geen punt is
○ Filial duty en genderrolverwachtingen
■ Filial duty verwijst naar de plicht van het kind → opvatting in heel veel
niet-westerse gemeenschappen dat het kind verantwoordelijk is voor
de eer, het overleven, de toekomst en de veiligheid van vorige
generaties
■ Kind krijgt leven van vorige generaties en heeft plicht zijn/haar leven in
dienst te stellen van die vorige generaties
■ Amar voelde zich falen als oudste zoon: zou bescherming moeten
bieden
○ Pervasieve isolatie en discriminatie op religieuze identificatie: bestendiging
van psychisch lijden
■ Versterkt en geïntensiveerd wanneer stereotypering voorkomt ten tijde
van aanslagen in Brussel
■ Bepaalde religieuze markers erg geassocieerd met beelden van
bedreiging
■ We weten uit steeds meer onderzoek dat discriminatie en racisme
zeer significante predictoren van psychisch lijden vormen
● Veerkracht en steunbronnen in culturele continuïteit
○ Culturele loyaliteit als drager van transnationale gezinsrelaties
■ Religieuze identificaties vormen centrale steunbron (bidden, …)
○ Religieuze praktijken als steunbron
○ Reactieve identiteitsmobilisatie
■ Reactie op discriminatie en racisme: versterken culturele identificaties
Therapeutische relatie
● Wantrouwen in therapeutische relatie
○ Zorgen rond radicalisering door hulpverlening
○ Angst van Amar rond geestelijke gezondheidszorg
● Echo’s van stereotypering in therapeutische relatie
● Micro-cosmos van wijzigende genderrolopvattingen
○ Kon alleen in geestelijke gezondheidszorg met vrouw spreken over zijn
problemen
○ Culturele copingstrategieën overzetten in therapeutische relatie,
experimenteren met stukjes culturele verandering
● Hulpverleningsrelaties - doorbreken of bestendigen van sociale isolatie?
○ Nadenken over welke positie hulpverlener inneemt in leven Amar
○ Verantwoordelijkheid hulpverlener reikt buiten kliniek: oorsprong psychisch
lijden zo maatschappelijk van aard dat men hierin moet interveniëren
6
,Therapeutische interventies
● Culturele loyaliteit als drager van trauma-herstel
○ Bestendigen, waarderen en versterken van worteling in cultuur van herkomst
als bron van continuïteit in het levensverhaal
● Culturele verandering als drager van toekomstperspectief
● Oriëntatie van therapeutische relatie op sociale inbedding en steun
○ Bevorderen sociale inbedding vanuit therapeutische context
○ Therapeutische ruimte waarin men voelt dat men de deuren en ramen naar
maatschappelijke wereld moet open zetten
○ Therapeutische ruimte als brug naar bredere sociale omgeving
7
, Hulpverlening en culturele diversiteit - Culturele verschillen in het
functioneren van de psyche
1 Culturele Psychologie: wat is het en waarom hebben we het nodig?
1.1 Wat is cultuur?
Cultuur (Edward Burnett Tylor, 1871): that complex whole which includes knowledge,
belief, art, morals, law, custom, and any other capabilities and habits acquired by man as
a member of society.
Cultuur (Geert Hofstade, 2001): the collective programming of the mind that
distinguishes the members of one group of people from another.
Cultuur (Steven J. Heine, 2008): any kind of information (ideas, beliefs, technology,
habit, practice) that is acquired from other members of one’s species through social
learning that is capable of affecting an individual’s behaviors.
Opbouwen uit verschillende definities van grote denkers
Gaat erom dat het een set is van praktijken en (niet-)tastbare zaken die mensen hebben
verworven als lid van samenleving
Toevoeging: soort collectieve manier van denken/voelen binnen 1 groep mensen
Kunnen verschillende soorten groepen zijn
Gaat over elk type informatie die verworven is door sociaal leren en interactie
Wordt generatie op generatie mee doorgegeven
Een werkdefinitie voor cultuur…
● Gedeeld binnen een groep
● Doorgegeven/aangeleerd
● Gesitueerd ‘in the head’
○ Overtuigingen, waarden, doelen, …
○ Zelfbeelden, emoties, …
● EN ‘in the world’
○ Gewoontes, regels, …
○ Organisatiestructuren
○ Boeken, reclame en andere ‘producten’
In the head en in the world constant in verbinding met elkaar
GEEN eenrichtingsverkeer, maar constante mutuele beïnvloeding van cultuur in wereld en in
ons hoofd (= werking psyche)
8
