Orthopedagogiek: deel algemene orthopedagogiek
HOOFDSTUK 3: ORTHOPEDAGOGIE(K)
3.1 Orthopedagogiek als wetenschap
Wat betekent ‘orthopedagogiek’?
AGOGIE: het voeren, (op)leiden, handelen.
à Agogiek betekent dan ‘veranderkunde’ of de wetenschap m.b.t. het veranderen, of anders
gezegd het begeleiden van mensen.
PED: Paidos = kind
à Pedagogiek is dan de leer of de wetenschap m.b.t. de opvoeding.
ORTHO: recht, de juiste weg, normaal.
à De term orthopedagogiek betekent dan ‘bij een kind rechtmaken wat krom of scheefgegroeid
is’, ofwel ‘het kind in juiste banen leiden’, telkens met als doel het welzijn te vergroten. (dit is
geen definitie).
- Sommige problemen zijn niet op te lossen, zoals bijvoorbeeld een verstandelijke
beperking.
- Wat ga je doen als je dit ‘probleem’ niet kan oplossen? Zo draagbaar mogelijk maken voor
die persoon en zorgen dat die persoon het zo goed mogelijk heeft, je kan dus als
begeleider wel veel betekenen.
- We gaan ook proberen problemen vermijden, of proberen vermijden dat die problemen
groter worden.
- Bijvoorbeeld: dyslexie à hulpmiddelen aanbieden om te vermijden dat deze persoon
achterloopt/niet mee is.
Evolu7e
Orthopedagogiek werd oorspronkelijk omschreven als ‘het opvoeden van het kind met
ontwikkelingsbelemmeringen’, of ‘de speciale pedagogiek, een specialisatie binnen de
pedagogische wetenschappen, omvattend theorie en praktijk van de opvoeding van afwijkende
kinderen en jongeren. Orthopedagogiek beoogt de wetenschappelijke bestudering en
benadering van kinderen die op enigerlei wijze in hun ontwikkeling belemmerd zijn en bij wie de
gebruikelijke opvoedingsmethoden en –middelen weinig of geen eCect hebben’
Niet aangepast aan wat er nu onder die term wordt verstaan:
- Ten eerste gaat het niet altijd om het handelen met kinderen. Een begeleider kan
evenzeer – en zelf meer en meer – werken met volwassenen, ouderen, ...
- Ten tweede is ook preventie bijvoorbeeld een belangrijk werkgebied, waarbij je niet moet
wachten tot alles is ‘scheefgegroeid’. Zo probeert men vanuit de Orthopedagogiek
bijvoorbeeld adviezen te geven om de kinderopvang te verbeteren,
opvoedingsondersteuning te bieden of begeleiding aan huis mee verder te helpen
uitbouwen.
- En, ook niet alle ‘scheefgroeiingen’ zijn recht te trekken. Het is dan vooral belangrijk om
mensen te leren leven met een bepaald tekort of probleem, maar wel te zorgen dat hun
kwaliteit van bestaan zo groot mogelijk is.
1
,Orthopedagogie – Orthopedagogiek
Orthopedagogiek: behelst de wetenschap.
Orthopedagogie: verwijst naar de eigenlijke praktijk van het opvoeden/begeleiden.
Evolu7e van de Orthopedagogiek als wetenschap
- Eerst: Heilpedagogiek – sterk gelinkt aan de medische wetenschap (1850-1900).
- Bestuderen, behandelen en genezen van stoornissen en problemen.
- Vanaf 1950 tot 1960-1970: opvallende, afwijkende of speciale kind staat centraal.
- Oorzaak probleem ligt bij het kind.
- Vooral gericht naar kinderen met een beperking en kinderen met gedrags- en
emotionele problemen.
- Doel is kinderen behandelen, genezen, heropvoeden of ‘verbeteren’.
- Vanaf jaren ‘80: problematische opvoedingssituatie met verschillende betrokkenen en
beïnvloedende factoren.
- Problemen in de situatie/omgeving of relatie ouder-kind.
- Later: verruiming naar alle kwetsbare situaties.
Orthopedagogie als wetenschap vandaag:
- Richt zich op kwetsbare, problematische of verontrustende (opvoedings)situaties.
- Breed bekijken!
- Situaties die mensen als moeilijk ervaren.
- Situaties die niet steeds eenvoudig om te buigen zijn naar ‘iets positiefs’.
- Doel is kwaliteit van bestaan verbeteren, inclusie en participatie bevorderen, zorgen dat
er weer een positieve groei kan zijn voor alle betrokkenen.
- Leunt sterk aan bij andere wetenschappen.
- Continue wisselwerking wetenschap en praktijk.
- Bedoeling dat begeleider mensen in kwetsbare situaties gaat steunen om het zo goed
mogelijk te hebben, zo gelukkig mogelijk te zijn.
- Continue wisselwerking tussen wetenschap en praktijk: bijvoorbeeld op stage ‘welke
theorie kan je toepassen op je stageplaats’, je zal je inzichten ook kunnen gebruiken in de
praktijk. Door die inzichten ga je situaties in de praktijk veel beter kunnen gebruiken, het
is dus beide belangrijk.
Termen
Pedagogiek: wetenschap m.b.t. de opvoeding.
Agogiek: wetenschap m.b.t. het begeleiden van mensen.
Ortho-agogiek: wetenschap m.b.t. het begeleiden van volwassenen in kwetsbare situaties.
Algemene orthopedagogiek: focus op algemene theorieën over Orthopedagogiek.
Bijzondere orthopedagogiek: focus op bepaalde doelgroepen of contexten.
3.2 Begeleiden: wat is dat eigenlijk?
Als begeleider kom je hoofdzakelijk in contact met kinderen, jongeren, volwassenen of ouderen
die het moeilijker (kunnen) hebben in het leven omwille van allerlei situaties of omstandigheden:
- Ouders die zich zorgen maken over hun kind die bijna niets wil eten.
- Oudere persoon die zich niet meer zelfstandig kan verplaatsen.
- Iemand die blind wordt.
- Gezin dat in armoede leeft.
- Jongere die door de familierechter geplaatst is in een voorziening, etc.
2
,Je gaat mensen ondersteunen om hen terug een toekomstperspectief te bieden. Hoe ga je dit
doen? Via alledaagse en dagelijkse handelingen die je bewust hanteert én ondersteund door
theoretische kennis en inzichten. Zoals bijvoorbeeld:
- Regelmatig een gesprek aangaan.
- Je zoekt mee naar hulpmiddelen.
- Je neemt de spanning in een gezin wat weg.
- Je probeert ouders te versterken.
- Je gaat met een groep kinderen op uitstap om een zorgeloze dag aan te bieden.
- ...
Dit alles doe je heel bewust en doordacht, vanuit respect en oog voor de noden.
à DAAROM: praktijkgericht orthopedagoog.
3.3 Het ecologisch model van de menselijke ontwikkeling als kader
In deel 1 Pedagogiek, wordt het ecologisch model van de menselijke ontwikkeling besproken
vanuit de opvoeding van kinderen. Vanuit dit model leren we dat we naar mensen en situaties
vanuit verschillende invalshoeken kunnen kijken.
Dit geldt ook voor het begeleiden van mensen in het algemeen. Elke cliënt en situatie is anders.
We mogen nooit veralgemeende uitspraken doen over mensen of situaties. Als begeleider
moeten we er steeds van uitgaan dat allerlei factoren invloed hebben op hoe iemand zich voelt,
hoe iemand zich gedraagt, wat iemand belangrijk vindt of waarom iets gebeurt. Als we mensen
goed willen begeleiden, moeten we als hulpverlener steeds nagaan welke factoren van invloed
kunnen zijn. Naast de begeleider en de cliënt hebben nog allerlei factoren een ‘aandeel’ in het
ontstaan en blijven bestaan van situaties.
Voorbeelden:
- We leven in een andere maatschappij dan 100 jaar geleden. Het is dus ook normaal dat
we andere zaken belangrijk vinden.
- Ieder heeft een andere persoonlijkheid. Vb. Kim heeft graag rust en voorspelbaarheid.
Vandaag is ze meer geïrriteerd door de drukte doordat ze slecht geslapen heeft.
- Het is normaal dat mensen in armoede ook graag iets willen kopen of graag naar de film
gaan, of dat iemand met een beperking ook eens graag zou uitgaan.
- Elk gezin heeft zijn gewoontes of levensomstandigheden. We moeten als begeleider
rekening houden met het feit dat het ene gezin graag veel informatie wil, of dat een huis
er nogal vervuild uitziet.
- Mensen zijn mondiger geworden. Het is normaal dat we als begeleider moeten
nadenken hoe we zoveel mogelijk inspraak mogelijk kunnen maken.
à Niet iedereen kan op dezelfde manier behandeld worden, de ene heeft meer baat bij de ene
aanpak dan de andere.
3
, HOOFDSTUK 4: BEGELEIDEN STAAT NIET LOS VAN CULTUUR EN MAATSCHAPPIJ
4.1 Inleiding
De maatschappij waarin je leeft, de cultuur of de tijdsgeest bepalen je denken en doen.
Voorbeeld: jongere in de 21ste eeuw
- Vroeger:
- Identiteit ontstond door zich te spiegelen aan vader en moeder.
- Weinig variatie in de spiegels die werden voorgehouden.
- Nu: jongeren leven in een spiegelpaleis
- Oneindig veel spiegels
- Meer keuzevrijheid - maar ook meer druk: je moet het maken, je moet iemand
worden-anders dan de anderen…en daarvoor ben je zelf verantwoordelijk. Lukt
dit niet, dan ben je een ‘loser’.
4.2 Begeleiden krijgt een andere invulling naargelang de Ajdsgeest en de
maatschappelijke waarden
De invloeden van de maatschappij, de cultuur of de tijdsgeest kleuren ook de manier van kijken
naar opvoeden en begeleiden. Er is veel opvoedingsonzekerheid, vroeger gingen mensen raad
vragen bij mensen in hun omgeving. Nu zijn mensen meer op hun eigen wat zorgt voor
onzekerheid.
Voorbeeld Tanzania:
Zo wordt in Tanzania bijvoorbeeld iemand met een handicap als ‘the crazy’ benoemd. Men
maakt daar geen onderscheid tussen een persoon met een handicap en iemand met een
psychische kwetsbaarheid. Kinderen met een licht verstandelijke handicap of met
leermoeilijkheden worden gewoon in het reguliere onderwijs opgenomen. Het feit dat Tanzania
een heel arm land is, heeft eCect op hoe sommige mensen met een handicap er leven. Zo
sterven mensen omdat er te weinig geld is voor een medische behandeling of moet men gaan
bedelen. Anderzijds wordt er ook heel respectvol omgegaan met mensen met een handicap
door ze bijvoorbeeld nuttig werk te laten doen, door met weinig middelen zelf hulpmiddelen te
maken, … Het is mooi hoe een grote diversiteit aan mensen samenwoont.
4.3 Het belang van naamgeving en beeldvorming
Naamgeving en terminologie
- Hoe je over mensen spreekt en hoe je hen benoemt verraadt het beeld dat je hebt over
die mensen of de visie ten aanzien van die mensen.
- Als toekomstige praktijkgericht orthopedagoog is het van bekang om stil te staan bij
naamgeving. Een naam kan immers veel uitdrukken of verhullen. Mensen hebben recht
op een eerlijke, niet – kwetsende benaming van hun situatie en hun zijn. als begeleider
moeten we hier steeds aandacht aan besteden.
- De professionele communicatie in zijn geheel is bepalend voor het begeleidingsproces.
Mensen kunnen door een naamgeving het gevoel hebben dat ze niet normaal zijn, je gaat
stempels plakken op die mensen alsof ze alleen maar dat zijn, je gaat ze buiten sluiten.
Belangrijk om dit als begeleider te weten, dat je je bewust bent rondom cliënten. Geen mensen
gaan oordelen en goed nadenken over hoe we praten tegen mensen en wat we zeggen.
4
