Notes de cours
Notities Penologie en Penitentiair recht
- Établissement
- Vrije Universiteit Brussel (VUB)
Notities van elke hoorcolleges met slider verwerkt. Geslaagd eerste zit met 15/20.
[Montrer plus]
Aperçu du contenu
PENOLOGIE EN PENITENTIAIR RECHTHoorcollege 1: 26/09/’23
INLEIDING
WAT IS PENOLOGIE? (TEKST 1)
Penologie is wetenschap van bestraffing.
De juristen/ rechters zijn diegene die straffen opleggen en het HvC heeft het concept “straf” gedefinieerd. →
Straf is een leed dat door de wet is BEPAALD en door de rechterlijke macht is opgelegd als een sanctie wegens
een gepleegd misdrijf.
We gaan er van uit dat straffen een bewuste toevoeging van leed is t.o.v. wie een inbreuk pleegt op de
strafrechtelijke norm.
Penologische vragen
• Welk soort ‘leed’/ wanneer/ voor wie, door wie, moet het altijd negatief zijn? → Moet een straf altijd leed
toevoegen?
• Welke straffen? Quid maatregelen?
• Waarom straffen? Welke doelstellingen? Wie straft?
• Hoe en waar worden de straffen uitgevoerd?
Klassieke straffen zijn de gevangenisstraffen en de geldboetes, maar we zien ook dat er zich maatregelen
hebben ontwikkeld.
Naast de rechter kan ook de procureur des konings straffen opleggen.
BESTRAFFING ALS COMPLEX GEGEVEN/ INSTITUUT
Verschillende fasen
- Opsporing, vervolging → dit is alles wat met de politie te maken.
- Straftoemeting → dit gaat over welke straffen er zijn en welke als misdrijven omschreven feiten kunnen er
gestraft worden.
- Strafuitvoering →
Er zijn verschillende partijen bij betrokken:
- Gestrafte/ opgesloten personen → dit zijn daders en of verdachten.
- Straffende/justitiële actoren → mensne die ervoor zorgen dat iemand uiteindelijk in de gevangenis
terechtkomt. Dat is de rechter, maar ook de politie etc. het is een keten van verschillende actoren;
onderzoeksrechter, procureur en de uitvoerders van de straf etc.
- Slachtoffers → slachtoffers worden vaak gerepresenteerd door de media en het publiek – de reactie op
het straffen wordt bepaald met wat men denkt dat het slachtoffer wil (media –publieke
verontwaardiging)
- Media-publieke opinie → de dag van vandaag zijn zij een hele belangrijke partner in heel dat
bestraffingsproces. Zij kunnen geen straffen opleggen, maar wat dat brede publiek weet over het
straffen, welke straffen er worden opgelegd en wie er gestraft wordt, dat wordt een groot stuk bepaald
door de media. De media hebben ook selectieve aandacht voor bepaalde zaken zoals de zaak Pichalle,
zaak Sanda Dia, de zaak Bart de Pauw …
1
,Bestraffing als organisatie/instituut waar mensen beslissingen nemen over complexe zaken. De gevangenis is
een instituut waar complexe zaken worden beslist (rechtbank, gevangenis en parket). Bestraffing gaat over het
nemen van beslissingen.
Penologie gaat breder dan het louter juridisch ‘straffen’: veel aandacht voor de sociologische visie: kijken naar
de sociale realiteit van het straffen. We kijken naar de realiteit: wat gebeurt er in de gevangenis? Welke
effecten heeft het straffen op de omgeving, rechtbank, justitiehuizen, VCET, …
Penaliteit (Garland, 1990)
Penologie als ‘the study of the social processes of punishment and penal control, which is to say of the whole
complex of laws, ideas and institutions which regulate criminal conduct’ (Garland 1997: 181).
Wat gebeurt er in:
- Bestraffingsinstituten: rechtbank, gevangenis, justitiehuizen (justitieassistenten die mee uitvoering doen
van de straffen)
o Wie werkt daar? Personeel, gedetineerden, cultuur, ruimtelijke aspecten, effecten van
straf,...
- Multidisciplinaire benadering van het straffen (= Juridisch, sociologisch, criminologisch, historisch,...)
Empirisch onderzoek is hier zeer belangrijk: nationaal en internationaal.
EMPIRISCH ONDERZOEK
Verschillende vormen
• Onderzoek in de gevangenis, justitiehuis, rechtbank...
o Kwantitatief (survey)
o Kwalitatief: interviews, observaties, etnografisch onderzoek (‘being there’)
▪ ! Sensorische aspecten van het leven in de straffende instituten
• Ervaringen van justitiabelen, opgesloten personen, personen die werken in de strafinstituten
• Beslissingsprocessen van justitiële actoren
o Dossieranalyse: kwantitatief - kwalitatief
o Interviews
• Innovatieve methoden: foto-voicing, auto-etnografie....
BEGRIPPEN
Penitentiair recht
= geheel van juridische normen i.v.m. de behandeling van gedetineerden. Alles wat betrekking heeft op de
gevangenisstraf en wat er in de gevangenis gebeurt. Dit is NIET strafrecht. 2 belangrijke wetten binnen
penitentiair recht:
- Interne rechtspositie: Basiswet gevangeniswezen, 2005 (rechten van gedetineerden tijdens detentie):
alles wat te maken heeft met de rechten die gedetineerden kunnen verkijgen tijdens hun opsluiting.
- Externe rechtspositie : Wet op de externe rechtspositie (wetten van 17 mei 2006 ev) (regeling van de
overgang van binnen naar buiten): regelt de invrijheidstelling waarin uitgelegd wordt aan welke
maatregelen gedetineerden onderworpen zijn als ze van binnen naar buiten gaan (VVW, penitentiair
verlof, elektronisch toezicht, etc.).
PENOLOGIE EN PENITENTIAIR RECHT:
We hanteren 2 benaderingen → de juridische en de criminologische benadering.
Juridische benadering;
We zullen zowel de nationale en internationale normen gaan bekijken (EHRM) voor dit vak.
Criminologische benadering:
• Gevangenisstraf, doodstraf, internering, terbeschikkingstelling
• Doelstellingen straf en systeem
• Maatschappelijke benadering van het straffen
2
, • Studie van de strafpraktijken en effecten van straf op betrokkenen en omgeving
• Analyse van het penitentiaire beleid (gevangeniswezen) → ! Overbevolking – sinds jaren 80 geteisterd
wordt met overbevolking
• Inzicht in evolutie van de gevangenispopulatie, gevangeniswezen en strafbeleid
• De gevangenis als machtsinstituut, totaal instituut (ene groep oefent macht uit op andere groep, nl. de
gedetineerde).
▪ Analyse van dagelijks leven in de gevangenis
▪ ! Rechten van gedetineerden, controle-organen
DOEL VAN DE CURSUS
Leren denken en spreken als een kritische penoloog.
Kritisch zijn t.a.v. straf en gevangenis als instituut ➔ machtsaspect, machtsmisbruik, … ➔ totale
instituties, …
Tegenwind bieden tegen ‘taken for granted’ populistische stellingen
Nadenken over de legitimiteit van de gevangenisstraf
Lineaire relatie tussen criminaliteit en bestraffing in vraag stellen
o ! Bredere sociale, politieke en economische factoren die de bestraffing bepalen.
De legitimiteit van de gevangenissen → hoe legitiem is het vandaag nog om mensen op te sluiten in een
overbevolkte gevangenis?
STRAFFEN: EEN PENOLOGISCHE INTRODUCTIE (TEKST 2)
JURIDISCHE INDELING
Belangrijkste hoofdstraffen in België
Vrijspraak: dit is een beslissing van de rechter om u geen straf op te leggen en de persoon zelf ook niet schuldig
te verklaren. Het is nog steeds een gerechtelijke beslissing.
Vrijheidsstraf: gevangenisstraf
o Voorlopige hechtenis is GEEN straf, maar bewarende maatregel. Want die personen zijn nog niet schuldig
omdat zij nog niet veroordeeld zijn. Dit is om te vermijden dat daders nog verder misdrijven zouden
plegen. De voorlopige hechtenis wordt gebruikt als straf, als voorsprong op de straf en dat mag eigenlijk
niet. Het mag enkel gebruikt worden in het kader van het onderzoek en enkel de onderzoeksrechter kan
dat beslissen en de raadkamer kan dat verder in beroep ook beslissen.
Vrijheidsbeperkende straffen: opschorting, uitstel, probatie, werkstraf, elektronisch toezicht, alcoholslot,
verval recht tot sturen, stadionverbod, woonverbod binnen bepaalde zone, huisverbod, …
o Uitstel = periode die men goed moet doorlopen om te zien dat diegene zich kan gedragen en dan wordt
die straf niet uitgevoerd. Indien men wel opnieuw veroordeeld wordt, dan zal die straf met uitstel
herroepen worden en dan zal die wel uitgevoerd moeten worden.
o Opschorting van straf = je hebt het feit gepleegd en de rechter verklaart je ook schuldig, en je moet ook
toegeven dat je die feit hebt uitgevoerd, maar de rechter geeft geen straf. De straf wordt opgeschort. En
als je u in de volgende periode gedraagt, dan zal je geen effectieve gevolgen moeten ondergaan.
Vermogensstraf: geldboete, opdeciemen (x 8), R kan rekening houden met financiële toestand.
o Mensen moeten een bepaalde geldsom betalen. Die zijn bepaald in het strafwetboek en moeten we
vandaag vermenigvuldigen met 8. Dat wordt opdeciemen genoemd.
o De rechter kan ook rekening houden met de financiële toestand van de beklaagde.
Internering: is juridisch geen straf, maar een maatregel. Gaat om mensen di geholpen moeten worden. Zij
moeten dus behandeld worden. Zij hebben psychologisch en psychiatrisch hulp nodig.
Politiestraffen, correctionele en criminele straffen
3
, Subsidiaire of bijkomende straffen
Zij worden ook wel de verborgen straffen genoemd. Zij worden niet uitgesproken omdat ze er automatisch
verbonden zijn aan de straffen. Een voorbeeld hiervan zijn:
- De ontzetting uit politieke en burgerlijke rechten.
- Verbeurdverklaring goederen
- Afzetting van titels
- Beroepsverbod
- Bekendmaking uitspraak
- …
Men zoekt dus naar andere straffen dan puur de geldboeten en de gevangenisstraffen.
Vervangende straffen
Straffen die rechter oplegt in het geval dat eerste straf niet wordt uitgevoerd. Zal altijd worden opgelegd indien
je keuze hebt om het niet uit te voeren (bv- werkstraf). Dat zijn consensuele straffen. Deze straffen moeten de
mensen mee akkoord verklaren of een inspanning doen.
Als een straf dus een inspanning veronderstelt, als die persoon die straf niet naleeft, moet men toch een stok
achter de deur hebben om ervoor te zorgen dat er toch een straf is. Zoals bij een werkstraf kan er een
vervangende gevangenisstraf worden uitgesproken. De rechter kan dus altijd een vervangende straf opleggen
zodat de mensen hun straf toch uitvoeren.
Je hebt volgende mogelijke vervangende straffen:
- Gevangenisstraf of geldboete
• Bij geldboete zal je een vervangende gevangenisstraf krijgen. Bij andere straffen zoals
werkstraf, probatie – kan je ofwel een vervangende gevangenisstraf of gelboete krijgen
• Probleem van de niet-uitvoering van de vervangende gevangenisstraf (3 dagen tot 6
maanden): de gevangenissen zittel vol dus als er een vervangende gevangenistraf van 3
dagen tot 6 maand wordt uitgesproken, dan zal dit vaak niet worden uitgevoerd. Soms
kunnen ze ook worden omgezet in elektronisch toezicht. Dit creeert een gevoel van
straffeloosheid odmat we niet zeker of dit al dan niet wordt uitgevoerd.
- Vervangend rijverbod
TOEPASSING VAN DE STRAFFEN
De geldboete is de meest opgelegde en meest toegenomen straf (N = 267.273 in 2016).
Maar ook hier blijkt uit onderzoek dat die geldboete gebrekkig wordt uigevoerd (adit Rekenhof 2007;2014).
Heel veel geldboetes worden dus niet betaald.
Kamercommissie: In 2014 werd slechts 27% van de politiestraffen geind en slechts 14% van de correctionele
straffen werd geind.
Vrijheidsstraf op de tweede plaats
– we zien wel dat vandaag meer
gemeenschapsgerichte straffen
worden opgelegd. Evolutie van
straffen die we hier zien: het
aantal vrijheidsstraffen dat werd
opgelegd is stabiel gebleven. Er is
een daling van uitstel van straf en
stijging van opschorting te zien.
Opschorting en geldboete zijn de
2 straffen die het meest zijn
toegenomen.
4
Les avantages d'acheter des résumés chez Stuvia:
Qualité garantie par les avis des clients
Les clients de Stuvia ont évalués plus de 700 000 résumés. C'est comme ça que vous savez que vous achetez les meilleurs documents.
L’achat facile et rapide
Vous pouvez payer rapidement avec iDeal, carte de crédit ou Stuvia-crédit pour les résumés. Il n'y a pas d'adhésion nécessaire.
Focus sur l’essentiel
Vos camarades écrivent eux-mêmes les notes d’étude, c’est pourquoi les documents sont toujours fiables et à jour. Cela garantit que vous arrivez rapidement au coeur du matériel.
Foire aux questions
Qu'est-ce que j'obtiens en achetant ce document ?
Vous obtenez un PDF, disponible immédiatement après votre achat. Le document acheté est accessible à tout moment, n'importe où et indéfiniment via votre profil.
Garantie de remboursement : comment ça marche ?
Notre garantie de satisfaction garantit que vous trouverez toujours un document d'étude qui vous convient. Vous remplissez un formulaire et notre équipe du service client s'occupe du reste.
Auprès de qui est-ce que j'achète ce résumé ?
Stuvia est une place de marché. Alors, vous n'achetez donc pas ce document chez nous, mais auprès du vendeur StudentLx. Stuvia facilite les paiements au vendeur.
Est-ce que j'aurai un abonnement?
Non, vous n'achetez ce résumé que pour €9,66. Vous n'êtes lié à rien après votre achat.
Peut-on faire confiance à Stuvia ?
4.6 étoiles sur Google & Trustpilot (+1000 avis)
50155 résumés ont été vendus ces 30 derniers jours
Fondée en 2010, la référence pour acheter des résumés depuis déjà 14 ans