ZORG, GEZONDHEID EN WELZIJN
HOOFDSTUK1: ZORG, WELZIJN EN GEZONDHEID IN SOCIOLOGISCH PERSPECTIEF
• Gezondheid, ziekte, welzijn, zorg… wat betekenen die begrippen?
• Sociologisch-theoretische benadering – hoe evolueren de maatschappelijke visies op zorg,
gezondheid en welzijn? Wat is de verhouding tussen de begrippen?
WAT BEÏNVLOED DE KANS DAT IEMAND ERNSTIG ZIEK WORDT?
1. Biologische factoren
• Leeftijd
• Genetica
• Geslacht
2. Gedragselement (levensstijl)
3. Welzijn (psychisch en sociaal welbevinden)
4. Sociale factoren
• Sociaal-economische status
• Kennis en onderwijs
• Sociaal kapitaal (netwerk)
5. Culturele en maatschappelijke factoren
• Culturele normen en waarden
• Gezondheidssystemen (we besteden te weinig aan preventie en teveel aan curatie)
*hoger opgeleide mensen gaan vaker naar de gratis controle onderzoeken
*De woonkwaliteit, de sociale status, de kennis over gezondheid etc. hangt vaak samen met de
effectieve gezondheid
*gezond wonen is duurder!
,WIE OF WAT BEPAALT WAT EEN ZIEKTE IS OF WANNEER JE ZIEK BENT?
Er is een verschil tussen ziek zijn en een ziekte hebben
➔ In het Engels verschillende woorden: sickness, illness en disease
• Disease = (1) gestoorde werking van één of meer organen, afwijking in de structuur en/of
het functioneren van het lichaam als biologisch organisme
(2) diagnostische categorieën gebruikt door arts
• Ilness = ervaring van het ziek zijn en de betekenis die aan die ervaring wordt gegeven.
• Sickness = gerapporteerde illness
Die definities veranderen:
Wat beschouwd wordt als een ziekte wordt bepaald door waarden en normen, door cultuur, door …
(health beliefs) bv. Het chronisch vermoeidheidssyndroom wordt niet vaak erkend als een ziekte
• Macht: zonder briefje van een arts ben je niet ziek (ziekterol van Talcott Parsons: hij maakte
een model over de samenleving als functionalisme. Als je ziek bent is dit storend voor het
systeem. Hij had het in de ziekterol over rechten en plichten. Het recht om uit je
functionerende rol te stappen zonder scheef bekeken te worden en de plicht om zo snel
mogelijk beter te worden. Je moet de raad van de arts volgen en dus heeft de arts een heel
sterke machtspositie. Er word in een marxistische visie vaak kritiek gegeven op Parsons
omdat de arts het ook niet altijd correct heeft)
• Invloed van je omgeving/netwerk (sociaal kapitaal)
➔ Complex samenspel van medische, culturele, sociale en persoonlijke factoren
Bv. Dementie werd heel lang gezien als gwn een onderdeel van ouder worden en niet gezien als een
ziekte. Ondertussen weten we dat dit niet zo is end at er oude mensen zijn die perfect functioneren
en dat er jonge mensen zijn die wel al dementeren. We weten nu ook dat er verschillende soorten
dementia zijn.
DSM
= een classificatiesysteem voor lichamelijke/ fysieke diagnoses
*wordt vaak hernieuwd wegens modernisering bv. Homofilie werd gezien als ziekte
Hoe komt het dat diagnoses toenemen?
• Nieuwe kennis
• Angst voor het ‘missen’ van een probleem – liever meer ‘vals positieven’
• Impact van farmaceutische industrie
• …
,*psychologische problemen worden zeer vaak anders aangepakt en er is geen consensus over wat
de beste behandeling is
*ook fysieke ziektes komen en gaan bv. Phossy Jaw = een ziekte die ontstond bij mensen die in
luciferfabrieken werkten.
ICD
= een classificatiesysteem voor mentale diagnoses
Bv. Burn-out
• burn-out geclassificeerd als een "occupational phenomenon" (werkgerelateerd fenomeen),
en niet als een medische aandoening of ziekte. Maar in België komen mensen met burn-out
wel in aanmerking voor ziekteverlof en arbeidsongeschiktheid
*Een werkgever kan financieel gestraft worden als er teveel burn-out binnenin het bedrijf is. De
regeringsonderhandelingen zijn het niet eens over het thema aan het werk stellen van langdurig
zieken. Er moet beslist worden waaraan het ligt dat ze langdurig ziek zijn. Het kan liggen aan het
werk en wie is verantwoordelijk voor het terug opnemen. Moet je werkgevers verplichten om
aangepast werk te voorzien? Kan je überhaupt aangepast werk voorzien? Moet er iemand gestraft
worden?
• In de DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) wordt burn-out niet
specifiek erkend als een afzonderlijke diagnose. Symptomen van burn-out kunnen echter
overlappen met andere erkende diagnoses zoals: Aanpassingsstoornis: Reactie op een
identificeerbare stressor met emotionele of gedragsmatige symptomen.
Depressieve stoornis: Voor symptomen zoals ernstige uitputting, interesseverlies en
gevoelens van hopeloosheid.
Angststoornissen: Wanneer werkgerelateerde stress gepaard gaat met angst en
paniekaanvallen.
DUS de criteria voor diagnoses veranderen
• Ziektes verdwijnen door medische vooruitgang, betere leef en werkomstandigheden, door
veranderlijke maatschappelijke opvattingen over wat een ziekte is,…
• Nieuwe ziektes en diagnoses ontstaan door milieuvervuiling, menselijk gedrag, gevolgen van
medische interventies om een ander gezondheidsproblemen op te lossen, veranderde
sociale normen of erkenning (ADHD, PTSD), genetische mutaties,…
De definities van ziektes, diagnoses etc. Zijn niet vrij van subjectieve veranderlijke factoren!!
, WAT IS GEZONDHEID?
WERELDGEZONDHEIDSORGANISATIE
Wat is gezondheid? -> veranderde definities
1. afwezigheid van ziekte
➔ Deze definitie wordt niet meer als correct beschouwd aangezien men zegt dat je gwn
niet genoeg testen hebt gedaan op alle mogelijke ziektes.
2. “as a state of complete physical, mental and social well-being and not merely the absence of
disease or infirmity”
➔ Niemand is ooit in deze staat
3. De mogelijkheid waarin een individu/groep in staat is om zijn noden te vervullen en de
samenleving te veranderen.
➔ Beter aangezien een handicap bv niet gezien wordt als ziekte, de nadruk is verschoven
van een pechmodel naar een model waarin het niet de persoon maar de maatschappij is
die zich moet aanpassen. Als iemand blind is moet de maatschappij ervoor zorgen dat er
stoppels op de stoep staan bij het oversteken. Ironisch genoeg was bv. Heel lang de
bibliotheek van het Vlaams agentschap voor personen met een handicaps niet
rolstoeltoegankelijk… Ook wordt het woord groep toegevoegd omdat je ook
(on)gezonde maatschappijen of groepen hebt.
MACHTELD HUBER – NIEUWE DEFINITIE VAN GEZONDHEID
Schreef in doctoraat nieuwe definitie van gezondheid
• Gezondheid als het vermogen om zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het
licht van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen in het leven.
“Het verschil met de WHO-definitie is dat in dit concept de potentie benadrukt wordt
om gezond te zijn of te worden, zelfs wanneer er sprake is van ziekte,” vertelt Huber.
“Daarbij zijn persoonlijke groei en ontwikkeling en het vervullen van persoonlijke doelen
in het leven net zo belangrijk.”
Er zijn zes dimensies
1. lichamelijke functies
2. mentale functies en beleving
3. de spirituele/existentiële dimensie
4. kwaliteit van leven
5. sociaal-maatschappelijke participatie
6. dagelijks functioneren.
