Spelen is wijs les 1
Wat is spel?
Vanuit pedagogische uitganspunt. In een klas waarin de leerkracht fantasie en
creativiteit aan kinderen overlaat, wordt meer gespeeld dan in een klas waarin
bijna alles vastligt.
- Alison Gopnik: ‘Spel is wat je doet als je niet probeert iets te doen. Het is
een activiteit waarbij het de bedoeling is dat je geen doel hebt.
Kenmerken van spel – a play – vrij en gedeeld gestuurd
Ontwikkelingspsychologe Kohnstamm
- Bezig zijn is een doel op zich (bereiken van een resultaat vb. sport dan is
dit niet spelen)
- Het kind is actief (voorgelezen worden, tv kijken is passief)
- Het kind heeft plezier in wat hij doet (intrinsiek)
- Het kind is vrijwillig bezig (moet van binnenuit komen)
Onderwijskundige Janssen-Vos
- Kinderen geven zelf betekenis aan hun materialen en middelen
- Kinderen maken zelf regels
- Spel is open, flexibele activiteit met de nadruk op het proces
- Spel is een doelvrije activiteit, maar geen doelloze
Spel dat hieraan voldoet = ‘a play’, vrij en gedeeld spel (Nederlands)
Langeveld:
- Het spel kenmerkt zich in zijn ogen door doelvrijheid, niet door
doelloosheid.
- Niet de afwezigheid van een eindresultaat, maar het onbestemde van dat
eindresultaat (kan alles nog worden) is essentieel.
Vrij spel = spel dat volledig kan bepaald worden vanuit het kind. Het kind
neemt initiatief in het spel (inhoud en vorm) en niet de leerkracht.
Gedeeld spel = spel waarbij het initiatief en de sturing zowel van de
leerkracht als van de kleuters komt.
Vb. inspiratiekaart voor bij de huishoek, maak een kasteel
Het is vooral de begeleiding die voor het verschil tussen vrij en gedeeld spel
zorgt.
Kenmerken van spel – a game – gestuurd spel
Gestuurd spel =
- de leerkracht stuurt het aanbod.
- Door materiaal en soort spel geen eigen initiatief van de kleuters
mogelijk. De kinderen hebben weinig tot geen initiatiefruimte.
- Vaste regels (buitenaf) van een spel Vb. tikspelen, gezelschapspellen,
memory,…
, = a game (voldoet niet aan pedagogische omschrijving)
Gedeelde sturing - Gradaties
Vrij spel: de kleuters spelen vrij – leerkracht observeert enkel of gaat volgend
meespelen (spiegelen/verwoorden)
Verrijkt spel: iets toevoegen (suggestie of materiaal), kleuters gaan er vrij mee
om
Vrij begeleid spel: meespelen en spel samen met kleuters vorm geven (partner
in het spel)
Geleid spel: de leerkracht gaat leiding nemen van het spel, maar kleuters geven
enige initiatiefruimte daarbinnen.
EDI (expliciete directe instructie)
= werkvorm (gestuurd) om een vaardigheid die nodig is voor een kind in een
spel, stapsgewijs te leren. (max. 20 minuten) - Sluit aan bij de voorkennis
Stappen:
- Bepaal het lesdoel bij de start
- Deel leerinhouden in kleine delen
- Duidelijke uitleg ‘ik leg uit en doe het voor’ (actieve leerkracht)
- Voorzie actieve oefening, begeleid daarna zelfstandiger. ‘wij doen het
samen’ (actieve leerkracht en kinderen) naar ‘je doet het zelf’ (actieve
kleuter)
Vb. via EDI leert een leerkracht aan hoe een dobbelsteen, wasknijper gebruikt
moet worden.
,Spelen is wijs les 2
Spel in de gevarenzone?
Risico-competentie:
Kinderen spelen minder vaak buiten door de angst van opvoeders.
- Helikopter-ouders = kind geen moment zonder toezicht laten
- Sneeuwschuif-ouders/leerkrachten = alle obstakels vooraf uit de weg
ruimen
- Curling-leerkracht = levenspad van kind helemaal effen maken,
oppoetsen zodat er geen mogelijkheden zijn.
Invloed van de culturele en sociaal-culturele omgeving:
- Risicoloos
- Conflictloos (preventie om zich niet te kunnen bezeren, omdat er geen
ruzies zouden zijn (gepamperd)
Voordelen risicovol spelen:
- Maakt het kind zelfredzaam
- Een kind leert risico’s inschatten
- Geeft zelfvertrouwen
Teloorgang van het kinderspel aan volgende factoren:
- Kinderen brengen steeds meer tijd door op school, waardoor vrij buiten
spelen verminderd. Dit zorgt voor minder goede leerresultaten.
- We denken dat kinderen vooral van volwassenen leren, op een schoolse
manier. We zijn de waarde van het leren van spelervaringen en van het
leren van leeftijdsgenoten vergeten. Dit noemt de schoolish view, de
schoolse kijk op leren en ontwikkelen.
- Ouders hebben extreme angst om hun kinderen vrij, zonder toezicht te
laten spelen.
Als kinderen niet kunnen spelen, kunnen ze psychische problemen ontwikkelen.
Nadelen van ‘schoolish view’:
- Meer angstgevoelens
- Meer depressies
- Minder empathie
- Afname creativiteit
, Spelen is wijs les 3
Belang van het spel
Doelgericht werken
Kinderen gaan naar school om hun ontwikkeling te stimuleren. Leerkracht werkt
een aanbod en omgeving uit:
- die stimuleert in de groei als persoon
- die ontwikkelingsprocessen op gang brengt
- kennis en vaardigheden leren
3 doelgebieden
- persoonsvorming: emotioneel, sociaal, moreel, zelfbepaling en autonomie,
zingeving en waarden, executieve functies
- vaardigheden: gebied op lichamelijke en motorische ontwikkeling, gebied
van zelfredzaamheid, gebied van taalontwikkeling, gebied van
(taal)denkontwikkeling, gebied van geletterdheid en gecijferdheid
- kennis over de wereld: mens en samenleving, natuur en techniek, ruimte
of de wijde wereld, tijd of de wereld van vroeger, de wereld van kunsten,
de wereld van verhalen
doelen voor de onderbouw: een ordening
spel zorgt voor ontwikkelkansen. Als leerkracht maak je een bewuste keuze over
welk soort spel je zal in zetten om doelen te bereiken.
Vb. vrij of gedeeld: bepaalde doelen zoals zelfbepaling, autonomie
Vb. gestuurd: tellen tot vijf, je beurt afwachten, aan de regels houden (persoons)