LES 1: INLEIDING SOCIAAL
WERKTHEORIEËN
• Teksten niet vanbuiten leren, maar teksten wel eens goed lezen → geen detailvragen uit die teksten,
maar wel goed om ze te lezen om wat meer achtergrond te hebben over wat we in de les bespreken
• Basiselementen uit de teksten kunnen helpen om het beter te begrijpen
• Audio opnames, geen beeld
GLOBAL SOCIAL WORK DAY
• Elk jaar de derde dinsdag van maart
DOELSTELLING CURSUS
• Inzicht hebben in de verschillende perspectieven in de theorievorming over het sociaal werk
• Inzicht hebben in de betekenis van de relatie tussen sociaal werk theorieën en de ontwikkeling van
sociaal werk als een professionele praktijk
• Het kunnen formuleren van een eigen standpunt in relatie tot sociaal werk als professie en als
academische discipline
GLOBALE DEFINITIE VAN SOCIAAL WERK
• Goedgekeurd door de Algemene Vergadering van de IFSW en de algemene vergadering van de IASSW
in juli 2014
• "Sociaal werk is een praktijkgericht beroep en een academische discipline die sociale verandering en
ontwikkeling, sociale cohesie en de emancipatie en bevrijding van mensen bevordert. Principes van
sociale rechtvaardigheid, mensenrechten, collectieve verantwoordelijkheid en respect voor diversiteit
staan centraal in sociaal werk. Onderbouwd door theorieën over sociaal werk, sociale
wetenschappen, menswetenschappen en inheemse kennis, sociaal werk betrekt mensen en
structuren om levensproblemen aan te gaan en het welzijn te verbeteren. De bovenstaande definitie
kan op nationaal en / of regionaal niveau worden aangevuld."
o Theorie is soms overbodig, er zijn heel wat sociaal werkers die zeggen dat theorieën niet
nodig zijn
o Aanvoelen is beter, volg je buikgevoel
THEORIE EN SOCIAAL WERK: GEEN EVIDENTE RELATIE
• Sociaal werkt vertrekt historisch vanuit de praktijk: goed doen voor de mensen
o Mensen helpen, ik kan goed luisteren, empathisch zijn…
• Gaandeweg geprofessionaliseerd: ontstaan opleidingen
o 1920 eerste scholen ontstaan voor sociaal werk (twee scholen)
• Maar tot op vandaag debat over ‘denkers’ en ‘doeners’: idee dat sociaal werk uit het hart/de buik
komt, intuïtief is, … terwijl theorie abstract zou zijn, ver van de concrete praktijk, … (Singh & Cowden,
2009).
• Dit komt bijvoorbeeld ook naar voor in het debat over
o Bachelors en masters
▪ Bachelor: Zij doen, hands on
▪ Master: hebben we dat wel nodig? Je kent theorieën maar kan je daar dan iets mee?
, o Stage en theorie
o Praktijk en onderzoek
o Vrijwilligers en beroepskrachten
▪ Vrijwilligers: ze doen dit uit authenticiteit, uit engagement, “de echte”
▪ Beroepskrachten: iemand helpen omdat je ervoor betaald wordt
• Vorm van anti-intellectualisme: praktijk heeft geen theorie nodig
o Doen vanuit de buikgevoel
o Anti-intellectualisme: het idee dat theoretische kennis goed sociaal werk in de weg staat, het
ondersteunt niet
▪ Dit idee wordt soms vanuit de overheid gestimuleerd
▪ Overheid wilt: mensen niet te kritisch maken & niet te lang studeren, uitvoeren wat
van jou verwacht wordt zonder al te veel na te denken
• Dit kan ook door beleidsmakers ondersteund worden
o Bv. “social work could be done entirely on a ‘voluntary basis’ by ‘retired City bankers or ex-
insurance brokers’” (Tory Minister, October 2010).
▪ Sociaal werk kan evengoed gedaan worden door vrijwilligers, ex-militairen
o Besparingsoperatie, maar ook
o Immuniseren van de overheid tegen kritiek: uitvoerders i.p.v. denkers
▪ Niet te lang opleiden → makkelijkere volgzame mensen die doen wat gevraagd
wordt
o Cf. discussie inzet vrijwilligers
• Anti-intellectualisme kan ook door sociaal werkers zelf worden gepromoot:
o Allegedly, since ‘doing social work is more important than thinking about it’(Gray and Webb,
2009), many social workers may even tend ‘to elevate theoretical ignorance to a level of
professional virtue’(Mullaly, 1997).
▪ Theoretische kennis is een tegenidicatie om te beginnen werken
MAAR, HET ONVERMIJDELIJKE VAN THEORIE
• The ‘fallacy’ of ‘theoryless practice’ (Thompson, 2010):
• ‘Even where the theoretical understandings cannot be directly articulated by a practitioner, they will
still be there. That is practitioners will be making assumptions about a range of factors (the nature and
causes of human behavior; how society works; the nature and causes of social problems; how best to
communicate; how to recognize emotional reactions and so on) and basing these assumptions on
concepts, wherever they are derived from. Some sort of conceptual framework (and therefore
theory) and is therefore inevitable’.
• Zelfs wanneer de theoretische inzichten niet rechtstreeks door een beoefenaar kunnen worden
uitgedrukt, zullen ze er toch zijn. Dat wil zeggen dat beoefenaars veronderstellingen maken over een
reeks factoren (de aard en oorzaken van menselijk gedrag; hoe de maatschappij werkt; de aard en
oorzaken van sociale problemen; hoe het best te communiceren; hoe emotionele reacties te
herkennen, enzovoort) en deze veronderstellingen baseren op concepten, waar ze ook vandaan komen.
Een soort conceptueel kader (en dus theorie) en is daarom onvermijdelijk'.
o WAANBEELD dat er iets zou zijn als een theorieloze praktijk
o Mensen denken nu eenmaal, ookal vertrek je vanuit je buikgevoel
o Vormen van conceptuele denkkaders, die aan de basis liggen van ons denken
IMPLICIET EN EXPLICIET
• Dus elke sociaal werker gebruikt denkbeelden, heeft opvattingen, over goed sociaal werk, over de
samenleving, over problemen, …: theorieloze praktijk bestaat niet (Howe, 2008)
, • Theorie kan wel impliciet ipv expliciet zijn
o Theorie expliciet maken en niet louter impliciet gebruiken
• Daarnaast is natuurlijk ook andere kennis belangrijk, bijvoorbeeld tacit knowledge (Polanyi),
gebruikerskennis, ervaringskennis en feitelijke kennis (bijvoorbeeld statistische data) (Vlaeminck,
2009), waarden en normen, ... : vormen de body of knowledge van het sociaal werk
o 1. Ervaringskennis is noodzakelijk
o 2. Feitelijke kennis nodig
o 3. …
o Alle kennis samen = body of knowledge
DE SOCIAAL WERKER ALS INTELLECTUEEL
• Bewust omgaan met theorie is belangrijk, gezien de gevaren van ‘practice wisdom’ (Thompson, 2010).
o Ervaringskennis is vaak zeer conservatief, houdt de huidige stand van zaken in stand, het blijft
zoals het is
o Onkritisch zijn tegenover het werk dat we moeten doen
o “Daar werkt het dus daar zal het ook wel werken” → bv. Krachtgericht werken en
ondersteunen en motiveren, want het zorgt voor minder overlast
▪ Doe ik het goed? Doe ik het goede?
▪ Doe ik het juist? Doe ik het juiste?
o Systemen van intuïtief weten zijn dynamisch conservatief, actief verdedigd, actief resistent
tegen verandering
• Wordt actueel gelinkt aan het debat over neo-liberalisme en managerialisme (zie verder in de cursus):
brave sociaal werkers die doen wat wordt verwacht >< sociaal werkers als intellectueel.
o Niet intellectueel als in filosoferen over het leven
o Intellectueel: Maar wel nadenken over wat je aan het doen bent + expliciteren wat je aan het
doen bent + denken kunnen bijstellen
▪ Positionering in de SL: Wat moeten wij doen en Hoe moeten wij dit doen?
• Verschillende auteurs wijzen op belang van aandacht voor theorie, om een kritische kijk te
ontwikkelen t.a.v. de maatschappelijke ontwikkelingen waarin praktijk zich ontwikkelt
SOCIAAL WERK EN THEORIE
• Belangrijk om als sociaal werker stil te staan bij
• 1. Hoe we ons verhouden tot theorie – Hoe verhouden we ons tot theorieën?
o A) Instrumenteel bv. evidence based handelen en focus op methodieken
o B) Kritisch-reflectief: Als kader voor kritische reflectie en handelen met focus op ook sociale
theorie die niet altijd direct ‘bruikbaar’ is
▪ Van waar komt dat? Waar zijn we mee bezig?
▪ Niet zo direct bruikbaar, we willen dat we het direct kunnen gebruiken
▪ We volgen de theorie niet als we ze niet direct kunnen gebruiken
• 2. Maar ook welke theorieën we hanteren en wat daarvan de betekenis is - Tot welk soort theorieën?
o Discussie over dominantie psychologische theorievorming en de effecten daarvan op het
sociale van sociaal werk
o Bv. Systeemtheorie
IN DEZE CURSUS
• Focus op ‘kritische’ theorieën: belang van opentrekken van individueel methodische
discussie/oplossingsgerichte benadering naar maatschappelijk perspectief
, o Niet direct inzetbaar, geen concrete tools
o We spreken over perspectieven die ons helpen, om te denken over het goede
• Aandacht voor macht en verzet in zoektocht naar sociale rechtvaardigheid
• Impliceert focus op ruimere ontwikkelingen van het sociaal werk
• Impliceert focus op reflectie over eigen handelen in relatie tot die ontwikkelingen: discussie over
discretionaire ruimte
• Selectie van theoretische kaders met focus op macht en verzet tegen hegemonieën
o Hegemonie: de waarden en belangen van de dominante groep worden vaak gepresenteerd
als de norm, terwijl andere perspectieven worden gemarginaliseerd of uitgesloten
o Betekent dat we ingaan op perspectieven die managerialisme, vertechnisering,
psychologisering, …in vraag stellen
CURSUS
• Colleges
• Studiedag 19 maart
• Discussies
• Gastcolleges
• Alle documentatie op UFORA
CURSUSMATERIAAL & EXAMEN
• Slides + notities
• Reader (wordt tijdens de cursus samengesteld en via UFORA ter beschikking gesteld)
• Mondeling examen (meer info laatste les)
LES 2: THEORIE EN
PROFESSIONALISERING
DISCUSSIE OVER PROFESSIONALITEIT
• Theoretische onderbouw wordt ingezet als legitimering van professionaliteit en professionalisering
o Goeie professional weet wat hij aan het doen is, je denkt daarover na
o Body of knowledge nodig, om te weten wat je doet
o Praktijk te legitimeren als professional
o Legitimeren: Verantwoorden waarom we je serieus moeten nemen
o Theorie is een manier om je te legitimeren en te verantwoorden wat je aan het doen bent
• Maar drie vragen
o Welk soort professionaliteit en professionalisering?
o Welk soort verhouding tot theorievorming?
o Welk soort theorieën?
1. WELK SOORT PROFESSIONALITEIT EN PROFESSIONALISERING
• Wanneer ben je eigenlijk professional? – geen juist of fout antwoord
o Als je vakjargon juist kan gebruiken
o Als je duidelijk kan vertellen wat je doet
o …
