JURIDISCHE EN GEDRAGSWETENSCHAPPELIJKE
ASPECTEN VAN POLITIE – ACADEMIEJAAR 2023-2024
Prof.dr. Dirk Van Daele
,INLEIDING: DE POLITIEFUNCTIE, HET POLITIEBESTEL EN HET
POLITIERECHT
POLITIEFUNCTIE = waarom is er politie en wat is het doel van de politie? Wat is hun nut en functie?
1. Waarom politie
Het is de manier waarop de politie in onze maatschappij moet functioneren, zowel juridisch als
gedragswetenschappelijk.
• Juridisch
o Het doel/institutionele functie is de bescherming en regeling van de maatschappelijke orde.
Het is het voorkomen dat de maatschappelijke orde wordt verstoord en zo snel mogelijk
optreden wanneer deze toch wordt verstoord. Deze maatschappelijke orde dient om de
fundamentele rechten en vrijheden mogelijk te maken.
§ Institutionele functie
Ø Politie-instellingen (= hardware, organen, diensten, korpsen)
- Lokale en federale korpsen
Ø Politie-overheden (= politie werkt altijd onder het gezag van een bevoegde
overheid à kenmerk van een democratische staat)
- Bestuurlijke politie overheden (burgemeester, minister van
binnenlandse zaken)
- Gerechtelijke politie overheden (OM, onderzoeksrechter, minister
van justitie)
§ Maatschappelijke orde
Ø Men wil voorkomen dat deze orde wordt verstoord of bedreigd. Men zal
optreden wanneer dit niet lukt
Ø De orde is gemaakt door vertegenwoordigers. Je hebt een overheid nodig
als orgaan om de orde te vrijwaren en te herstellen als het misloopt
Voorbeeld: wanneer men wil gaan betogen, gaan ze proberen vermijden dat
deze uitmonden in rellen en verstoringen van de openbare orde (politie zal
dan werken onder het gezag van de burgemeester)
Voorbeeld: Men gaat ervoor proberen zorgen dat Rock Werchter rustig
verloopt en dat de ordeverstoringen worden vermeden
§ Fundamentele rechten (democratische kenmerk)
Ø Een dictatuur kan orde afdwingen
Ø Een democratie gaat orde vrijwaren en dat is cruciaal om de fundamentele
rechten en vrijheden te vrijwaren, want dat zijn grondrechten
Voorbeeld: boeren hebben het recht om te protesteren, alleen gaan er
maatschappelijke afspraken gemaakt moeten worden zodat het niet uit de
hand loopt. Bij een dictatuur worden de betogers gewoon opgesloten
Voorbeeld: Rock Werchter bevindt zich op een wei van een boer uit een
klein dorpje, het dorp kan niet zomaar zeggen dat het daar niet mag
plaatsvinden
Ø Wetgeving: (kruisverwijzing)
- WPA (1992): wetten voor politie ambt (opdrachten en
bevoegdheden = software)
v Art. 1, lid 2 WPA: institutionele functie staat hier in. Er
staat dat de politiediensten moeten waken over de naleving
van de individuele rechten en vrijheden
v Art. 2 WPA: politiediensten moeten bijdragen tot de
bescherming van deze rechten en vrijheden + bijdragen
aan een democratische ontwikkeling van de maatschappij
2
, - WPG (1998): wet tot organisatie van een geïntegreerde
politiedienst op vlak van twee niveaus (organisatie = hardware)
v Art. 123 WPG: politie moet rechten van de mens
waarborgen + politie moet altijd bescherming en
medestand verlenen aan zijn medeburgers
Voorbeeld: bij een illegale rave heeft de politie het domein
afgezet door art. 1 WPA toe te passen. Ze hebben de orde terug
herstelt op een maatschappelijke manier
• Operationeel (gedragswetenschappelijk, criminologisch) à RORON: vijf letters die elk naar een
aspect van de politie verwijzen
o Raadgevende functie
§ Preventie
§ Elke politieactiviteit die tot doel heeft informatie te verschaffen waardoor potentiële
slachtoffers en overheden zelf maatregelen kunnen nemen met het oog op het
voorkomen van elk nadelige toestand
§ Raadgeven naar bevolking, ministers, overheden, burgemeesters, …
§ Politie kan dit doen via campagnes
Voorbeeld: politie geeft raad om fishing mails niet te openen
Voorbeeld: de buurvrouw die je brievenbus komt leegmaken als je op vakantie bent,
omdat ze anders weten dat je niet thuis bent
Voorbeeld: je adres aan je valies hangen
o Ontradende functie
§ Ordeverstoring proberen voorkomen, vaak doormiddel van afschrikking
Ø Specifieke dreiging
Ø Algemene dreiging
§ Preventie
§ Politie gaan zaken ontraden aan de bevolking
Voorbeeld: mensen die misdrijven hebben gepleegd of verkeerde gedachten hebben
porberen te gaan ontraden om dit niet nog is te doen of om dit niet te doen
o Reguleren
§ Hier spreekt men al van een veiligheidsprobleem en het raadgeven en ontraden
heeft dus niet geholpen
§ Gericht werken, ingrijpen op een bepaalde plaats met bepaalde personen
§ Beheersen van een bepaalde onveiligheidssituatie, vermijden dat bepaalde
gebeurtenissen uit de hand lopen en dat de nadelige gevolgen beperkt blijven
§ Dit wijzigt in de tijd
§ Patrouilleren, camerabeelden, gericht ingrijpen
Voorbeeld: er is een periode geweest dat er veel inbraken op de oude markt hebben
plaatsgevonden. Dus toen werd er meer gepatrouilleerd en camerabeelden
geïnstalleerd. Het was daarna terug meer onder controle.
Voorbeeld: in het verleden zijn er meerdere meisjes aangerand aan sportkot. Dus
toen hebben ze meer lichten gehangen en wat aanpassingen gedaan, waardoor het
nu minder voorkomt.
o Onderzoeken
§ Gerechtelijke opdracht van de politie
§ Als er een strafbaar feit is gepleegd of mogelijks is gepleegd, moet dit onderzocht
worden. Is het strafbaar? Door wie? Waarom? Hoe? Er moeten bewijzen verzameld
worden. Elke aangifte moeten worden gecontroleerd of ze weldegelijk gebeurd is
of niet. Dit wordt gedaan door de recherche
3
, Voorbeeld: een man is hevig aan het bloeden op straat. Is hij gevallen, komt het
door een ziekte of is hij neergestoken? Het hoeft niet altijd te gaan om een misdrijf
Voorbeeld: meisje is te laat thuis na een feestje en voelt te bui al hangen dus zegt ze
maar dat ze verkracht is om een sanctie thuis te ontlopen.
o Nazorg
§ Slachtoffers de juiste zorg bieden, maar ook anderen zoals getuigen, nabestaanden.
Het gaat ook over beveiliging gaan bekijken en preventief te werk gaan voor
volgende misdrijven
§ Slachtofferhulp: doorverwijzen naar gespecialiseerde hulp, in contact brengen met
bevoegde instanties, inlichten over verdere procedures en bijkomend preventief
advies geven voor de toekomst
Voorbeeld: politie moet de sociale kaart kennen en niet gespecialiseerde hulp
aanbieden. Dus de basiszorg kunnen aanbieden en kunnen verwijzen naar
gespecialiseerde hulp
2. Wat maakt de politie zo bijzonder (anders dan andere bijdragende instellingen, zoals brandweer)?
= geweldsmonopolie (Art. 37 WPA)
Een geweldsmonopolie maakt de politie uniek en bijzonder. Er is sprake van een monopolie als het de
enige is die er beschikking over heeft. Politie heeft een monopolie over geweld in vredestijd. De politie
is de enige in heel het land die op een rechtmatige manier geweld mag toepassen (tot en met dodelijk
geweld). De politie heeft hierin dus een machtspositie.
3. Soorten opdrachten politie
• Opdrachten bestuurlijke politie
o Openbare orde
o Alles wat er nodig is om de openbare orde te vrijwaren en te kunnen optreden bij een
verstoring van de openbare orde
o Art. 14 WPA
Voorbeeld: orde vrijwaren bij Rock Werchter: vechtpartij op de camping, drugs op festival
(dat is een strafbaar feit en wordt dan doorgeschoven naar gerechtelijke politie)
Voorbeeld: alcoholcontrole op de weg: als er niemand positief blaast blijft het bij
bestuurlijk, maar als er iemand positief blaast gaat het naar gerechtelijk
• Opdrachten gerechtelijke politie
o Misdrijven, alles wat te maken heeft met strafbare feiten
o Art. 15 WPA
Voorbeeld: Moslim arresteren als die aan het bidden is in de moskee? Beter wachten tot na
de mis, dus gaat het van gerechtelijk naar bestuurlijk
• Sterke arm
o = geweldsmonopolie: het is de enige dienst die rechtmatig geweld mag gebruiken. Dus je
hebt de sterkste arm. Het kan zijn dat andere instellingen ook nood hebben aan de
rechtvaardigheid van geweld, dan gaat politie mee als sterke arm
Voorbeeld: politie gaat een gerechtsdeurwaarder bijstaan
Bestuurlijke en gerechtelijke taken kunnen in elkaar overlopen. Zie voorbeelden onder bestuurlijk en
gerechtelijk.
4
