HST1: Wat is politiek?
Inleiding
Integratiewetenschap
o = inzichten en methodes uit zusterdisciplines worden als ondersteuning gebruikt voor de
studie van politieke verschijnselen en processen
Studiedomein
o Fundamentele (existentiële) vraag
o Raakt aan de essentie, afbakenig en inhoud van de discipline
Politiek moeilijk te omschrijven (geen eenduidige defintie)
• Overheidsoptreden
• Geen eensgezindheid over essentie politiek
o Meest eenvoudige: alles wat te maken heeft met besturen v/e samenleving
Omschrijving
Oorsprong
• oorsprong: politika, politeia: betrekking op polis
• leven van burger in gemeenschap (politikos burger die wel met de polis bezig zijn vs. Idiotikos
diegene die enkel bezig zijn met zichzelf en niet met de polis)
• heeft betrekking op leven in en beheer van een samenleving (‘publieke’)
• ‘De mens is een politiek (sociaal) dier’ (Aristoteles): politiek als hoogste activiteit
Territorium & bevolking
politiek heeft nodig:
o territorium
niet-territoriale verenigingen: leden (bv. kerk, studentenclub)
territoriaal gebonden samenleving: iedereen + impact omvangrijker
o bevolking
Minimal state vs. Nannystate
• Evolutie over de tijd
• Minimal state
o 19de eeuw
o enkel basisvoorzieningen (bescherming, orde en tucht…)
o burgers vrij, iedereen is verantwoordelijk voor zichzelf
• Nanny state
o Alomtegenwoordige, ‘interventionistische’ welvaartstaat
o Zorgen voor de burger
o “van wieg tot graf”: komen tussen in het leven, begeleiden
• Classificaties
o Studie van variatie
o Inzicht
Geschiedenis
Socrates
Dialoogvorm
Plato
Leerling Socrates
Arbeidsverdeling
o Eigen vaardigheden en talenten optimaal laten ontwikkelen
, o Organisch geheel met iedereen z’n specifieke plaats
Vrije wil is ondergeschikt aan staatsbelang
Leiding staat bij speciaal opgeleide groep van wijzen, werken voor het algemeen belang
Aristoteles
Leerling Plato
politeia – polis – politès – politikos – zoön politikon (burger van de polis sociaal wezen)
klassieke Griekenland: ‘goede samenleving’, morele gemeenschap (‘politica’)
eudaimonia (eudemonisme; geluksleer) enkel i/e politieke gemeenschap
Polis = morele en politieke gemeenschap
Machiavelli:
Il Principe 1532 politiek = techniek van de macht
machtsverwering en –behoud
machiavelist: machtswellustig, niet sympathiek
Franse Revolutie:
nieuwe politieke stromingen (conservatisme, liberalisme, socialisme)
inrichting van de staat
o verlichtingsideaal
o bevolking zou voor de eerste keer inspraak krijgen (voorheen enkel voor elite)
conceptuele en associatieve betekenissen
conclusie → wijzigende en veelzijdige inhoud en lading
Indelingen: essentially contested concept?
geen algemeen aanvaarde omschrijving: geladen, normatief, …
onze universele, objectieve wetenschapstaal = omgangstaal
o Cfr. wij hebben ‘koud/warm’ maar geen ‘thermometer’
onderdelen van definitie en centrale begrippen van politiek worden ook betwist
‘containerbegrip’ van elementen met niet algemeen aanvaarde definities
probleem opgelost? Neen. Doel inleidend handboek!
zoeken naar en expliciteren van betekenissen (belang definities, omschrijvingen, …): taal
(‘jargon’) leren
verscheidenheid en relativiteit aantonen + belang en bewustzijn eigen keuzes
soms algemeen aanvaarde omschrijvingen, anders overzicht + synthese
zeer breed, nood aan ordening van vele invullingen: 2 voorbeelden van indelingen (indeling
van Heywood & indeling in domein- en aspectbenadering)
De relativiteit van de indelingen
Carl Schmitt
1. zoekt specifieke, fundamentele, laatste onderscheid voor het politieke ‘vriend vs. vijand’
(uiterste graad van intensiteit van publieke verbinding of scheiding)
o (geen apart domein ‘elke tegenstelling’ en geen aspect ‘intensiteit’)
2. politiek is antagonistisch tegenstellingen (vijanden willen elkaar vernietigen)
3. kanttekening: belang van verschil en conflict - cfr. Chantal Mouffe
4. ontideologisering = verzakelijking van conflicten
o conflicten tussen staten, op buitenlandse politiek
5. Politiek = georganiseerd menigsverschil
o conflict en samenwerking ten gevolge van onverenigbare doelstellingen of belangen
6. radicale democratie:
o politiek is noodzakelijk conflictueus (basisvereiste voor democratie)
o conflict is essentieel, politieke relaties zijn agonistisch (respect voor spelregels, geen
‘vernietiging’)
7. consensus niet altijd mogelijk, politiek is polariserend
8. niet beperkt tot een bepaald domein
2
, o de staat is de centrale locus, maar kan overal onstaan waar een hoge mate van intensiteit
is
David Easton
(1917-2014) een van de allerbelangrijkste politicologen, ex-vrz van APSA
mens in omgeving van schaarste (Schmitter: van gevaar)
politiek als bindende allocatie van waarden (> instellingen, actoren, …)
origineel: ‘authoritative allocation of values’
waarde: wat velen waardevol vinden (sociale zekerheid, veiligheid)
politieke systeem = "those interactions through which values are authoritatively allocated for a
society."
politiek = “authoritative decisionmaking and action by the government”
die resulteert in “authoritative allocation of values for the society”
politiek systeem = "those patterns of interaction through which values are allocated for a society
and these allocations are accepted as authoritative by most persons in the society most of the
time."
basisfuncties van een politieke gemeenschap: allocatie + acceptatie van allocatie
hoofdauteur van de systeem’theorie’ (is eerder een ‘model’ )
De menselijke conditie is er één van schaarste
toedeling van (materiële en immateriële) waarden
Door schaarste bestaan daarover conflicten en is er dus een institutie nodig die deze toedeling
van waarden kan uitvoeren op een manier die in de samenleving als gezaghebbend wordt
geaccepteerd. overheid.
een middenweg tussen aspect- en domeinbenadering.
Politiek is meer dan formele instituties zoals de regering. Ook partijen, belangengroepen of
betogingen vallen in het studieveld.
beslissingen die gezaghebbend zijn voor de hele samenleving
Politiek – parapolitiek
parapolitieke systemen: de interne politieke systemen van groepen of organisaties
(zoals een gezin, bedrijf, enz)
politieke systemen hebben betrekking op de meest inclusieve eenheid, namelijk de samenleving.
Systeembenadering
Systeembenaderingen trachten politiek als een geheel te beschrijven. Er wordt gelet op de
algemene kenmerken van het politieke systeem. De grens van het systeem hangt af van de inhoud
van het woord politiek. Het systeem moet een zeker doel realiseren en heeft functies. De
elementen van dit systeem (burgers, organisaties, instellingen) vertonen een zekere structuur
die wordt beïnvloed door de cultuur, en omgekeerd.
De relatie tussen output en input is van belang omdat de integratie en stabiliteit van een politiek
systeem sterk afhankelijk zijn van de mate waarin output door de leden van de samenleving
wordt geaccepteerd. Door feedback wordt nagegaan wat de reacties op output zijn.
Sommige van de verschillen die zich in de maatschappij voordoen lopen langs fundamentele
breuklijnen in een samenleving. Die hebben niet alleen uiteenlopende materiële belangen, maar
ze hebben vaak ook een andere kijk op hoe de samenleving moet worden ingericht. Soms
doorkruisen die breuklijnen elkaar (cross-cutting cleavages), soms versterken ze elkaar
(polarizing cleavages).
Er bestaat geen onverbrekelijk verband tussen conflictsituatie en conflictgedrag. Onverenigbare
doelen en belangen kunnen dus bestaan zonder dat er actie aan gekoppeld wordt. Zonder
handelingsaspect is er ook geen conflict. Zowel het inhoudelijk aspect als het
handelingsaspect moeten aanwezig zijn vooraleer er van een conflict sprake is. Zo leiden
conflictsituaties niet noodzakelijk tot wederzijdse tegenwerking.
Hoe groter de interdependentie in een samenleving, hoe meer kans op conflicten en hoe
sterker de noodzaak aan politiek.
o Bij hoge interdependentie neemt kans op oplossingen toe omdat iedereen wint bij
globale oplossing waarin allerlei eisen gebundeld zijn (package deals).Veel deelnemers
verhoogt ook de kans op conflicten, maar ook een beperkt aantal levert problemen,
omdat steeds dezelfde groepen t.o.v. elkaar staan.
3
, In België hebben we cross cutting cleavages: elkaar doorkruisende breuklijnen;
levensbeschouwelijke, sociaal economische en communautaire.
Grondlegger Systeem’theorie’
̶ input: signal (bv. eis) en maintenance (actief zichtbare effecten, passief attitudes van leden,
specifiek direct gevolg van tevredenheid met outputs, diffuus reservoir voor attitudes)
(bv. steun)
̶ gatekeepers (sluiswachters, bv. partijen, belangenorganisatie, media, normen, …)
̶ withinput (van binnenin het systeem, bv. adviesorganen, ambtenaren, politici, …)
̶ conversie (omzetting van input in output, door regering, parlement, administratie)
̶ output: beleid, beslissingen
̶ stress: geen conversie mogelijk of conversie niet meer bindend
̶ content en volume overload (te verschillend of teveel eisen)
Verschillen Schmitt en Easton
Easton Schmitt
Menselijke Schaarste Gevaar
conditie
Opvatting v pol Individualistisch-eco Veiligheid + integriteit vd
staat
Synthese-omschrijving
Politiek is een sociaal verschijnsel, d.w.z. dat het enkel kan bestaan in de verhoudingen en interacties
tussen mensen.
Politiek gaat om machtsmisbruik en de gevolgen daarvan.
Politiek betreft zaken die voor een groep of collectiviteit als geheel geregeld worden. In het bijzonder
heeft politiek betrekking op vormen van samenwerking en conflict m.b.t. collectieve beslissingen, d.w.z.
beslissingen die in naam van en voor de hele gemeenschap genomen moeten worden om het samenleven
via bindende regels te ordenen.
Daartoe hebben zich specifieke instellingen en procedures ontwikkeld, alsook een politieke cultuur.
Essentieel voor deze gestolde vormen van besluitvorming en conflictbeheer is het gebruik van macht en
dus de ontwikkeling van machtsposities.
4
