FORENSISCHE
PSYCHIATRIE
Samenvatting
Leni Dautzenberg
VUB | 2019-2020
Prof. Chris Dillen
,Inhoudsopgave
1. Inleiding ....................................................................................................................................... 3
2. Behandeling in de forensische psychiatrie .................................................................................... 8
3. Deskundigenonderzoek in de forensische psychiatrie ................................................................... 9
4. Classificatiesystemen ................................................................................................................. 10
5. Forensische psychiatrie en strafrecht ......................................................................................... 13
6. Toerekeningsvatbaarheid en vragen aan de gerechtspsychiater ................................................. 16
7. Persoonlijkheid: theorieën en stoornissen .................................................................................. 20
7.1. Algemene opvattingen .................................................................................................................. 20
7.2. Psychodynamisch model ............................................................................................................... 23
7.3. Persoonlijkheidsstoornissen .......................................................................................................... 25
7.3.1. Theatrale persoonlijkheidsstoornis ..................................................................................... 26
7.3.2. Borderline ............................................................................................................................ 26
7.3.3. Narcistische persoonlijkheidsstoornis ................................................................................. 28
7.3.4. Antisociale persoonlijkheidsstoornis ................................................................................... 29
8. Geheugenwerking ...................................................................................................................... 33
8.1. Algemene opvattingen .................................................................................................................. 33
8.2. Zintuigen, werkgeheugen, korte termijngeheugen, lange termijngeheugen ................................ 35
8.3. Amnesie......................................................................................................................................... 38
9. Schadebepaling in nietstrafrechtelijke context ........................................................................... 40
9.1. Simulatie / nagebootste stoornis / SSS ......................................................................................... 40
9.1.1. Simulatie (malinering) ......................................................................................................... 40
9.1.2. Nagebootste stoornis .......................................................................................................... 41
9.1.3. Somatisch symptoom stoornissen ....................................................................................... 42
9.1.4. Verdere differentiaal diagnose ............................................................................................ 42
9.1.5. Sammenvattend .................................................................................................................. 43
9.2. Hersentrauma ............................................................................................................................... 43
9.3. Percentages................................................................................................................................... 44
10. Agressie (niet te kennen)............................................................................................................ 46
11. Psychosen .................................................................................................................................. 46
11.1. Algemeen ................................................................................................................................. 46
11.2. Schizofrenie .............................................................................................................................. 47
11.3. Waanstoornissen ...................................................................................................................... 48
11.4. Andere vormen van psychosen ................................................................................................. 49
12. Mentale retardatie ..................................................................................................................... 50
12.1. Intelligentie Quotiënt (IQ) ........................................................................................................ 50
12.2. Zwakzinnigheid ......................................................................................................................... 50
1
,13. Impuls Controle Stoornissen....................................................................................................... 51
13.1. Algemeen ................................................................................................................................. 51
13.2. Pyromanie ................................................................................................................................ 52
14. Stalking ...................................................................................................................................... 53
14.1. Algemeen ................................................................................................................................. 53
14.2. Typologieën .............................................................................................................................. 54
15. Vrouwen en het strafrecht ......................................................................................................... 55
15.1. Algemeen ................................................................................................................................. 55
15.2. Vrouwelijke seksuele delinquenten .......................................................................................... 55
16. Recidive en risicotaxatie ............................................................................................................. 56
16.1. Algemeen ................................................................................................................................. 56
16.2. Risico taxatie instrumenten ...................................................................................................... 57
16.3. Voorbeelden gestructureerd klinische methoden ..................................................................... 58
17. Seksuele voorkeursstoornissen .................................................................................................. 60
17.1. Algemeen ................................................................................................................................. 60
17.2. Soorten seksuele voorkeursstoornissen .................................................................................... 60
17.3. Pedofilie en Efebofilie ............................................................................................................... 62
17.4. Verkrachting en typologie ........................................................................................................ 62
17.5. Behandeling van seksuele delinquenten in België .................................................................... 64
18. Beroepsgeheim .......................................................................................................................... 66
2
, 1. Inleiding
Forensische psychiatrie
De forensische psychiatrie betreft een openbaar gebeuren. Met andere woorden, iedereen kan naar
het resultaat van het forensisch psychiatrisch onderzoek komen kijken. Meer bepaald wanneer dit
resultaat voor een rechtbank gepresenteerd wordt. De rechtbank is namelijk voor iedereen
toegankelijk en rechtszittingen kunnen vrij worden gevolgd.
Psychiatrie is op zich daarentegen meestal niet openbaar. Daarom is het als psychiater moeilijk om je
verhaal te doen in aanwezigheid van personen die niet met het vak bekend zijn. Daarom in een voor
leken verstaanbare taal de forensische bevindingen toelichten.
Forensische psychiatrie = geneeskunde + recht
Forensische psychiatrie bestaat uit twee totaal verschillende Medisch Juridisch
disciplines: enerzijds is psychiatrie een onderdeel van de
geneeskunde, anderzijds is er het gerecht waarbinnen de Alliantie Oppositioneel
forensische psychiaters werken. Naast de forensische
psychiater, is er ook de gerechtspsychiater, deze houdt zich Hulpvraag Beoordeling
enkel en alleen bezig met strafrecht.
Als curatief psychiater gaat men een samenwerkingsverband aan met de patiënt om een oplossing te
vinden voor zijn/haar probleem (samen met de context). Ook samen met andere collega’s wordt er
getracht om de stoornis van betreffende patiënt te behandelen en in het beste geval op te lossen.
De forensische psychiater past zich aan aan de uitgangspositie van het juridische systeem. Binnen elk
juridisch systeem bestaat er steeds het concept van oppositie. Steeds twee partijen die iets anders
nastreven met andere eisen. Vanuit de rechtbank komt er dus geen hulpvraag. Vanuit een instantie
die meestal boven de partijen staat (zoals een rechter), komt er een vraag naar bijkomende informatie.
Dit om een stukje van het juridische probleem op een betere/correctere manier op te lossen. Hierbij
vraagt men de technische mening van een expert. Maar het is wel de rechtbank die zal beslissen wat
er verder met deze mening wordt aangevangen.
Forensische psychiatrie = geneeskunde binnen het recht
Niet enkel forensische psychiaters, maar ook
Forensische artsen werken:
artsen van andere disciplines, kunnen door
- in opdracht van het recht
justitie gevraagd worden om hun mening te
- ten behoeve van een Juridische
geven. Dit steeds in opdracht van het gerecht,
vraagstelling
in context van een juridische vraagstelling.
Patiënten vragen geen onderzoek of behandeling,
Een arts moet zich distantiëren van zijn
het gerechtelijk systeem vraagt dit.
mening en dient zich te beperken tot het
juridische probleem en tot de exacte juridische vraagstelling.
De personen die bij een deskundige terechtkomen, hebben meestal niet gevraagd voor dit onderzoek.
Dit onderzoek wordt vanuit het juridisch systeem gevraagd. Patiënten zijn daarom niet altijd geneigd
om mee te werken aan het onderzoek. De te onderzoeken partij is vaak iemand die wat te winnen of
te verliezen heeft. Ze hebben vaak een bepaald doel voor ogen: slachtoffers willen zoveel mogelijk
schadevergoeding, een verdachte wil een gevangenisstraf ontlopen, … De deskundige moet dus ietwat
achterdochtig/kritisch zijn ten opzichte van de informatie die door mensen, verwezen door de
rechtbank, wordt meegedeeld.
Dit is de reden waarom in de forensische psychiatrie vaker met psychologische testen en andere
informatiebronnen zal gewerkt worden. Dossiers zijn doorgaans objectiever dan het verhaal dat door
3
,de betrokkene in kwestie wordt meegedeeld. Ze gaan namelijk hun verhaal vaak aanpassen naargelang
hetgeen ze willen bereiken.
Zowel in strafrecht als in andere rechtstelsels, worden medische dossiers gebruikt met daarin
verslagen opgemaakt door behandelaars. Deze verslagen dateren meestal uit een periode dat er nog
geen juridische discussie was en daarin wordt dan vaak veel bruikbaarder (objectievere) informatie
teruggevonden.
Rechtelijk organisatie
Men kan door alle rechtbanken aangesteld worden als forensische psychiater. Het vaakst worden ze
gevraagd door de Correctionele
Rechtbank, of Hof van Assisen. De hoofd-
vraagstelling betreft dan het bepalen
van de toerekeningsvatbaarheid van de
betrokkene.
Vanuit Politierechtbank vragen inzake
schade-bepaling en schade berokkend
bij mensen ingevolge een
verkeersongeval. PRB bepaalt hoe groot
de opgelopen schade is en welke partij
deze moet betalen. Wanneer het om
psychiatrische schade gaat, stelt de PRB
een psychiater-deskundige aan om de
schade vast te stellen. Bv. heeft iemand
een medische/psychiatrische
aandoening die maakt dat die geen rijbewijs (meer) mag hebben. Binnen deze opdracht gaat de
deskundige onderzoeken of er een stoornis bij de betrokkene aanwezig is en zo ja in welke ernst deze
aanwezig is. Verder kijken naar behandelings-mogelijkheden en mogelijke risico’s naar de toekomst
toe. Op basis hiervan wordt advies gegeven aan de Politierechter. Deze rechter bepaalt op basis van
de bevindingen van de deskundige of de betrokkene zijn rijbewijs al dan niet mag behouden. Een ander
voorbeeld gaat om mensen met een pertinent alcoholprobleem. De vraag die de PRB de deskundige
dan kan stellen is of betreffende problematiek al dan niet geneesbaar is.
De Jeugdrechtbank maakt een opsplitsing tussen een strafrechtelijk luik en een burgerlijk luik. Als
psychiater kan men binnen beide luiken worden aangesteld als deskundige.
- Het strafrechtelijk luik behandelt MOF-dossiers. Houdt zich bezig met vragen naar
opvoedingsmogelijkheden en de vraag of een 16- tot 18-jarige al dan niet uit handen moet
worden gegeven. Moet de minderjarige beschouwd worden als een jongere, of eerder als een
volwassene. Op vraag van de jeugdrechter gaat de gerechtspsychiater de psychiatrische
toestand en de persoonlijkheidsontwikkeling bekijken en bepalen of deze toestand nog
vatbaar is voor opvoedkundige interventies/maatregelen. Vaak zullen jonge delinquenten hun
uiterste best doen om niet uit handen te worden gegeven. Indien ze binnen het circuit van de
JRB kunnen blijven, dan hebben zij geen strafblad op hun 18 jaar.
- Het burgerlijke luik gaat over VOS-situaties. Er wordt dan bekeken of een bepaalde leef context
voor een minderjarige al dan niet schadelijk is. Ook alle problemen die te maken hebben met
hoede- en bezoekrecht behoren tot het burgerlijk luik. De Jeugdrechter zal de deskundige
verzoeken om de twee ouders te onderzoeken aangezien het probleem (psychiatrische
stoornis) meestal bij deze partijen ligt en niet zozeer bij de kinderen. In het belang van het kind
een advies verlenen naar de toekomst in verband met het verdere verloop van het hoede- of
bezoekrecht.
4
, Het Vredegerecht gaat beslissen over gedwongen opnames (collocaties). Vaak worden forensische
psychiaters door deze rechtbank in dit verband niet aangesteld, eerder de klassieke psychiaters.
Forensische psychiaters worden wel geraadpleegd met de vraag of iemand bv. nog in staat is om zijn
goederen te beheren. Wanneer een persoon niet meer in staat blijkt om zelf beslissingen te nemen in
het kader van het beheer van zijn/haar vermogen. Wordt er vervolgens een bewindvoerder aangesteld
die vooraleer er een financiële transactie gebeurt, eerst goedkeuring moet verlenen.
De Rechtbank van Koophandel stelt zelden een forensische psychiater aan. Zolang iemand juridisch
gezien echter niet onbekwaam werd verklaard, is hij/zij per definitie handelsbekwaam en zijn de
afgesloten contracten rechtsgeldig. Een forensisch psychiater krijgt dan bv. de vraag of een leek
(iemand zonder psychiatrische opleiding) had moeten opmerken dat iemand geestesgestoord is op het
moment van het afsluiten van een contract. Als verkoper mag men namelijk niet iets verkopen aan
iemand die duidelijk geestesgestoord is. Als er wordt vastgesteld dat die wel duidelijk is, worden alle
afgesloten contracten nietig verklaard. Indien dit niet duidelijk is, dan dienen de schulden en
contracten nageleefd te worden.
De Arbeidsrechtbank en het Arbeidshof gaat alles behandelen dat te maken heeft met
arbeidsovereenkomsten. Hieronder vallen arbeidsongevallen, ook ongevallen die zich voordoen
tijdens de verplaatsing van en naar het werk. Ongevallen in het verkeer kunnen tegelijk behandeld
worden door de Arbeidsrechtbank als de Politierechtbank. Door beide kan een deskundige aangesteld
worden die in feite exact dezelfde vraagstelling krijgt, maar binnen een ander rechtsstelsel. De arts
moet dus op de hoogte zijn van al de verschillende juridische stelsels, daar er een uitspraak moet
gemaakt worden ten dienste van een bepaalde rechtbank die zijn ‘eigen (spel) regels’ hanteert.
Medisch – juridisch
Zowel het medische als juridisch kader op zich hanteren een totaal verschillend ethisch uitgangspunt.
- Medische kant: een individu dient ten allen prijs geholpen worden, ook als de patiënt het daar
zelf niet mee eens is.
Medisch – Juridisch:
- Juridische kant: van tel is hier dat de wet klopt en
- Ethisch uitgangspunt
of dit in het voor- of nadeel van iemand is, is van
- A priori houdingen (‘cultuur’)
ondergeschikt belang. Het zelfbeschikkingsrecht is
- Asymmetrie van de relatie
zeer hoog aangeschreven in het juridische denken.
- Tegensprekelijk debat
Bv.: een zwaar verslaafde persoon. Een psychiater zal die
- Beroepsgeheim
willen behandelen, zelf tegen de wil in van de betrokkene.
- Normaliteit versus stoornis
De rechter zal aangeven dat het de keuze is van de
- Causaliteit
betrokkene.
- Behandelen
Verschillende ‘culturen’ tussen artsen (medisch) en advocaten (juridisch). In een rechtszaal kunnen
advocaten elkaar de grond in boren en is dit de normaalste zaak van de wereld. Het conflict is binnen
de rechtszaal hun werkwijze. Geneesheren worden echter opgeleid om samen te werken (in het
voordeel van de patiënt). Als arts die zich in het juridische kader begeeft dit respecteren, maar niet
overnemen. Als arts ‘medisch’ blijven denken en de medische kennis op een correcte manier
aanbieden aan het juridisch systeem. Vaak de valkuil waar gerechtsartsen in trappen: zij gaan de
neiging ontwikkelen om in de plaats van de advocaat of rechter juridische teksten te gaan
interpreteren waardoor de adviezen in het medisch verslag worden beïnvloed of afgestemd op die
eigen interpretatie van juridische teksten.
Er is een asymmetrie in de relatie ‘medisch-juridisch’, de rechter bepaald namelijk de opdracht van
de deskundige. In tegenstelling tot de medische wereld, waar de arts heer en meester is over zijn
handelen.
5
