WIJSGERIGE PEDAGOGIEK DEEL 2
WAT IS OPVOEDING/VORMING?
Vorming = we verhouden ons tot de krachten en invloeden die ons bepalen. We zijn niet
enkel onderworpen aan vorming, maar kunnen ons hiertoe ook verhouden. Dit wil zeggen
dat we er iets mee kunnen doen.
TIJDPERK VAN NU
We leven nu in een tijdperk dat ook wel antropoceen wordt genoemd.
Antropoceen = het Antropoceen is de voorgestelde naam van het tijdperk waarin het Aardse
klimaat en de atmosfeer de gevolgen ondervinden van menselijke activiteit.
Klimaat heeft verschillende betekenissen niet enkel het weer
Atmosfeer heeft verschillende betekenissen: “de aanduiding voor de
dampkring van de aarde, maar ook de stemming in een gezelschap, of in een
film of muziekstuk”
De nieuwe sociale media bestaat dus ook uit een bepaald klimaat + atmosfeer die
verschillend zijn aan natuurkrachten, maar vandaag wel bijna als een natuurkracht kunnen
worden beschouwd (door mensen voortgebracht). We zijn van de geboorte bloodgesteld
aan deze krachten. Om die krachten te bestuderen moeten we deze even buiten de
werkelijkheid zetten.
Bv. Bij bestuderen van zwaartekracht: zwaartekracht ook even buiten werkelijkheid
plaatsen. Door middel van een instrument kunnen we een natuurkracht bedotten.
Dat kan hier een soort studiediscipline zijn.
Pedagoog = iemand die een weg / verplaatsing begeleidt en dus NIET noodzakelijk een
ontwikkeling. Een pedagoog helpt een kind bijvoorbeeld verplaatsen naar de school binnen
een bepaald klimaat en een bepaalde atmosfeer.
Het verschil tussen een pedagoog en een psycholoog is dat een psycholoog bijvoorbeeld van
bepaalde wetten uit gaat die ons bepalen. Een pedagoog zal deze wetten BUITEN DE
WERKELIJKHEID moeten zetten om zo te gaan bestuderen.
Wijsgerig = een inhoud of een leer, maar kan OOK een manier van leven zijn met concrete
oefeningen voor het levenspad.
Op deze manier kunnen we de crisis van de pedagogiek van onze tijd verklaren. De laatste
jaren kent de pedagogie een verschuiving naar een ‘leerwetenschap’ waardoor er nog weinig
ademruimte is voor het echte pedagogische. Dit uit zich bijvoorbeeld in het spreken of de
houding die we tegenwoordig hebben t.o.v kinderen met gedragsstoornissen. We spreken
1
,over hen als ‘risico’s’, maar door altijd maar vroeger diagnoses te willen stellen (en dus te
gaan classificeren), verklaren we deze kinderen als pedagogisch dood. Ze worden niet meer
aangesproken als handelingsbekwamen, maar we zien hen als risicodragers die we moeten
controleren en behandelen. We riskeren de jongeren zo vast te zetten in wat hen eigen is
endus hen op die manier pedagogisch dood te verklaren.
HET HERNEMEN VAN EEN OUDE VRAAG
DE PEDAGOGISCHE TRADITIE
De pedagogische traditie is een continentale traditie. Het kent een duitse origine en is dus
een een Duits Europese uitvinding.
Friedrich Schleiermacher (1768-1830): de eigenheid van de pedagogiek is de vraag
‘hoe de oudere generatie omgaat met de jongere’. F. Schleieremacher stelt een
specifieke pedagogische vraag
o ACTUEEL: bv Anuna De Wever speelt in op deze vraag
Johan Friedrich Herbart (1776-1841), “Allgemeine Pädagogik: Aus dem Zweck der
Erziehung abgeleitet” (1806): nood aan eigen interne begrippen (“einheimische
Begriffe”). Het meest centrale begrip volgens Herbart is vormbaarheid
Wilhelm Flitner (1889-1990) pleidooi voor een “een pedagogische grondgedachte”
(“Pädagogischer Grundgedankgang”)
Klaus Mollenhauer (1928-1998) in ‘Vergeten samenhang. Over cultuur en opvoeding”
(“Vergessene Zusammenhänge. Über Kultur und Erziehung” – Duits: 1981, Ndl: 1983,
Engelse vertaling Forgotten Connections. On Culture and Upbringing, 2014): de vraag
naar ‘eerste beginselen’ of ‘Elementaria’. We moeten ons bewust zijn van de
omvang van de stof. Als we het over pedagogische kwesties willen hebben is de
omvang enorm aangezien er enorm veel dingen een rol spelen in een relatie. Het zou
ons eigenlijk zelfs te boven gaan. We moeten de stof proberen te herinneren en
overenken om de grondbeginselen of prinicpes vast te stellen
“Lieve vader, u hebt mij laatst eens gevraagd, waarom ik beweer dat ik bang
voor u ben. Als gewoonlijk wist ik u daar geen antwoord op te geven,
gedeeltelijk juist door de angst die ik voor u voel, maar gedeeltelijk omdat bij
de verklaring van deze angst teveel details behoren, dan dat ik ze in een
gesprek ook maar voor de helft zou kunnen samenvatten. En als ik hierbij
tracht u schriftelijk te antwoorden, dan zal dat toch maar zeer onvolledig zijn,
omdat ook bij het schrijven de angst en zijn gevolgen mij tegenover u remmen
en omdat de omvang van de stof ver boven mijn herinneringsvermogen en
mijn verstand uitgaat” (Franz Kafka, Brief aan vader)
2
,3 elementen volgens Mollenhauer in omgaan met vormingsproces (altijd uitbreiding en
verrijking – beperking en verarming van wat mogelijk geweest is):
De noodzaak van zich te ‘herinneren’ (geconfronteerd met de omvang van de stof)
Het overdenken dat deze herinnering begeleidt (geconfronteerd met wat vanuit deze
herinnering bewaard kan worden). De vraag naar de beginselen/inzichten die daar
eventueel uit te formuleren zijn
Hoe daarover zorgvuldig spreken en schrijven? De juiste, precieze taal vinden?
We laten ons door veel meer dan alleen strikt wetenschappelijke teksten beïnvloeden als
pedagoog. Ook woorden en beelden zijn van belang!
“Volgens mij zegt het werk van Schakespeare en Baudelaire veel meer over wat het
betekent om mens te zijn en te worden dan ons genoom” (Winston)
Studie (studio) = 1) acht slaan op iets, respect hebben en aandacht schenken
2) toewijding: het zich wijden aan iets. Het gaat niet enkel om leren,
maar ook om de attentie en aandacht op datgene WAT bestudeerd
wordt.
We kunnen dus zeggen dat ‘universiteit’ (universitas studium) niet enkel slaat op de
lerenden, maar ook voor iets dat we bestuderen. Het gaat om de attentie en dus niet om de
intentie. De lerende staat dus niet per definitie centraal.
Als we kijken naar de definitie van studie/studeren dan zien we een verwantschap met het
pedagogische. Het zich verhouden tot iets vinden we terug bij beide begrippen.
MAAR studeren is OOK oefenen en dus niet enkel kennisverwerven. De juiste woorden
vinden als pedagoog bijvoorbeeld lukt niet door zinnen exact vanbuiten te leren, maar wel
door deze woorden proberen voor te bereiden. Het precieze wat je in een situatie doet, kan
je niet leren, maar wel door oefening en door de handeling voor te bereiden.
DOCUMENTAIRE 1: OIKOTAR
Korte inhoud: de documentaire gaat over een tocht met jongeren uit een instelling +
vrijwilligers. 4 maanden zullen zij door Frankrijk en Spanje trekken. Op deze manier kunnen
ze verandering zoeken en de rug keren naar het verleden. De jongeren hebben namelijk de
afspraak met de jeugdrechters dat als ze de tocht doorstaan en halen, ze vrij zijn.
Probleem van tegenwoordig: de jongeren hebben in de instelling eigenlijk nooit de kans
gehad om zichzelf als individuen te ontwikkleen. De enige hoop die er nog is, is om de
‘vicieuze cirkel’ te doorbreken door een tocht ver van huis (link: pedagogisch dood
verklaren).
3
,Bedoeling Oikotan: dit project heeft als voornaamste doel dat de jongeren uit hun vaderland
op eigen kracht leren steuenen en op deze manier dus wel een kans krijgen om een positieve
toekomst te ontwikkelen. De jongeren leefden al van kleinsafaan in groep en hebben als
individuen nooit kunnen ontwikkelen. Oikotan wil hiervoor een oplossing bieden. Dit project
wil vooruitgang boeken bij jongeren uit een instelling. Leven in een instelling geeft de
kinderen een vreemd beeld van ‘leven in groep’. Het leven lijkt uitzichtloos en zonder
toekomst (in de instelling blijven of naar de gevangenis,…). Oikotan geeft het vertrouwen in
de jongeren dat ze eigenlijk nooit gehad hebben. De fysieke uitdaging is een taal die de
jongeren eigen is endus vandaar dat Oikotan hiermee wil werken.
Een laatste kans in de opvoeding mag er eigenlijk niet zijn. Opvoeding moet altijd
kansen blijven bieden, maar dit (project van Oikotan) is wel een ernstige kans.
Wat brengt de tocht teweeg?
Soms problemen binnen de groep, maar die worden wel opgelost. De meesten
vinden dat de tocht niet zo vlot verloopt omdat de groep niet zo goed in mekaar zit
Zelf als individu ervaren de jongeren ook problemen: bv alcohol toch proberen en
dan ruzie zoeken met de plaatselijke bevolking
De jongeren leren mensen kennen op een aangename manier en ze leren zo ook met
vreemden praten op een manier die aanvaardbaar is
De vrijheid van de tocht stelt hun zwakke plekken open en bloot. Ruzies en conflicten binnen
de groep worden niet onderbroken door begeleiders of gesanctioneerd, want die worden
hen al genoeg opgelegd in de instelling waardoor de tussenkomst weinig nut heeft. De
jongeren moeten zelf leren een oplossing te zoeken en op eigen benen te staan.
Veranderingen voor individuen?
Dagdromen over de toekomst
Denken over het verleden en zich nu willen bewijzen
Jongeren denken ook meer aan de thuissituatie en aan hun ouders waar ze dat
vroeger zelden deden
Niet veranderd?
Verdedigingsmechanismen
Moeilijk om begeleiders niet als begleiders te zien. De begeleiders zijn nog steeds ‘de
mensen van het andere kamp’
Helaas is de tocht geen garantie voor de toekomst. Daarom blijft Oikotan ook na de tocht de
jongeren opvolgen en ze kunnen hier ook nog altijd terecht als ze het moeilijk hebben. Door
dit project ervaren de jongeren dat het ook anders kan. De jongeren hebben op een
positieve manier hun plan leren trekken. Het is daarbij van groot belang dat de begeleiders
het vertrouwen winnen van de jongens. Dit doen ze door open kaart te spelen en de
4
,jongeren bij alles te betrekken. Het uitendelijke resultaat in Compostella is dat de jongens
met 4 van de 6 beginnende wandelaars zijn aangekomen. Zij mogen de instelling verlaten en
werken aan hun eigen toekomst.
HOORCOLLEGE 2: OIKOTEN VZW ALBA: TOCHT NAAR DE VRIJHEID
OIKOTEN ALS PEDAGOGISCH EXPERIMENT
• Uitgangspunt: ervaring van onrecht, geloof in kunnen
• “Total institutions”: voortdurend “tonen” en tonen = gebonden aan sociale normen
(Erwin Goffman: Asylum, 1961; Michel Foucault: Discipline, Toezicht en Straf 1974)
• Eigenaardige visie op samenleven: sterkste zijn, uitsluiting, geen geborgenheid,
moeilijkheid om eigenwaarde te ontdekken
• Vicieuze cirkel: ze hebben geen toekomst, ze zijn levend begraven in Mol
• Oikoten: levenwekkende ervaring
WEG UIT DE INSTELLING: NAAR DE VRIJHEID
De weg is een tocht waar voorwaarden aan verbonden zijn. Zowel het aandeel van de
jongere als het aandeel van de begeleider zorgen hier voor de uitdaging van de tocht.
Opvoeder representeert niet de wijze waarop men zich moet leren gedragen. Het is de
situatie die eisen stelt en de relatie compliceert.
WAT IS HIER NU VORMING?
• Levenwekkende ervaring:
• Confrontatie/ontmoeting jongere –werkelijkheid (wereld)
• Problematiseren van die relatie en verhouding tot zichzelf
• Niet luisteren naar ‘diepere’ zelf, niet luisteren naar ‘bestemming’ (rationele zelf)
maar gesprek met zichzelf (denken) als antwoord op wat gebeurt (wereld) en zich
verhouden tot verleden. Dit impliceert onrust en vreugde
• Ervaring van interesse (wereld-ontsluiting)
• Ervaring van kunnen (niet als prestatie, maar als herinnering aan het zelf als
handelend zelf)
• Hoe met de ervaring om te gaan ?Wat wordt mij gezegd ? Wat hebben wij met de
dingen en de anderen te maken en zij met ons? Ze spreken ons aan? Ze vragen iets.
5
, Onderzoeken en herinneren. (Niet verwerken, verklaren): dat is denken (cfr.
Hoofdstuk denken in De lichtheid van het opvoeden)
Eén jongere zegt: “Wat ik voornamelijk gedaan heb tijdens dien tocht is nadenken … Ge
hebt veel tijd om na te denken tijdens dien tocht hé, als ge aan ’t stappen zijt. Wat ik
voornamelijk deed was denken en denken hoe ik vroeger gehandeld zou hebben en zou
gezegd hebben in een situatie en begon ik te vergelijken van … klopt dat eigenlijk wel,
hangt dat wel samen met mij als persoon?” … “’k sprak met mensen die er niet waren op
tocht. ‘k heb dat nu nog soms ze, er is iemand bij mij, die mij op het goede pad probeert te
houden, iemand die er niet is, ‘k noem dat mijn onzichtbaar vriendje, ge moet niet denken
dat ik zot ben ze” En verder over dat onzichtbare vriendje: “’k babbel eigenlijk met
niemand, maar ik kreeg ook antwoorden, die zei niet hetgeen wat ik dacht. Ik wist niet
wat die ging zeggen”… “Zo liet die mij vanalles zien en dat maakte mij soms kwaad. ‘k zag
iets dat mij deed herinneren aan m’n moeder, aan m’n vader, dan zei ik ‘smeerlap, voor
wat laat je me dat zien?’ snapte?”.
“Dan begin ik terug te denken dat kan een week duren, twee weken, over alles wat ik die
avond gezien heb, wat ik er mij nog van herinner, wat ik gehoord heb en dan zoek ik daar
antwoorden op, dat deed ik vooral op den tocht, antwoorden zoeken”. Of een andere
jongere: “Ja, ik weet dat niet. Ik dacht gewoon de hele tijd aan mijn familie en aan mijn
leven en hoe wat ik moet worden of wat ik wil worden, iets van ’t leven maken”…“Het
moeilijkst voor mij was die confrontatie met mijn eigen. … Da’s een zwaar gevoel, een
moeilijk gevoel, da’s een hard gevoel”
ER IS IETS VERANDERD
“ik vind dat wel, vraag me niet wat er veranderd is hé, want dat weet ik niet, dat is er. ‘k kan
niet zeggen, wat er veranderd is, zo ben ik nu geworden in tegenstelling tot vroeger. ‘k kan
nie dingen zeggen, zo ben ik nu en zo was ik vroeger. Ik kan zelfs niet zeggen wat er allemaal
in mij is omgegaan, ‘k weet het zelf niet”. … “Er is van alles gebeurd” … “Daarmee wist ik
nog niet wie ik eigenlijk was, nu weet ik dat nog niet”.
“’t heeft mij zin gegeven om door te gaan” … “Ja, dat heeft mij ergens eu … nen andere kijk
op het leven gegeven, een betere kijk”. Of nog: “En het leren zien van het leven dat er ook
nog mooie dingen zijn”.
“Om de zoveel dagen denk ik eraan. Ik droom er soms nog van. Ik heb niet zo veel
herinneringen over mijn vroeger leven. Ik herinner me vooral de tocht met Oikoten.
“Voor mij is dat dé stap van mijn leven geweest” “Ik kan er nog altijd uren over vertellen”
“Ja, ik kon denken omdat ge, als ge vier maanden aan een stuk hetzelfde moet doen,
sommige dingen worden routine weetewel, bij sommige dingen moet ge niet nadenken. En
op die momenten komt ge tot uzelf, vind ik, en dan begint ge echt na te denken over het
6
,leven, want ge hebt niks om over na te denken… En op die momenten gaat ge heel hard
denken, wanneer ge bezig zijt met ’t werken”.
Cfr. Wim Cuyvers: Montavoix
“…Ja of wanneer, het gebeurde, ik had dan énen dag vrij in de week, maar ja, dan doet ge
eigenlijk uw plezier. Ik deed dan wat muziek maken, wat zingen, wat tekeningen en zo en
dan denk je eigenlijk veel minder na. Ja, omdat ge u dan eigenlijk aan het amuseren zijt, ge
zijt bezig met plezier maken.”
Zoals dezelfde jongere in verband met de kinderpsychiatrische dienst zegt: “op de K-dienst
was het eigenlijk niet nadenken, maar verwerken weetewel … Eu, dat was het eu, zij wilden
erachter komen wat mijn verleden is geweest enzo .. en dan was het niet mijn eigen …, ik heb
daar ook serieus veel fouten gemaakt enz., maar daar werd mij altijd gezegd dat komt door
dat, dat en dat. Maar daar werd niet over, daar leert ge niet hoe dat ge het anders kunt
doen, ge leert daar begrijpen en verwerken. Allé ja, ge moet leren leven eigenlijk met die
slechte gedachten uit uwe kop te geraken. En op Oikoten, er is niemand die dat zegt,
weetewel van ’ik ben nu agressief omdat ik vroeger altijd klop gekregen heb’”.
VORMING MOGELIJK MAKEN
• Wakker houden van de onrust (mogelijk maken van het denken) en vreugde
opwekken (ervaring van begin – de eerste stap)
• Oikoten geeft tijd en ruimte waarin ervaringen kunnen overdacht en ter sprake
gebracht worden: buiten houden van ‘experts’, toezicht, controle, geen moralisering,
geen therapeutisering maar
• vanuit een erkenning van gelijkheid een strategie van ontwapening en gesprek
(begeleider, overeenkomst, achterban): ik weet het ook niet / het op de eigen weg
houden / onderzoek - ontsluiten van wereld, buiten werking stellen van kracht van
het verleden
CONTRACT OF BELOFTE EN AFSPRAAK?
• In de context van wat men het professionele handelen noemt heeft het contract de
functie van: “alle overige factoren daargelaten zullen alle betrokken partijen het
meest efficiënt handelen als van tevoren bekend en vastgelegd is wat men wil
bereiken, welke middelen men wil inzetten en binnen welke grenzen men eisen kan
stellen aan de betrokken partijen” (Van Geert & Jackson). Het vooraf nadenken over
de middelen, de tijd en inspanning die haalbaar en inzetbaar zijn, verhogen de kans
dat het project tot een goed einde gebracht wordt.
• Contract: wantrouwen
• Belofte en afspraak: ongefundeerd vertrouwen (cfr. Tekst Vertrouwen in De lichtheid
van het opvoeden
7
,KUNST VAN DE OPVOEDER
• Acceptatie en respect
• Fundamenteel vertrouwen en krediet
• Zwakke positie, weinig institutionele autoriteit, stapt mee, eigen weg, heeft beperkte
deskundigheid (‘weet niet’)
• Zet zichzelf op het spel, geen identificatie
• Richt het woord tot de andere in fundamentele gelijkheid (ondervraagt en eist
aandacht: wat zie je, wat denk je, wat doe je ermee?). Vergezelt, gezelschap
• Betekenis van fysieke activiteit en oefening: niet prestatie, maar mogelijk maken van
aandacht: denken.
• Betekenis van landschap, stemming, weer, zintuigelijkheid, schoonheid
DOCUMENTAIRE 2: OIKOTEN TOCHT NAAR DE VRIJHEID
30 jaar geleden vertrokken enkele jongeren met een paar begeleiders richting Santiago.
Koppen XL zoekt uit wat de effecten op lange termijn zijn.
Interview Willy (begeleider): heeft jaren lang in de gevangenis gewerkt en heeft ook
de eerste tocht met Oikoten meegemaakt
Interview Steve (een van de jongeren): Steve is nu 47 en vrachtwagenchauffeur.
Steve vertelt zijn verhaal over zijn jaren in de instelling. Hij vergelijkt de instelling
eerder met een gevangenis waar kinderen zich niet konden ontplooien.
Interview Jurgen: Jurgen heeft in 2001 de toch mee gewandeld. Hij pleegde twee keer
een overval en kwam terecht in de instelling, maar mocht mee op tocht omdat men
vond dat hij niet echt in de instelling thuishoorde.
Het belangrijkste voordeel van het wandelen, dat de meeste mannen die de tocht hebben
meegewandeld, aanhaalden is dat je moe wordt. Hierdoor ga je naar andere dingen kijken
en ook zeker en vast op een andere manier dan je gewend bent. Je leert bijvoorbeeld op een
andere manier kijken naar mensen: hoe moet ik met hen omgaan? Je leert kijken naar hun
gastvrijheid. Het ongewone wordt gewoon!
Willy: “Je bent bezig met verwerken/dromen. De jongeren zeggen bijvoorbeeld iets en
een paar dagen later zeggen ze hetzelfde, maar met een ander accent”
Steve: “We wandelden daar met mensein die allemaal geïntegreerd moeten worden
in de maatschappij. Dat leidt automatisch tot ruzie.”
8
,Het is daarbij belangrijk om te blijven doorzetten en dat kan als je je eigen fouten leert
toegeven. De tocht is daardoor ook makkelijker als de groep kleiner is.
Toen de jongens aankwamen in Santiago werden ze overladen met trots, geluk,… maar ook
zeker en vast schrik. De jongens hadden schrik voor wat de toekomst zal brengen. Na de
tocht hervallen de jongens vaak omdat ze de vrijheid eigenlijk niet gewoon zijn. Meestal
komen ze wel terug op het rechte pad terecht als ze teurgdenken aan hun ervaringen en
herinneringen met Oikoten. De jongens weten dat ze het kunnen en dat was vroeger een
van de grootste moeilijkheden. De jongens beseffen dat ze er wel geraken, maar met veel
vallen en opstaan. Ze beseffen het voordeel van de tocht en ze weten dat als ze niet hadden
meegewandeld ze waarschijnlijk wel in de gevangenis terecht gekomen zouden zijn.
DE MENING VAN DE PROF: OIKOTEN ALS PEDAGOGISCH PROJECT
Voor prof. Masschelein is Oikoten een fantastisch pedagogisch project! Hij noemt deze
documentaire dan ook een vormingsdocumentaire. Het lijkt op een vormingsroman waarbij
men een reis weergeeft of een weg die iemand aflegt. Oikoten kunnen we dus als voorbeeld
gebruiken als een pedagogisch experiment.
Dit pedagogisch experiment begon in de jaren ’80. Twee opvoeder zaten samen en zaten te
praten over een documentaire van jongeren die een reis aan het afleggen waren. Ze komen
tot het idee om zelf een tocht plannen met jongeren die ze een toekomst willen bieden.
Hierbij hebben ze geen politioneel motief: ze willen de maatschappelijke orde NIET
herstellen. Ze willen niet accepteren dat de jongeren (die nog geen 18 zijn) geen toekomst
meer hebben. Een instelling, zoals een instelling van Mol, mag geen eindstation zijn. Er moet
een ander antwoord worden gezocht voor het probleem!
De periode van de jaren ’60-’80 is er eentje waarin er veel hedendaagse instellingen hun
startperiode kennen met vrijwilligers vandaag: vooral professionalisering!
We kunnen dus vandaag de vraag stellen in welke zin en in hoeverre ‘het pedagogische’
geprofessionaliseerd kan worden. In dezelfde periode zijn Freinetscholen opgericht (ook
door vrijwilligers). Dit was dan natuurlijk ook een periode waarin er veel verzet was tegen
gezag en autoriteiten (op alle vlakken: tegen het gezag van ouders, politiek, kerk,
pedagogisch gezag,…). Het verzetten tegen dit pedagogisch gezag = emancipatorische
pedagogiek en dus een reactie tegen de klassieke instellingen.
GOFFMAN OVER TOTALE INSTITUTIES
Instellingen voor jongeren, instellingen voor bejaarde, gevangenissen,… hebben een totaal
karakter. De totale instellingen brengen de sferen die in het gewone leven gescheiden zijn,
samen in één plaats. We zien in deze instellingen ook een grote afstand tussen twee groepen
9
, van mensen. Dit is een scheiding of een grens die je niet kan overschrijden. Tussen deze
twee groepen verloopt de communicatie dus ook op een specifieke manier
• degenen die de beslissingen nemen
• degenen waarover beslist wordt
Daarom is het moeilijk om een eigenwaarde te ontwikkelen tov de sociale groep.
Eigenwaarde is afhankelijk van sociale normen: je kan je niet tonen aan de anderen. (≈
sociale media!)
Eigenlijk weten we dus waar de jongeren terecht zullen komen, want ze zitten in een
vicieuze cirkel. Ze zijn levend begraven in Mol. Dit is wat Goffman ook wel mortificeren
noemt. Processen van mortificatie zijn processen waarbij het individu van zijn of haar
identiteit ontdaan wordt.
Oikoten betekent uit het huis, weg naar de vrijheid. Zoals we van de jongeren horen, is
vrijheid een soort leegte en last of opgave. Alleen is hier niet echt duidelijk hoe zeo deze
opgave moeten volbrengen. De jongeren wisten dus niet waaraan ze begonnen, maar ze
wisten wel dat ze iets moesten doen weg van de instelling om de situatie te kunnen
veranderen.
We kunnen vorming dus ook een beweging noemen. Oikoten zorgt voor een weg waarop er
iets kan gebeuren. Er kan iets nieuw tot standkomen en dat is niet hetzelfde als ontwikkelen,
want ontwikkelen gebeurt vanuit iets dat al bestaat. Er moet iets nieuw gebeuren: “een
levendwekkende ervaring” en dus weg uit de instelling waar de jongeren levend begraven
liggen.
De tocht heeft voorwaarden, maar die zijn heel beperkt. De begeleiders stellen voor de rest
geen eisen, want op deze manier kunnen de jongens de situatie confronteren. De
begeleiders zijn daarbij geen voorbeeld, maar helpen hen opweg om de situatie te gaan
confronteren. De jongens ontmoeten hier de waarheid waardoor het minder
vanzelfsprkende is om zich op een bepaalde manier te verhouden tov anderen, hun
verleden. Zo kunnen ze een afstand ontwikkelen ten opzichte van het verleden, want ze
kunnen er nu over nadenken. Als de sociale druk te hoog is, is het moeilijk om te ontsnappen
aan deze druk en om zo met zichzelf te kunnen spreken.
Er zijn twee belangrijke elementen tijdens de tocht: onrust en vreugde.
Onrust: het idee van de meeste jongens bij het begin van de tocht is dat ze zich willen
bewijzen. Naarmate de tocht vordert, verandert hun blik hiernaar. Ze zijn nu eerder
onzeker over wat er nu gaat gebeuren. De jongens realiseren zich dat ze handelend
zijn en dat hun rol niet samenvalt met de rol die anderen en zij zichzelf opleggen
Vreugde: er is vreugde onderweg (schoonheid van de natuur) waarbij er een nieuwe
wereld open gaat. We kunnen ook vreugde zien als de jongens aankomen in
Santiago. De jongens leren wat denken is.
10
