FUNDAMENTELE WIJSBEGEERTE
MYTHOS-LOGOS EN NATUURFILOSOFEN
INLEIDING
PLATO’S GROT = ALEGORIE (BEELD MET BOODSCHAP):
De Grot is een kopie van de realiteit d.w.z.: de vastgeketende ziet een kopie (vuur,schaduw), wordt bevrijd en
ziet de realiteit, wanneer hij wederkeert gelooft niemand hem. De schaduwen zijn een kopie van een kopie.
Houten voorwerpen van iets in de werkelijkheid buiten de grot en dan schaduw van houten voorwerpen. Zizek:
‘wat mensen relatiteit noemen is niet de wkh’
Geboren -> terecht in laag die over de realtiteit ligt -> De wereld is volgens Plato een vooraf geordende
structuur waarin de mens meedoet, de wereld is al vormgegeven door de mens vr u. (Taal, Naam economie is
er al) => symbolic order = taal staat tussen ons en de dingen.
Filosofie vertrekt van de verwondering en zoekt naar betekenis van alles. Zowel actief door alles in vraag te
stellen, als passief door de betekenis te ondergaan. ‘Vervreemding’, we gaan het gewone als vreemd zien -> we
nemen het gegevene niet zomaar meer aan, gaan het ter discussie stellen.
Filosofie vertrekt vanuit betekenisverlies = verwondering en zoekt naar betekenis: je maakt iets verschrikkelijks
mee in je leven -> de dingen hebben geen zin meer, moment van betekenisverlies aangrijpen en theoretisch
over reflecteren.
FILOSFOFIE EN IDEOLOGIE
Filosofie wil een wetenschap zijn, ze wil iets stelligs over de werkelijkheid beweren. Verwondering alleen is niet
voldoende => ook denkwerk vereist. Om van filosofie te kunnen spreken moeten de verworven inzichten
steeds opnieuw worden aangevochten ( argumentatie, poneren v stelling, ruimte kritiek en vragen)
verwondering keert steeds terug -> bereikte opnieuw ter discussie stellen. Waar zekerheden klakkeloos worden
overgenomen, n meer in vraag gesteld, dan wordt de filosofie een ideologie = definitieve zekerheid.
(conservatief) + hier is geen plaats voor verwondering
HISTORICITEIT VD FILOSOFIE
Verschil in tijd en ruimte-> filosofie afhankelijk van haar spatio-temporele context => afhankelijk van historische
context. Filosofische vragen en antwoorden zijn uitdrukkingen van tijdsgeest. (historische context: vb: mogen 2
mannen kussen = nu geen relevante vraag meer (homo’s zijn normaal nu)) Interpretatie is historisch bepaald.
Historisch object = hetgeen ik observeer <-> historisch subject (vanaf 20 ste E) = diegene die observeert en die
wordt ook historisch bepaald dus geen objectieve maatstaf want we kunnen niet buiten de tijd staan => geen
blik van buitenaf. De interpretatie onstnapt niet aan historiciciteit
WERELDBEELDEN
Onze bestaanshorizon is een al gecreëerde wereld waarin we geworpen worden, deze is voor ons gekozen. Wel
veranderlijk (onbewust) door breuken (tussen oud en nieuw), revoluties (interpretaties vh gebeurde) of avant-
,garde (perspectief heden, verleden en toekomst veranderd)
Historisering v.h. object = Object bekijken dat ik analyseer
Historisering v.h. subject = Diegene die observeert wordt bepaald door zeitgeist, spatio-temporele context.
OUDHEID
MYTHOS – LOGOS
Mythos = Grondleggend verhaal, niet-kritisch, normatief (ze verklaard n wrm de dingen zijn wat ze zijn), als
verklaring voor iets rondom ons.
Griekse mytische wereldbeeld werd vastgelegd dr dichters Homerus (8e E v.chr) & Hesiodus (7eE v.chr)
Van mythos = verhaal die de dingen verklaren(antropomorfisme) ---> Logos= Rede, uitleg, rationaltiteit
Omschakeling naar logos omdat we kritischer worden.
Kritische kijk naar de mythos, kritiek op vanzelfsprekenheid mythe, KRITIEK DOOR 3 ELEMENTEN (DIE 3
ELMENTEN VORMEN GRIEKSE WONDER)
1) 6e eeuw -> Cultuurschok
Cultuurschok = Vreemde volkeren kwamen met elkaar in contact (handel & kolonies) -> en zagen dat
hun mythos niet overeenkwamen met die van andere volkeren.... Kritiek op Antropomorfisme
(Toekennen v menselijke eigenschappen aan niet menselijke wezens (goden)) ->godsbeeld verschilt
van volk tot volk (Ethiopiërs zwarte wij blanke goden)
2) Overgang mondelinge -> schriftelijke cultuur, verhalen oudheid: schriftelijk overgeleverd men wil nu
het originele ‘de echte tekst’ om zo beter te vergelijken
3) Desacralisering natuur. Eerst was er in oud Griekse godsdienst = animisme (natuur is bezield,
goddelijke valt samen met natuur) vb: zon = god DAN breuk : zon = niet meer god mr er is een
zonnegod die de zon als symbool heeft. -> goddelijke uit de natuur, goddelijke nr boven (olympos),
hoog boven wolken. Natuur nu op zichzelf beschouwd worden => Goden verklaren de natuur niet
meer
==> Kennisideaal vd Grieken is overschouwen vh geheel (theoria), dat ze willen begrijpen en waarvan ze geen
aspect onverklaard willen laten
NATUURFILOSOFEN
Uitbreiding handel & economie -> ++ behoefte aan kennis en kunde => geleerdheid wordt een ambacht.
‘wijzen’ (sophoi) staan maatschappij ten dienste met hun theoretisch inzicht. Deze gaan de natuur bestuderen
als iets dat op zichzelf bestaat/ groeit => natuurfilosofen genoemd + verklaren vanuit principes uit de natuur
zelf.
Natuur = organisme = kosmos (=sieraad, pronkstuk) <->Natuur is mooi omdat ze gehoorzaamd aan de rationele
principes (logos), logica is in de natuur zelf aanwezig.-> kosmo-logie
,1e filosofen op zoek nr oerbeginsel, Materialistische kijk: Hoe wordt iets, iets? Alles valt te herleiden tot een
oerstof (Anaximander -> oerstof = apeiron = theorie van oneindige). (of bv water, vuur...)
Phusis = groei, de natuur is een organisme => we gaan op zoek naar inherente principes die de aard van de
natuur verklaren
Alle filosofen tot Kant (idealist -> u spreekt en denkt MAAR u kan niet weten of dat de wkh is) zijn realisten (de
manier waarop ik spreek = wkh)
HERACLITUS, PARMENIDES, SOFISTEN EN SOCRATES
OUDHEID
HERACLITUS 6 E EEUW V.C – NATUURFILOSOOF
Aforismen = zeer beknopte uitspraken geven -> moeilijk te doorgronden
‘Het worden’
Alles vloeit, niets blijft. Sprake van een permanente flux. Niets is onveranderlijk.
Oorlog tussen tegengestelden is de grond voor creatie.
Dr de voortdurende verandering -> kosmos bestaan
Man van de tegengesteldheden vb: dag/nacht, koud/warm, leven/dood
Die tegengestelden hangen op 3 manieren samen: complementair (geen nacht zonder dag) , tegengestelde in
elkaar overgang ( jong -> oud) en inherente ambiguïteit (zee = leven vr vissen, dood verdrinken)
EENHEID TUSSEN 2 TEGENGESTELDE = KOSMOS, 2 tegengestelde maken het leven -> vuur is ++ ambiguïteit
(dubbelzinnig) = begin van smeden,koken ook van vernietiging, brand. dood = 2 tegengestelden -> de strijd
brengt tot stand
KOSMOS = het resultaat v/e steeds verschuivend evenwicht tussen bewegende krachten.
Oorlog is de vader van de dingen want conflicten brengen tot stand
Vuur is de oerstof volgens hem, dit kan veel maken maar ook veel verwoesten.
Boog (metafoor voor de kosmos) is voor hem het ideaal = perfecte contrast v.h. onbuigbare vh stuk hout vs.
Plooibare v Flexibel touw.
Wat u ziet = veranderlijk, waarnemen met zintuigen want wat zintuigen ons leren is waar
PARMENIDES 5 E EEUW V.C – NATUURFILOSOOF
“Het zijnde is, het niet-zijnde is niet. <- Radicaal denken.
Iets is of iets is niet, als je eraan kan denken bestaat het op een of andere manier (soms bestaat het slechts als
concept)
3 opties
1) Bestaat/ het is en het is onmogelijk dat het niet is
Als ik erover kan denken/spreken zal het ergens wel bestaan. Alles waar je over denkt moet op
een manier al bestaan (kan ook als concept), anders kan je er niet aan denken.
2) Het is niet en het is onmogelijk dat het is
Wat niet bestaat kan je niet over spreken of denken -> kan n gedacht worden
, 3) het is en het is niet
Principe van non-contradictie
Het ZIJNDE:
- niet ontstaat: ‘zijnde kan niet ontstaan’ want het ontstaat uit iets dat er altijd al was = eeuwig en
onvergankelijk
-ondeelbaar: iets is of iets is niet -> ongediferienteerd continuüm.
- onbewegelijk en begrensd: het staat vast, kan niet nog verder gaan
-volmaakt: volledig ontplooid
- bolvormig: het moet overal in alle richtingen identiek zijn (metafoor: ‘zoals een bol’)
Kritiek van Aristoteles op Parmenides -> dit is geen natuurfilosofie maar metafysica (leer v/d
bovennatuurkunde -> werkelijkheid onderzoeken
Het zijn begrip v parmenides = metafysich gegeven + Parmenides’ begrip van zijn gebonden aan zijn van
waarneembare dingen en niet het zijn op zich
‘het’ = Alles waar we aan kunnen denken of over spreken => het bestaat op een manier
Zintuigen bedriegen ons, het gaat niet om wat verandert mr om wat blijft, onveranderlijke, eeuwige
ONTSTAAN ETHIEK
Kritiek op mythe en door desacralisering (traditionele samenlevingsverbanden op losse schroeven gezet) leiden
tot ontstaan ethiek.
Morele filosofie, verantwoording
Aandacht vr spanning tussen Natuur,physis vs cultuur, wet, nomos -> politieke en maatschappelijke
veranderingen
=>6e E v.Chr °Democratie
- Bloedwraak (iemand vermoorden als schadevergoeding ) verboden = ° strafrecht
-Atheense staat vroeger onderverdeeld in familieclans ( Phulai) wordt nu geografische districten (Démoi)
=> oude maatschappelijke verbanden onder druk -> oude zekerheden verloren, niet vervangen door nieuwe
Ethisch vacuüm = Normen verliezen hun natuurlijke kracht, maar er zijn nog geen nieuwe normen (ethische
wordt in vraag gesteld door de ratio).
Ter zijde: monisten, atomisten: geloven in leegte, monisten: 1 oerstof, Pluralisten: meerdere kwalitatief
verschillende elementen bv Empedocles
KOMST VAN DE SOFISTEN (NAMEN RELATIVISTISCHE POSITIE AAN)
Rondtrekkende leraren in het democratische Athene die monoloog voerden. Zij gaan tegen betaling
tegemoetkomen aan behoefte aan vorming en kennis. In democratische debatten vaak belangrijker andere te
overtuigen (dr retorische technieken) zodat een beslissing/norm gelegitimeerd wordt dan werkelijk gelijk te
hebben.
Opportunisme (logos + monoloog als machtsmiddel) vs. Gefundeerd relativisme (Protagoras -> mens is maat
van alle dingen (er is geen kennis van de ultieme waarheid mogelijk), belangrijkste sofist= overtuigde relativist).
-> geen maatstaf om de dingen te beoordelen tenzij de individuele mens zelf.
Retorische overtuigingskracht overheerst -> kloof kennis en wijsheid --> Hierop reageren Socrates en zijn
leerling Plato (kritiek op monoloog binnen democratie)
