Voortplanting
Cyclus en contraceptie bij de hond
De basiswerking van hormonen. De voortplanting wordt
gecontroleerd door de hypothalamus. Dit orgaan
produceert GnRH, wat een cyclisch verloop kent bij
vrouwelijke dieren en verschillende keren per dag
gesecreteerd wordt bij mannelijke dieren. Dit GnRH gaat de
vrijstelling van FSH en LH induceren uit de hypofyse
voorkwab.
Bij ♀ zorgt FSH voor ontwikkeling van de follikels en LH voor
de ovulatie.
Bij ♂ zorgt FSH voor stimulatie van de sertolicellen in de
testis en LH voor stimulatie van de Leydigcellen die
testosteron gaan produceren.
Cyclus bij de teef
Voortplanting hond in een notendop
1. Mono-oestrisch (verplichte anoestrus na elke cyclus/oestrus)
2. Weinig seizoensinvloeden
3. Progesteron stijgt al tijdens LH-piek (al in de follikel gevormd door de granulosacellen, bij andere
HD gevormd door het CL)
4. Spontane ovulatie van onrijpe eicellen (andere HD rijpe eicellen)
5. Metoestrus even lang als dracht (lange progesteronfase)
6. Pathologieën bij intacte teef (door lange progesteronfase):
• Schijndracht (50-75% heeft geregeld symptomen)
• Pyometra (25% bij teven van 10 jaar oud)
• Mammatumoren (13% bij teven van 10 jaar oud) → de helft is goedaardig
Prepuberale teef
Tussen geboorte en optreden 1e loopsheid
• Vóór puberteit is er geen zwelling van vulva of melkklieren (nog niet onder hormonale invloed)
• Gedrag van de teef is speels en immatuur
• Vacht is vaak zacht en fijn zoals bij pups, ze is slank en nog niet sterk bespierd
Puberteit teef
Optreden 1e loopsheid
• Op 6-9 maanden (vnl. kleine rassen)
• Op 18-24 maanden bij grote rassen
• Kan uitgesteld zijn tot 14 maanden bij meutehonden → worden aangestoken door de feromonen
van andere honden, dus ook vaak tegelijk loops
Volwassen (fok)teef
• Cycleert elke 6-8 maanden (telkens 3 weken loops (pro-oestrus/oestrus)
• Primitieve hondenrassen: 1 cyclus/jaar
o Wolfskruisingen
o Basenji
o Tibetaanse mastiff
o Thai ridgeback
• Rassen met korte cyclus (3x/jaar): Duitse herder, rottweiler
o Kortere anoestrus periode → als deze te kort wordt kan dit leiden tot infertiliteit
1
,Oestrische cyclus bij de teef
De FSH concentratie blijft tijdens de anoestrus periode (5 maanden) hoog, de oestrogenen kunnen
ook al stijgen maar hebben geen zichtbaar effect op de teef. Waardoor de cyclus van de hond op
gang komt is niet bekend maar aan het einde van de anoestrus volgen een aantal LH pieken elkaar
snel op, dit geeft het signaal om in pro-oestrus te gaan. Tijdens de pro-oestrus is er een enorme
toename van oestrogenen, die een piek bereiken aan het einde van de 9 dagen en daarna terug gaan
dalen. Op datzelfde moment is er een piek van FSH en LH (gemiddeld 10 dagen na het begin van de
bloeding). Dan is er ook een stijging van progesteron en pas 2 dagen na de LH piek vindt ovulatie
plaats. Er worden onrijpe eicellen geovuleerd die in de 2 e helft van de dekbereide periode verder zijn
geëvolueerd tot rijpe eicellen. Op dat moment zijn er al hoge progesteronwaarden die gemeten
kunnen worden. De progesteron zal verder stijgen tot halverwege de met-oestrus, dan zal de
concentratie weer afnemen (maar blijft hoog gedurende 2 maanden / hele luteale fase).
De teef is enkel vruchtbaar in de oestrus periode.
Pro-oestrus
• Duur: 9 dagen (maar zeer variabel)
• Zwelling vulvalippen
• Bloederige uitvloei (!) (door hoge concentratie
oestrogenen knappen capillairen onder het
endometrium → bloed in uterus en via openstaande cervix naar buiten)
• Seksueel gedrag:
o Frequent kleine plasjes urineren (verspreiding feromonen)
o Feromonen teef trekken reu aan
o Teef laat zich (meestal) nog niet dekken
Oestrus
• Duur: 9 dagen (maar zeer variabel)
• Zwelling vulva mindert
• Uitvloeiing neemt af, visceuzer, lichtere kleur (gedaalde concentratie oestrogenen)
• LH piek begin oestrus (op dag 10 van de cyclus), 2 dagen later ovulatie, nog 2 dagen later rijpe
eicellen
• Seksueel gedrag:
o Teef accepteert reu: coïtus kan plaatsvinden (vlaggen-sta(art)reflex)
o Teef trekt ook andere teven aan
Metoestrus (dioestrus)
• Duur: 2 maanden
• Start wanneer teef dekking voor de eerste keer weigert
• Vulvazwelling vermindert, bloederige uitvloei stopt
• Muceuze uitvloei treedt typisch 1 maand na loopsheid op (ook bij dracht)
• Vaak schijndracht tijdens late metoestrus
2
,Anoestrus
• Inactieve rustperiode (seksueel inactief, herstelfase)
• Meestal 4 tot 5 maanden, kan variëren van 1 maand tot 2 jaar → wanneer de herstelfase te kort
is wordt de teef infertiel, wanneer de anoestrus te lang duurt cycleert de teef ook niet normaal
Einde anoestrus hangt af van:
• Seizoen: sommige rassen vaker loops in de lente
• Feromonen: teven die samen gehouden worden, worden vaak samen loops
• Onbekende factoren: signaal nodig voor follikelgroei bij teef is nog onbekend
Contraceptie bij de teef en reu
Fokken met teef of poes?
• Het is beter voor het dier om eens een nestje gehad te hebben… → beter voor de
moedergevoelens van het dier
• Het is zo leuk voor de kinderen…
• Het is niet veel werk en het brengt geld op…
Adviezen over contraceptie
Hormonaal Chirurgisch
Tijdelijk, omkeerbaar Definitief, onomkeerbaar
Geen risico bij toediening Risico van operatie, complicaties
Bijwerkingen op lange termijn Minder erge bijwerkingen (?)
Kan oraal/parenteraal toegediend worden door Kan alleen door DA gedaan worden
eigenaar, soms ook DA
Progestagenen af te raden voor fokdieren, Werkt beschermend tegen pathologie
induceert vaak pathologie genitaaltractus genitaaltractus
Hormonale contraceptie bij teef/reu
1. Progestagenen (klassieke methode): voor reu/kater, teef/poes
2. (Androgenen: Angelsaksische landen)
3. GnRH-agonisten (recent op de markt):
o Alleen geregistreerd voor reu
o Kan ook toegepast worden bij kater en kattin
o Teef nog meer onderzoek nodig (cysten, stimulatie-effect…)
Progesteron
• Progesteron wordt geproduceerd door corpora lutea bij teef en komt normaal niet voor bij de
reu
• Endogene progesteron (zwangerschapshormoon):
o Sluiten van de cervix
o Stimulatie endometriale klieren (groei en secretie)
o Stimulatie melkklierontwikkeling
o Reductie contracties myometrium
• Progesteron heeft negatief feedback effect op hypothalamus-hypofyse as (zodat er geen nieuwe
cyclus op gang komt)
3
,Progestagenen/progestativa
• Componenten met progesteronachtige activiteit
• Contraceptieve werking door negatief feedback effect op hypothalamus-hypofyse as
o Dalen gonadotropinesecretie (FSH/LH) en prolactine
o Dalen van oestrogenen en testosteron
• Hoge doses progesteron/progestagenen: centraal sedatief → ↓ agressief gedrag
• Reu: reductie prostaatgrootte door blokkeren actie androgenen (testosteron) en reduceren
concentratie androgenen
Toepassingen progestativa teef
Kortwerkend oraal: Megestrolacetaat
• Acute suppressie bij begin oestrus (D1-3) voor 8 dagen (2 mg/kg/dag) → vanaf D4 niet meer
geven vanwege kans op pyometra
• Tijdelijk uitstel van oestrus voor max. 32 dagen (0,5 mg/kg/dag) ten laatste één maand voor
verwachte oestrus
Langwerkend parenteraal: proligestone of delmadinoneacetaat (reu) → niet aangeraden bij fokteef
• Depotpreparaten: 3-4-5 maanden interval (PRO) tot elke 5 maanden (DMA)
• Alleen in anoestrus toedienen (anders risico op pyometra/verlengde dracht)
Deze preparaten beter niet meer gebruiken!
Algemene bijwerkingen progestagenen
Afhankelijk van dosis en van gebruikt preparaat
• Toegenomen eetlust, polyurie, polydipsie
• Gewichtstoename
• Lethargie
• Vergroting melkklier (eventueel nodules en later neoplasie)
• Eventueel lactatie (na stopzetten therapie)
• Vachtveranderingen (t.h.v. injectie: verbleking, haaruitval, … door oliesuspensie)
• Verandering temperament
Neveneffecten progestativa
1. Ontwikkelen van cysteuze endometrium-hyperplasie en pyometra →
de endometrium klieren gaan cysteus ontaarden, deze kunnen
makkelijker geïnfecteerd worden tijdens de oestrus wanneer de cervix
open staat, wanneer dit leidt tot infectie en de teef deze zelf niet onder
controle krijgt wordt dit tijdens de metoestrus een pyometra
2. Verlengde dracht bij toedienen aan drachtige teef/kat: masculinisatie
pups/kittens, cryptorche pups, verhinderen partus met foetale sterfte
(voeding vanuit baarmoeder valt weg)
3. Hypersecretie van groeihormoon (in melkklier) → acromegalie
o Zware kop, dikke huidplooien (zwaardere vacht)
o Zwelling van weke delen aan hoofd en abdomen
o Hypertrofie van mond, tong en farynx kan
dyspnee veroorzaken
o Prognathie en wijde interdentale ruimten
4
, 4. Diabetes mellitus
Door extra secretie van groeihormoon uit
de melkklier ontstaat insuline resistentie
wat uiteindelijk leidt tot diabetes mellitus.
Dus zeker geen progestagenen aan een
diabetes mellitus patiënt geven want dan
verergert de situatie
nog meer.
5. Schijndracht: bij uitwerking progestagenen gaat prolactine stijgen →
↑ melkproductie
6. Neoplasie van de melkklieren
Hormonale contraceptie bij de reu
1. Tijdelijke onvruchtbaarheid induceren
2. Controle van androgeengemedieerde aandoeningen → bv. prostaathypertrofie bij de oudere reu
3. Verhinderen van ongewenst seksueel gedrag (kan deels aangeleerd zijn → zo kijken of het zal
verbeteren met castratie):
o Markeren territorium, weglopen
o Agressie tegenover honden
o Rijgedrag
Delmadinoneacetaat: Progestageen met anti-androgene werking
• Injecteren elke 5 maand
• Indicaties bijsluiter
o Hyperseksualiteit
o Prostaathypertrofie (recent alternatief: Osateroneacetaat → specifieker)
o Peri-anaaltumoren
o Agressiviteit, bepaalde dermatosen
Desloreline-implant (subcutaan): GnRH-analoog, induceert eerst 2 weken opflakkering van steroïden,
daarna desensitisatie (GnRH-receptoren ongevoelig)
• Implant voor 6 (4,7 mg) of 12 (9,4 mg) maanden
• Biodegradeerbaar, hoeft niet verwijderd te worden
• Induceert voorbijgaande steriliteit, atrofie testikels → zullen na uitwerking terug normaliseren
• Geen neveneffecten
Werking desloreline-implant
GnRH is het basishormoon
nodig voor FSH en LH productie.
Bij dit implant valt de FSH en LH
productie na 2 weken stil
waardoor er geen
testosteronproductie en
spermatogenese meer is bij de
reu. Bij de teef wordt het niet
gebruikt voor contraceptie.
• Na 2-3 weken:
testosterongehalten laag
• Na 6 weken: infertiel
• Werking blijft 6 tot 12 maanden duren afhankelijk van type implant (4,7 mg of 9,4 mg)
• Herhaling implant mogelijk indien gewenst
• Fertiliteit komt terug, zelfs na multipele implantaties → wanneer is niet te voorspellen
5
