GRONDWETTELIJK RECHT -
SOTTIAUX
INHOUDSTAFEL
H1: BASISBEGRIPPEN EN CENTRALE THEMA’S VAN HET
GRONDWETTELIJK RECHT
1. DE FUNCTIES VAN DE GRONDWET
2. DE GRONDWET IN MATERIËLE EN FORMELE ZIN
3. ENKELE BELANGRIJKE CLASSIFICATIES
DE GRONDWET EN DE DEMOCRATIEVORM
DE GRONDWET EN DE REGERINGSVORM
DE GRONDWET EN DE STAATSVORM
4. ENKELE CENTRALE THEMA’S VAN HET PUBLIEKRECHT
H2: BRONNEN VAN HET GRONDWETTELIJK RECHT
1. DE BELGISCHE GRONDWET
HISTORISCHE CONTEXT
BASISBEGINSELEN VAN DE BELGISCHE GRONDWET
WIJZIGING EN INTERPRETATIE VAN DE GRONDWET
2. OVERIGE BELGISCHE PUBLIEKRECHTELIJKE BRONNEN
3. HET EUROPESE BESTUURSNIVEAU
4. HET INTERNATIONALE BESTUURSNIVEAU
,H3: VERHOUDINGEN IN DE GELAAGDE RECHTSORDE
1. ALGEMENE BEGRIPPEN
2. VERHOUDING TUSSEN DE RECHTSNORMEN VAN DE
INTERNATIONALE, EUROPESE EN NATIONALE RECHTSORDES
INTERNATIONAAL PERSPECTIEF
EUROPESE UNIE-PERSPECTIEF
NATIONALE PERSPECTIEVEN
BELGISCH PERSPECTIEF
3. VERHOUDINGEN TUSSEN DE RECHTSNORMEN IN EEN FEDERALE
STAAT
H4: GRONDRECHTEN
1. FILOSOFISCHE GRONDSLAGEN / BRONNEN
2. HISTORISCHE EVOLUTIE
3. DE CATEGORIEËN VAN GRONDRECHTEN
4. HET TOEPASSINGSGEBIED VAN GRONDRECHTEN
5. DE INTERPRETATIE VAN GRONDRECHTEN
6. DE BEPERKING VAN GRONDRECHTEN
7. GRONDRECHTEN IN DE GELAAGDE RECHTSORDE
GRONDRECHTEN: HET RECHT OP VRIJHEID VAN MENING EN
MENINGSUITING
1. VINDPLAATS
2. GRONDSLAGEN
3. TOEPASSINGSGEBIED
4. BEPERKINGEN
5. ENKELE TOEPASSINGSGEVALLEN
,GRONDRECHTEN: VRIJHEID VAN VERGADERING/VERENIGING
1. VINDPLAATS
2. GRONDSLAGEN
3. TOEPASSINGSGEBIED
4. BEPERKINGEN
5. ENKELE TOEPASSINGSGEVALLEN
GRONDRECHTEN: DE VRIJHEID VAN GEDACHTE, GEWETEN EN
GODSDIENST
1. VINDPLAATS
2. GRONDSLAGEN
3. TOEPASSINGSGEBIED
4. BEPERKINGEN
5. ENKELE TOEPASSINGSGEVALLEN
GRONDRECHTEN: HET RECHT OP EERBIEDIGING VAN HET
PRIVÉ-LEVEN
1. VINDPLAATS
2. GRONDSLAGEN
3. TOEPASSINGSGEBIED
4. BEPERKINGEN
5. ENKELE TOEPASSINGSGEVALLEN
GRONDRECHTEN: HET GELIJKHEIDSBEGINSEL
1. VINDPLAATS
2. TOEPASSINSGEBIED
3. BASISBEGRIPPEN
4. TOETSINGSCHEMA ARTIKELS 10 EN 11 GW
5. LACUNE IN DE WETGEVING
,“Wij beschouwen deze waarheden als vanzelfsprekend: dat alle mensen
als gelijken worden geschapen, dat zij door hun schepper met zekere
onvervreemdbare rechten zijn begiftigd, dat zich daaronder bevinden het
leven, de vrijheid en het nastreven na geluk. Dat, om deze rechten te
garanderen, regeringen onder de mensen worden ingesteld, die hun
rechtmatige bevoegdheden ontlenen aan de instemming der geregeerden;
dat, telkens wanneer enige regeringsvorm met deze doeleinden in strijd
komt, het volk het recht heeft hem te veranderen of teniet te doen en een
nieuwe regering in te stellen, haar grondslag vestigend op beginselen en
haar bevoegdheid organiserend in een vorm die hun het meest geschikt
lijken om hun veiligheid en hun geluk te bewerkstelligen.”
- Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring, 4 juli 1776
- Thomas Jefferson
“Iedere maatschappij waarin de rechten niet gewaarborgd zijn, noch de
scheiding der machten in vastgesteld, heeft geen grondwet.”
- Art. 16, Franse Verklaring van de Rechten van de Mens en de
Burger, 26 augustus 1789
- Markies de la Fayette
,3. DE FUNCTIES VAN DE GRONDWET
Eerste functie: democratische organisatie van de overheidsmacht
Bescherming collectieve vrijheid (!)
“Dat, om deze rechten te garanderen, regeringen onder de mensen
worden ingesteld, die hun rechtmatige bevoegdheden ontlenen aan de
instemming der geregeerden;
- Instellen van een regering met de instemming van de geregeerden
(…)
Een nieuwe regering in te stellen, haar grondslag vestigend op beginselen
en haar bevoegdheid organiserend in een vorm die hun het meest
geschikt lijken om hun veiligheid en hun geluk te bewerkstelligen.”
- Door het aannemen van een grondwet consitueert een politieke
gemeenschap zich tot rechtsgemeenschap
- Fundamentele regels voor de organisatie en werking van de
staatsmachten
- Grondwet = primaire rechtsbron rechtssysteem
o Doel grondwet: van macht, rechtsmacht maken en deze
juridisch te legitimeren
o Bevat de regels over de totstandkoming en de geldigheid van
de overige rechtsnormen
- Volkssoevereiniteit / consent
o De Amerikaanse en Franse verklaringen zijn gebaseerd op het
idee van volkssoevereiniteit. De hoogste macht ligt bij het
volk, maar er is nood aan een overheid en om die te
organiseren hebben we de grondwet
- Niet-democratische grondwetten = façadegrondwetten
,Tweede functie: beperking van de overheidsmacht
Bescherming burger tegen willekeur van de OH
Bescherming individuele vrijheid (!)
Geïnspireerd door John Locke en Charles de Montesquieu = vaders van het
moderne grondwetsbegrip
- Locke, Two Treatises of Government (1689)
o “And because it may be too great temptation to human frailty,
apt to grasp at power, for the same persons who have the
power of making laws to have also in their hands the power to
execute them, whereby they may exempt themselves from
obedience to the laws they make, and suit the law, both in its
making and execution, to their own private advantage (…).”
- Montesquieu, De L’esprit des Lois (1748)
o C’est une expérience éternelle que tout homme qui a du
pouvoir est porté à en abuser (…). Pour qu’on ne puisse pas
abuser du pouvoir, if faut que, par la disposition des choses, le
pouvoir arrête le pouvoir.”
o Horizontale machtenscheiding
o Vreesde voor machtsmisbruik, machtenscheiding nodig om
machtsmisbruik tegen te gaan
,1. Horizontale machtenscheiding - Trias Politica
- Binnen één en hetzelfde overheidsverband de taken toe te bedelen
aan verschillende organen of ambten
o WM, UM, RM = trias politica (Montesquieu)
o 3 functies toebedelen aan 3 onderscheiden staatsmachten
1. Absolute machtenscheiding
o 3 overheidsfuncties worden zuiver afgebakend en worden
afzonderlijk aan 3 onafhankelijke organen toebedeeld
2. Machstevenwicht/ checks and balances
o Montesquieu
o James Madison = ‘vader van de grondwet’ in de VS
o Soms participeren staatsmachten in de uitvoering van de
functies van andere staatsmachten
o Verschillende machten controleren elkaar of participeren
wederzijds in de uitoefening van elkaars functie
- Arbeidsverdeling/functionele specialisatie
o = Voordeel dat machtenspreiding mogelijk maakt
o Specifieke expertise om een functie uit te oefenen
- Onafhankelijkheid van rechters
2. Verticale machtenscheiding
- Bevoegdheid spreiden over verschillende territoriaal omscheven
overheidsverbanden
- Gelaagde rechtsorde – constitutioneel pluralisme
- 2 technieken:
o Decentralisatie = taken worden toebedeeld aan
ondergeschikte (lokale) besturen
o Federalisme = taken toebedeeld aan autonome rechtsorders
- Subsidiariteitsbeginsel = wat op een lager niveau kan worden
behandeld, moet niet naar een hoger niveau worden getild
o Hoe kleiner de groep die moet beslissen, hoe grotere impact
de burger heeft op de beslissing
o Democratisch gehalte van de besluitvorming versterken
,3. Verankering rechten en vrijheden
- “Wij beschouwen deze waarheden als vanzelfsprekend: dat alle
mensen als gelijken worden geschapen, dat zij door hun schepper
met zekere onvervreemdbare rechten zijn begiftigd, dat zich
daaronder bevinden het leven, de vrijheid en het nastreven na
geluk.”
- 1215: Magna Carta
o Habeas corpus = je kan niet van je vrijheid worden beroofd,
tenzij rechterlijke uitspraak
o Vandaag: art 5 EVRM
- 1356: Blijde Inkomst Brabant
- 1689: Bill of Rights (VK)
- 1789: Déclaration des droits de l’Homme et du citoyen
- 1948: Universele Verklaring van de Rechten van de Men
- 1950: Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens
- Wat ontbreekt in het lijstje? Amerikaanse GW 1787 – waren geen
grondrechten in opgenomen, omdat men ze als vanzelfsprekend
beschouwden (zie tekst Jefferson)
o Grondrechten later pas toegevoegd door amendementen – om
staten te overtuigen om de grondwet te ratificeren
- Grondrechten zijn een inhoudelijke beperking van de
overheidsmacht
Overige functies
- Natie- en staatsvorming
- Programmatorische functie
Conclusie
- Grondwet = maatschappelijk contract
o Wij beslissen om onze vrijheid voor een stuk af te staan door
een overheid op te richten
o In een natuurstaat = iedereen een vijand voor elkaar
o Staat krijgt geweldsmonopolie, kan regels maken
o Staat mag haar machten niet misbruiken anders heeft het
volk het recht om deze te vervangen of te niet te doen, recht
om in opstand te komen en het maatschappelijk contract op te
zeggen
- Einde natuurstaat
- “Home homini lupus”
o Mens is een wolf voor zijn medemens
o Elke handeling van de mens is gebaseerd op eigenbelang
, - “Bellum onnium contra omnes”
- “Dat, om deze rechten te garanderen, regeringen onder de mensen
worden ingesteld, die hun rechtmatige bevoegdheden ontlenen aan
de instemming der geregeerden. Telkens wanneer enige
regeringsvorm met deze doeleinden in strijd komt, het volk het recht
heeft hem te veranderen of teniet te doen en een nieuwe regering in
te stellen”
Madison, Federalist Nr. 47, 1788
- “[Montesquieu] did not mean that these departments ought to have
no partial agency in, or no control over, the acts of each other. His
meaning, as his own words import, and still more conclusively as
illustrated by the example in his eye (Engeland), can amount to no
more than this, that where the whole power of one department is
exercised by the same hands which possess the whole power of
another department, the fundamental principles of a free
constitution are subverted.”
o VS = presidentieel systeem
UM en WM worden afzonderlijk verkozen
o UM controleren in FR
Art 195 GW – hoven en rechtbanken passen besluiten
van het bestuur niet toe indien in strijd met hogere
normen (controleren dus de UM)
RvS = administratieve rechters
Jurisdictioneel pluralisme = het naast elkaar bestaan van
verschillende types van rechtscolleges
o Wetgever controleren in FR?
Verbod van rechterlijke grondwettigheidscontrole van
wetten
2. DE GRONDWET IN MATERIËLE EN FORMELE ZIN
Materiele zin = fundamentele regels over de organisatie en beperking
van het overheidsgezag
Formele zin = specifieke tekst
- Met een bijzonder gezag bekleed
o 2/3e meerderheid nodig om te wijzigen
- Hiërarchisch de hoogste rechtsregel binnen een rechtssysteem
, GW in materiële zin valt niet samen met de formele zin
- Materieel dat niet formeel is
o Bv: BWHI
o Kan ook niet in de codex zijn opgenomen maar wel GW in
materiële zin
o Bv: procedure voor vorming federale regering =
grondwettelijke gebruiken en gewoonten
In sommige landen is er zelfs helemaal geen sprake van een codificatie
van de materiële grondwet in een min of meer coherente formele tekst
3. ENKELE BELANGRIJKE CLASSIFICATIES
DE GRONDWET EN DE DEMOCRATIEVORM
Directe democratie
- Het volk maakt de wetten zelf en burgers nemen rechtstreeks deel
aan de politieke besluitvorming
- Bv: referenda waarvan de uitkomst bindend kan zijn
Representatieve of indirecte democratie
- Volk kiest volksvertegenwoordigers
o Verschillen in soorten mandaten (imperatief of vrij)
- “The effect is to refine and enlarge the public views by passing them
through the medium of a chosen body of citizens, whose wisdom
may best discern the true interest of their country and whose
patriotism and love of justice will be least likely to sacrifice it to
temporary or partial considerations”.
o Madison, Federalist Paper No. 10.
o Vertegenwoordigers van het volk gaan het algemeen belang
nastreven
o Manier om machtsmisbruik door een meerderheid tegen te
gaan
- Laat professionalisering van de politiek toe en zorgt ervoor dat
burgers zich niet op dagelijkse basis met het bestuur moeten
bezighouden
o De voordelen zijn ook de nadelen
Participatieve democratie
