Literatuuronderzoek in de
Verpleegkunde en Vroedkunde
Inhoud
1 Inleiding...............................................................................................................................................4
1.1 Cursus...........................................................................................................................................4
1.2 Doelstellingen...............................................................................................................................4
1.3 Opdracht.......................................................................................................................................5
1.4 Systematic review.........................................................................................................................6
1.5 Systematisch literatuuroverzicht..................................................................................................6
1.6 Belang literatuuroverzicht............................................................................................................7
1.7 Aandachtspunten voor als je uw review opmaakt........................................................................7
1.8 Types............................................................................................................................................8
1.8.1 Mixed- Method Systematic Review:......................................................................................9
1.8.2 Realist review:.......................................................................................................................9
1.8.3 Reviews of reviews:.............................................................................................................10
1.8.4 Scoping review:....................................................................................................................10
1.9 Voorbeelden...............................................................................................................................10
1.9.1 Voorbeeld meta-synthese: Verplicht voor iedereen............................................................10
1.9.2 Voorbeeld systematic review: Verplicht om één te lezen afhankelijk van de gekozen major:
......................................................................................................................................................11
1.10 Opbouw....................................................................................................................................11
2 Probleemstelling................................................................................................................................11
2.1 Tips bij het formuleren van een probleemstelling en doelstelling literatuuronderzoek.............13
2.1.1 Inleiding: opbouw: IMRAD...................................................................................................13
2.1.2 Algemenetips.......................................................................................................................14
2.1.3 Tips schrijfstijl......................................................................................................................17
3 Methodologie....................................................................................................................................19
3.1 Reviewprotocol uitwerken..........................................................................................................19
3.2 Systematisch, geplande en reconstrueerbare manier van zoeken naar literatuur.....................19
3.3 Inclusie- en exclusiecriteria worden bepaald door de focus van jouw onderzoek......................19
3.4 Systematische beoordeling kwaliteit van de individuele studie.................................................19
3.5 Extraheren gegevens uit individuele studies..............................................................................20
3.6 Tips bij het uitschijven van het review protocol met omschrijving van de te volgen methode. .21
Structuur bewaken: zaken die bij elkaar horen, bij elkaar plaatsen.............................................21
1
, Motivering van het onderwerp hoort niet meer thuis in methodologie.......................................21
Kopieer de tekst uit het voorbeeld protocol (Minerva) niet letterlijk...........................................21
Pas bovendien de uitwerking van je protocol toe op je eigen onderzoeksvraag (bv. enkel PICO
formuleren indien dit ook zinvol is)..............................................................................................21
Selectiecriteria..............................................................................................................................21
3.6.1 Zoektermen.........................................................................................................................22
3.6.2 Databanken..........................................................................................................................22
3.6.3 Gebruik van reviews............................................................................................................23
3.6.4 Passende criteria gebruiken voor evaluatie kwantitatief onderzoek...................................23
3.6.5 Evaluatie/beoordeling van de kwaliteit van de studies........................................................23
3.6.6 Data extractie en referenties...............................................................................................23
4 Evidentietabellen...............................................................................................................................24
4.1 Tips bij het design van data- extractietabellen...........................................................................25
4.1.1 Algemene tips......................................................................................................................25
4.1.2 Tips en schrijfstijl.................................................................................................................27
4.1.3 Daar gaat het om.................................................................................................................27
5 Resultaten..........................................................................................................................................27
5.1 Een synthese/integratie en evaluatie van resultaten uit de individuele studies in het licht van je
onderzoeksvraag..............................................................................................................................27
5.2 Denk na alvorens te schrijven! Voordelen van goede voorbereiding:........................................28
5.3 Probeer in eerste instantie overzicht te krijgen over je resultaten en te begrijpen wat er in de
literatuur staat..................................................................................................................................28
5.4 Orden de resultaten vanuit eigen vraagstelling en ontdek de grote lijnen.................................28
5.5 Structureer je resultaten............................................................................................................28
5.6 Mogelijke technieken om resultaten te structureren:................................................................28
5.7 Als het denkwerk afgerond is kan je een outline maken............................................................30
5.8 Nog enkele valkuilen:..................................................................................................................31
5.9 Tips bij het bepalen van de structuur en outline van de resultaten............................................31
5.9.1 Algemene tips......................................................................................................................31
6 Tips bij het uitschrijven van de resultaten.........................................................................................32
6.1 Algemene tips.............................................................................................................................32
7 PRAKTISCHE TIPS BIJ HET SCHRIJVEN VAN EEN LITERATUUROVERZICHT..........................................34
7.1 OPBOUW: IMRAD.......................................................................................................................34
7.2 Inleiding......................................................................................................................................34
7.2.1 Achtergrond – Kaderen onderwerp.....................................................................................34
7.2.2 Doelstelling van literatuuronderzoek...................................................................................35
2
, 7.3 Methodologie.............................................................................................................................35
7.4 Resultaten...................................................................................................................................35
7.5 Discussie.....................................................................................................................................35
7.6 Corpus: “Flow”............................................................................................................................36
7.6.1 SCHEMA 122334..................................................................................................................36
7.6.2 Linking words.......................................................................................................................36
7.7 CORPUS: “METADISCOURSE”......................................................................................................36
7.8 BIBLIOGRAFIE..............................................................................................................................37
8 Assessing risk of bias in systematic reviews.......................................................................................37
8.1 Systematic reviews.....................................................................................................................37
8.2 Steps in systematic reviews........................................................................................................37
8.3 What’s the problem....................................................................................................................37
8.4 Bias.............................................................................................................................................37
8.5 Research questions to ask..........................................................................................................38
8.6 Research designs........................................................................................................................38
8.7 Risk of bias assessment...............................................................................................................39
8.8 Study vs. reporting quality vs. risk of bias...................................................................................39
8.9 Selected risk of bias assessments...............................................................................................40
8.10 Risk of bias in prevalence studies (Hoy et al. 2011)..................................................................40
8.11 Risk of bias in randomized controlled trials..............................................................................43
8.12 Risk of bias in RCTs (Higgins et al. 2018, RoB 2)........................................................................43
8.13 Risk of bias in diagnostic accuracy studies................................................................................46
8.14 Presenting risk of bias assessment results................................................................................48
8.15 Incorporating risk of bias into analysis......................................................................................48
8.16 How does high risk of bias influence results?...........................................................................49
8.17 Risk of bias in qualitative research?..........................................................................................49
8.18 Summary...................................................................................................................................49
9 Werkcollege Kwaliteitsbeoordeling...................................................................................................50
9.1 Methodologie.............................................................................................................................50
9.1.1 Reviewprotocol uitwerken...................................................................................................50
9.1.2 Kwaliteitsbeoordeling individuele studies...........................................................................50
9.1.3 Systematische beoordeling kwaliteit van de individuele studie...........................................52
9.1.4 Kwaliteitsbeoordeling individuele studies...........................................................................53
10 Tips en trics uit de werkcollege’s.....................................................................................................54
10.1 Werkcollege12/11....................................................................................................................54
10.2 Werkcollege 26/11...................................................................................................................56
3
, 10.3 Werkcollege 3/12.....................................................................................................................58
10.4 Data extractie tabellen.............................................................................................................59
10.5 Algemene tips bij maken van de opdracht werkcollege...........................................................60
11 Voorbeeldexamenvragen met antwoord.........................................................................................62
1 Inleiding
1.1 Cursus
CRD’s Guidance for undertaking Reviews in Health Care. Centre for Reviews and
Dissemination, University of York, 2008. Er is een cursus die je kan bekijken.
o TE KENNEN van Engelse artikelen
Chapter 1: Core principles and methods for conducting a systematic review
of health interventions (p. 1 – 83; vanaf “dissemination” niet meer)
Appendix 1: Other review approaches (p. 239 – 241)
Beeckman D. (2017). Literatuuronderzoek in de Verpleegkunde / Vroedkunde / GGZ.
Onuitgegeven cursus. Universitair Centrum voor Verpleegkunde en Vroedkunde, Universiteit
Gent.
o Protocol wil zeggen dat je uitschrijft wat je zal doen. Eerst een schets en dan voel je
het pas uit. Je kan de verschillende fases volgen.
1.2 Doelstellingen
INDIVIDUEEL via zelfstandig werk een literatuurstudie schrijven:
Het leren formuleren van een goed onderbouwde probleemstelling t.a.v. de verpleegkundige
praktijkvoering gebruik makend van relevante wetenschappelijke concepten.
o Transparantie en navolgbaarheid zijn heel belangrijk. Als iemand hetzelfde doet
moet hij hetzelfde uitkomen.
Het leren synthetiseren van wetenschappelijke literatuur m.b.t. tot verpleegkundig relevante
concepten.
o Hoe kan je uit 10-20 artikelen een synthese nemen. Wat is er relevant?
Het leren samenbrengen van deze literatuur in een samenhangend en kernachtig geheel van
kennis.
o Als je 10 publicaties vindt moet je die integreren en komen tot een geheel.
Het leren schrijven van een kritische reflectie over de waarde van deze kennis voor de
verpleegkundige praktijk en wetenschapsbeoefening en dit vanuit een duidelijke visie op
verpleegkunde en verplegingswetenschap.
Het leren neerschrijven van dit geheel van kennis in een wetenschappelijke paper.
o Kernachtig – korte zinnen
4
,1.3 Opdracht
Schrijven korte literatuurstudie m.b.t. een bepaald verpleegkundig/vroedkundig relevant
concept in verschillende fases.
o Je behandelt best het beste thema van de masterproef maar met een andere
deelcomponent. BV masterproef patiënten participatie in een multidisciplinair
overleg en je neemt vragenlijsten af. Wat kan je doen voor literatuuronderzoek: wat
is er gepubliceerd in wetenschappelijke literatuur over patiënten participatie in de
GGZ, bestaan hier bepaalde beleidsdocumenten voor, evaluatie voor bestaande
instrumenten. Kijk naar je eigen onderzoeksvraag en probeer daar een nieuwe vraag
die daarmee geconnecteerd is om die uit te nemen. Bekijken bij de promotor of de
vraag die je hebt goed is, bijkomende suggesties geven. Bv kostenberekening LARS
syndroom. Voor literatuuronderzoek: bekijken vanuit epidemiologisch oogpunt is dit
een groot probleem het syndroom, komt het veel voor,… zeker niet dezelfde vraag
als voor masterproef.
Feedback per fase.
o FASE 1: Formuleren van een probleemstelling en doelstelling literatuuronderzoek
o FASE 2: Uitschijven van het review protocol met omschrijving van de te volgen
methode
Welk design ga je gebruiken, welke inclusie en exclusiecriteria, welke papers
ga je meenemen en welke niet en waarom, hoe gaje de kwaliteit beoordelen
van deze dingen, hoe ga je uw data die je extrageert hoe ga je die gaan
samenvatten
o FASE 3: Design van data- extractietabellen
data die je nodig hebt uit papers is verschillend van welke designs gebruikt
worden
o FASE 4: Bepalen structuur en outline van de resultaten
structuur maken met titels en tussentitels
o FASE 5: Uitwerken van het resultatengedeelte
Je vooraf gedefinieerde titels ga je gaan invullen
o FASE 6: Uitwerken van de discussie en de conclusie
December
De literatuurstudie dient uitgeschreven te worden volgens de richtlijnen voor auteurs van
het tijdschrift “Journal of Advanced Nursing”.
De evaluatiecriteria zijn:
o Een goed onderbouwde probleemstelling t.a.v. de verpleegkundige praktijkvoering.
Argumenteren waarom je dit doet – niet vanuit buikgevoel wel vanuit
wetenschappelijke bron
o Duidelijke, verpleegkundig relevante, en goed afgebakende vraagstelling die uit de
probleemstelling voortvloeit.
Trechter die je maakt moet duidelijk aanwezig zijn.
o Beschrijving van de methode waarop naar literatuur werd gezocht in functie van de
vraagstelling: geconsulteerde databases, zoektermen, jaartallen, verantwoorde
selectiecriteria.
Welke concepten heb je gebruikt, welke waren je inclusie en exclusie cirteria,
welke instrumenten heb je gebruikt om de kwaliteit te beoordelen, hoe heb
je uw tabel gemaakt. Lees enkele voorbeelden van literatuurstudies. Het is
5
, heel beknopt. Mensen die vaak niet slagen zijn mensen die te weinig
voorbeelden bekeken hebben. Daarin zie je verschillende thema’s die
opgenomen zijn.
o Synthese/integratie van de resultaten en discussie van de resultaten in het licht van
de vraagstelling (in welke mate kan de vraagstelling beantwoord worden, met welke
zekerheid, wat is er tekort, wat leert dit naar de praktijk, naar verpleegkundig
onderzoek).
Mag geen letterlijke samenvatting zijn van elke paper apart
o Krachtige conclusie (kernachtige synthese van de belangrijkste punten).
Kijk heel goed naar je onderzoeksvraag voor je uw conclusie neerschrijft.
Zorg dat er nog steeds een link is.
o Duidelijke rode draad doorheen de paper.
Niet van de hak op de tak er moet een verhaal inzitten.
o Wetenschappelijke, objectieve schrijfstijl.
Geen ik, wij, zij. Je gebruikt argumenten die je haalt uit bronnen. Niet je
discussie halen uit bronnen een bepaalde nood die je voelt of een bepaalt
effect die je verwacht. Bij je discussie mag je ook je eigen dingen zeggen
maar bij inleiding altijd wetenschappelijke bronnen. Anders moeilijk om
discussie te doen.
o Duidelijke visie op verpleegkunde die doorheen de paper blijkt.
o Het voldoen aan de richtlijnen voor auteurs (redactioneel en referenties naar
literatuur).
In cursus link naar hoe je moet refereren. Gebruik die richtlijnen om je werk
vorm te geven. Papers lezen voor de structuur.
1.4 Systematic review
Systematic review is één specifiek type. Het is geen overkoepelende term. Core principles and
methods for conducting a systematic review of health intervention
1.5 Systematisch literatuuroverzicht
Definiëring
Een type review dat ontwikkelt is door strategieën te ontwikkelen om zoveel mogelijk het
risico op bias te reduceren tot het minimum. Je bekijkt artikels op basis van wat je vindt, zijn
ze gratis, zijn ze interessant maar daar zit niet echt een systematiek in. Dit is niet echt een
review je gaat veel vertekeningen krijgen. Want vaak zijn de studies die toegankelijk zijn
gratis. Door systematic review kan je dit voorkomen. Voor meta analyse moet je een
vergelijkbare populatie hebben (bv niet pediatrie en geriatrie) je kan die niet combineren. De
interventie is ook belangrijk, geen meta analyse waar je alle methodes op elkaar gooit, moet
dezelfde methode zijn. Populatie is ook belangrijk.
“Systematische reviews brengen op een ‘objectieve’ en navolgbare wijze de stand van zaken
in een bepaald gebied in kaart: wat weten we met (relatieve) zekerheid > je kan bias
proberen te voorkomen maar volledig gaat nooit lukken. , wat weten we niet, wat zijn
redelijke vermoedens. Je moet verhelderen waarom je iets neemt bv inclusiecriteria en
exclusiecriteria. Als iemand exact hetzelfde pad volgt moet hij komen tot dezelfde conclusies.
Het evalueren, identificeren van resultaten en findings uit individuele studies waarbij je de
evidentie zo samenvat dat je het bruikbaar maakt voor beleidsmakers (mensen die
beslissingen nemen) samenvattend op die manier dat het op een juiste manier invloed heeft.
6
