HOOFDSTUK 5 (HER)GEBOORTE VAN DE RECHTSWETENSCHAP
§1. DE RENAISSANCE VAN DE TWAALFDE EEUW
A. DE HERBOREN RECHTSWETENSCHAP EN HAAR INVLOED OP HET
PUBLIEKRECHT
In de twaalfde eeuw vond er een belangrijke vernieuwingsperiode plaats,
met veranderingen in politiek, religie en wetenschap. Dit wordt gezien als
een "renaissance", met een herontdekking van het Romeinse en canonieke
recht.
Bologna was het centrum van deze studie, waar Irnerius rond 1080 het
Romeins recht herintroduceerde.
Het recht werd onderwezen aan Europese universiteiten in het Latijn, wat
leidde tot een "gemeenschappelijk" rechtssysteem, bekend als het ius
commune.
De juristen bestudeerden en verklaarden de Romeinse teksten,
beschouwden deze niet als plaatsgebonden, maar als universeel recht.
Het Romeinse recht beïnvloedde zowel privaatrecht als publiekrecht,
waarbij nieuwe wetgeving en strafrecht werden gevormd.
Ook het begrip "staat" kwam uit de herontdekte rechtstheorie, gebaseerd
op Romeinse ideeën van publieke zaken.
B. DE (HER)GEBOORTE VAN DE WETGEVING
In de vroege middeleeuwen gaven vorsten vooral individuele privileges en
beslissingen uit, zoals schenkingen en juridische akten.
Een privilege was vaak een uitzondering op het algemene recht, maar
binnen de groep die het privilege kreeg, gold het als een regel. Pas vanaf
de dertiende eeuw in Frankrijk werden algemene wetten ("lois du roi")
permanent.
De vorst gebruikte wetgeving als middel voor staatsuitbreiding, geholpen
door rechtswetenschappers.
De paus erkende de wetgevende macht van de koning.
In de dertiende eeuw kwam de nadruk te liggen op de wil van de koning,
en vazallen werden meer adviserend dan beslissend.
Hoewel wetten vaak handmatig werden verspreid, was het onduidelijk of
ze overal werden toegepast. De vroege wetten betroffen voornamelijk
ordehandhaving, zoals vredes en verbod op tweegevechten, en hadden
weinig invloed op het dagelijks leven van mensen.
, C. BEGIN VAN DE BUREAUCRATISERING
De ontwikkeling van de Romeinsrechtelijke en canonieke wetenschap ging
samen met de opkomst van universiteiten, beginnend in Bologna.
De paus gaf in 1425 toestemming voor de oprichting van de Leuvense
universiteit. Universiteiten waren nauw verbonden met de Kerk, die
studenten en docenten onder kerkelijke rechtspraak stelde en hen
betaalde met kerkelijke middelen.
Vanaf de vijftiende eeuw konden legisten in de Zuidelijke Nederlanden
studeren, wat leidde tot meer afgestudeerde juristen, professionalisering
en specialisatie.
Er kwamen nieuwe functies zoals advocaten en procureurs, die de
rechtspraktijk professionaliseerden.
Advocaten gaven inhoudelijk advies, terwijl procureurs de administratieve
kant van processen afhandelden. Deze veranderingen maakten juridische
bijstand duurder en complexer.
D. DE INVLOED VAN DE RECHTSWETENSCHAP OP HET STRAFRECHT
In de Middeleeuwen werd het strafrecht sterk beïnvloed door zowel de
canonisten als de romeinen.
Canonisten legden de nadruk op de intentie achter een misdaad, waarbij
de straf afhankelijk was van de opzet, in tegenstelling tot het oude
Germaanse strafrecht dat zich meer richtte op het materiële leed. Ze
stelden ook dat de straf persoonlijk moest zijn, wat leidde tot een
verschuiving van familiale straffen naar individuele verantwoordelijkheid.
De kerkelijke rechtsgeleerden ontwikkelden een strafrecht gericht op
zielenheil, met straffen zoals bedevaarten of gevangenisstraffen voor
bezinning.
In tegenstelling tot het repressieve wereldlijke strafrecht, dat gericht was
op exemplarische straffen, streefden de canonisten naar berouw en
verbetering van de delinquenten.
Het strafproces werd ook beïnvloed door het romano-canonieke recht, dat
de accusatoire procedure verving door de inquisitoire procedure, waarin de
rechter ambtshalve een onderzoek startte. De moderne juridische
processen, zoals het recht op hoger beroep en de rol van advocaten,
werden in deze tijd ontwikkeld.
Er ontstonden verschillende parallelle strafrechtsystemen, zoals het
vorstelijke en het familiale recht, waarin de familie nog steeds de rol
speelde van bestraffen binnen de private sfeer.
