Inleiding
A) Wat wordt bestudeerd in de privaatrechtsgeschiedenis?
• Recht
• Rechtsgeschiedenis = studie van het recht doorheen de eeuwen
Recht zou logisch moeten zijn. Mensen gaan regels pas volgen wanneer ze die zelf logisch
vinden. Goed recht probeert logisch te zijn.
Vb. potje breken, potje betalen: hiervoor heb je de geschiedenis niet nodig om dit te
begrijpen
MAAR: voor een groot aantal regels heb je de geschiedenis wel nodig om een regel te
begrijpen, ze zijn immers niet logisch.
o EOT = echtscheiding door onderlinge toestemming --> ze zijn het eens hoe ze uit
elkaar gaan, er is geen ruzie
Logisch zou zijn dat ze gewoon naar de gemeente kunnen stappen en laten
registreren dat ze uit elkaar gaan. MAAR het gebeurt in het echt niet op deze manier.
Toch moet je hiervoor naar de rechtbank. Waarom? Dit is nog een erfenis van de kerk
uit de middeleeuwen (intern recht)
o art. 1674 oud BW (intern recht)
Logica is soms schijn: soms lijkt een regel logisch te zijn, maar is ze dat helemaal niet.
o art. 1382 oud BW = onrechtmaUge daad --> Eigenlijk is dat logisch, maar eigenlijk
niet. Stel iemand rijdt je kind dood. Op dat moment is je eerste reacUe niet 1382,
fout schade causaal verband. Je zou die bestuurder op het eerste gezicht zelf iets
willen aandoen --> wraak. Dit was ook eeuwenlang logisch.
=> Soms denken we dat iets logisch is, maar eigenlijk zijn we al geïndoctrineerd
door onze moderne maatschappij. Het lijkt logisch, omdat we dit kennen. Wraak
is gaandeweg onlogisch geworden, ook al zou dit natuurlijk de meest logische
reacUe zijn.
Intern recht = de rechtsregels zelf. Om dit te begrijpen, hee[ men de externe
rechtsgeschiedenis nodig
--> extern recht
• materiële bronnen van recht: recht ontstaat door maatschappelijke veranderingen,
door een maatschappelijke verandering komt er recht
o de doorbraak van de computer: men moet hier recht rond ontwikkelen om bv
hacken in toom te houden
o auto komt op: verkeersregels
• formele bronnen van recht: diegene die de verandering maakt in het recht
§ wetgeving door machthebbers (algemeen bindende afdwingbare
voorschri[en uitgevaardigd door de daartoe bevoegde overheid -->
algemene regels door diegene die de macht hee[)
§ rechtspraak door rechters (door te oordelen over een geschil doet de rechter
aan rechtsvorming)
1
, ! Vandaag gaan we ervan uit dat dit professionals zijn. Vroeger was dit
niet zo: vaak had men er niet per se voor gestudeerd, wat plaatselijke
boeren, die al zeker niet in een rechtsgebouw zaten)
§ rechtsleer door geleerden (de doctrine) = nu in de eerste plaats professoren
aan universiteiten. Vroeger niet.
§ gewoonte door de maatschappij
--> Dit zijn 4 veel voorkomende, maar zeker niet de enige. (vb. keizersrecht)
• kernbronnen van recht: die dingen die je informeren over de inhoud van
rechtsregels --> nu: internet; vroeger: lasUger
=> Materiële bronnen van recht zorgen ervoor dat er iets moet veranderen in het recht.
Diegene die de veranderingen doorvoeren zijn de formele bronnen van recht.
Publiek-privaatrecht: onderscheid is te simplisUsch en bijgevolg problemaUsch, want de dag
van vandaag komt de overheid bijna overal tussen
o arbeidsrecht: privaatrecht --> jij en je baas contract voor je loon, MAAR publiekrecht
--> minimumloon, maximum uren werken, rusajd, ...
o leenrecht
o strafrecht: nu publiekrecht ; vroeger privaatrecht (wraak, talio) --> doorheen de
geschiedenis verpubliekt het strafrecht. Er is wel nog iets blijven hangen uit de Ujd
waar strafrecht louter privaatrecht was, nl. de burgerlijke parUjstelling.
Onderscheid is redelijk recent. Het laat ons toe om cursussen op te delen, om prakUsche
redenen. In de prakUjk is er een conUnuüm, loopt het in elkaar over.
Externe privaatrechtsgeschiedenis met nadruk op West-Europa van Romeinen tot vandaag.
Interne privaatrechtsgeschiedenis legt de klemtoon op de Zuidelijke Nederlanden (België)
met uitleg uit drie blokken: Romeins, canoniek (kerk), en costumier (gewoonte) recht. Ook
hiertussen is de prakUjk eerder vloeiend. We zullen alleen de klassieke, en niet de jongere,
terreinen bekijken.
o Jongere terreinen vb: verzekeringen. Bij Napoleon was er wel al een zeeverzekering,
maar nog geen andere weage basis voor verzekeringen.
B) Waarom de studie van de rechtsgeschiedenis?
Recht zit soms logisch in elkaar, maar soms ook niet, en daarom is de geschiedenis van groot
belang (om de onlogische elementen te begrijpen). De cursus helpt ook om het recht te
relaUveren: men gaat uit dat de regel die men zelf gemaakt is universeel waar is. Men gaat
ervan uit dat het systeem dat men zelf kent het beste is.
o gelijkheidsbeginsel: Vroeger was men sterk tegen, men wou voorrechten hebben. Nu
lijkt de gelijkheid de normaalste zaak van de wereld.
Het is niet omdat het alUjd al zo is geweest, dat het nog alUjd zo moet zijn (begrip causa is
irrelevant, maar toch nog steeds in gebruik)
Hoe kan rechtsgeschiedenis ons recht verbeteren?
o Laat-Romeinse rijk: zeer efficiënte procedure ; België vandaag: minder efficiënte
procedure
oplossing: voorbeeld laat-Romeinse rijk volgen --> macht van advocaat naar
rechter verschuiven = hoe deed men het toen?
2
, o ontwerp BW door Laurent --> mislukt. Waarom? Hij was nogal eigenzinnig en schreef
wat hij zelf wou, zonder overleg. Nu hee[ men hiervan geleerd en bij het BBW wordt
er overlegd wat er wordt neergeschreven.
MAAR men mag het belang van rechtsgeschiedenis ook niet overdrijven. Alhoewel, soms
wordt er bij een nieuw fenomeen een oude regel wat aangepast. vb. hacken van computers
= diefstal van elektriciteit (nieuwe problemen --> oude oplossingen)
C) Hoe rechtsgeschiedenis bestuderen?
• historische benadering: nadruk op wat in het verleden bestond, accent op het recht in
het verleden
• juridische benadering: accent op het recht hoe het vandaag bestaat, waarvan we de
historische wortels zoeken
gevolgen:
- geen oudheidkunde: we bekijken het verleden wat voor vandaag van belang is
- gebruik van anachronismen: we passen een structuur toe die vroeger niet
bestond, maar het is historisch incorrect
Deel I: Extern recht
I. De periodisering van de rechtsgeschiedenis
• Romeinse periode
- Oud-Romeins recht (753 – 250): begin
- voor-klassiek recht (250 – 0): take-off
- klassiek recht (0 – 250): hoogtepunt
- na-klassiek recht (250 – 527): verval
- JusUnianus (527 – 565): kort herstel
• Na de Romeinen (West-Europa)
- costumier recht (476 – 1100): gewoonte
- ius commune (1100 – 1800): rechtsleer =
§ ius commune: Romeins + Romano-canoniek recht (algemeen Europees)
§ gewoonte (lokaal)
- verlichUng (vernun[recht) (ca. 1800): revoluUe
- naUonaal recht: naUonaal welenrecht
§ 19e eeuw
§ 20e eeuw
- toekomst(voorspellen)
Enkele bedenkingen bij de periodisering
• periodisering is gebrekkig
• chronologie wijkt af van de algemene (niet recht gerelateerde) chronologie
• chronologie is West-Europees
• chronologie is algemeen (een ander thema vraagt een specifiek andere chronologie)
3
, Romeinse Periode
II. De Oud-Romeinse periode (753 v.C. – 250 v.C.)
A) Rome is nog primi.ef
753 v.C. = sUchUng van Rome, maar archeologisch onderzoek wijst uit dat het 100 jaar later
was
Rome maakt qua territorium in deze periode een grote evoluUe: aan het einde van deze
periode is quasi het volledige Italiaanse schiereiland in Romeins bezit (behalve de eilanden
en Noord-Italië)
MAAR Rome blij[ een erg primiUeve maatschappij (voornamelijk herders en boeren)
- familia = groep van mensen die op de boerderij lee[, maar ook de boerderij zelf en
alle toebehoren
- pater familias = de heer des huizes/herenboer --> de baas over de volledige familia
(de kleine dictator van zijn boerderij) ! dit gaat heel erg ver
B) Primi.eve instellingen
• in de KoningsUjd (753 – 510)
- Koning hee[ de macht in Rome, pater familias in zijn familia (beperking)
- 3 standen:
§ patriciërs: de oorspronkelijke grootgrondbezilers = toplaag
§ plebejers: leven “naast” de patriciërs (vrij lelerlijk)
§ cliëntes: personen die auankelijk zijn van patriciërs; zijn personen die zwak
in de maatschappij staan omdat ze geen dergelijk beroep uitoefenen of
grond bezilen --> ze stellen zich onder bescherming van een patriciërs +
patriciërs krijgt presUge in ruil (wederkerig)
o vreemdelingen, vrijgelaten slaven, boeren die grond verloren hebben,
...
+ slaven: zijn rechtsobjecten, geen rechtssubjecten --> hebben geen rechten
• in de republiek (510 – 250)
- tweestrijd tussen patriciërs en plebejers: aanvankelijk hebben patriciërs de
overmacht, maar plebejers vechten terug
- senaat: hee[ de macht, zwaartepunt van poliUek
- volksvergaderingen (4): maken welen
§ comiUa (3): patriciërs + plebejers
§ concilium plebis (volksraad) (1): louter plebejers
relaUveren
§ wordt enkel samengeroepen als magistraten dit wensen
§ als ze bijeengeroepen zijn, hebben ze zelf geen zeg in het onderwerp van de
ziang (geen iniUaUeven of voorstellen, dit valt ook bij magistraten)
=> ze kunnen enkel stemmen (ja of neen)
§ het systeem zit zo ineen dat de stemmen van de rijken zwaarder zullen
doorwegen
4
