MATERIEEL STRAFRECHT
DEEL 1: INLEIDING
H1: SITUERING VAN HET STRAFRECHT
1) Wat is strafrecht?
Kernwoorden: misdrijf – straf – dader – procedure – voorwaarden
Onderscheid materieel en formeel strafrecht:
Formeel: procedure
Materieel: misdrijf, straf, dader en voorwaarden
o Algemeen strafrecht
o Bijzonder strafrecht
MATERIEEL STRAFRECHT Algemeen Bijzonder
Misdrijf Constitutieve elementen, Gedragsomschrijving van een
legaliteitsbeginsel, … specifiek misdrijf
Straf Oplijsting van de verschillende Strafmaat voor een specifiek
straftypes, … misdrijf
Dader Onderscheid natuurlijke en Eventuele voorwaarden bij een
rechtspersonen, … specifiek misdrijf
Voorwaarden M.b.t. het opleggen van een
specifieke straf
Vb. oudermoord, parentale ontvoering = kwaliteitsmisdrijven bijzonder
Kranten artikels (voorbeelden)
Veranderlijkheid in tijd: vroeger strafbaar nu niet meer
o Vb. homoseksualiteit, doodstraf
Context zorgt ervoor of iets wel of niet strafbaar is
o Vb. lasten en eerroof (kan grote impact hebben op slachtoffer maar men wil niet altijd het strafrecht
gebruiken
Vb. “Rechtzaak tegen Netflix om ‘When they see us’” serie brengt in beeld hoe politie en
parket het proces manipuleerden in het nadeel van de zwarte jongens, dat zorgde voor een
slecht beeld van politie en parket, Linda trok naar gerecht
Vb. “Brigitta Callens overweegt rechtszaak aan te spannen tegen film ‘Zillion’”
reputatieschade door film = reden om naar strafrechter te stappen?
Hoe ver moet politieke, ethische, religieuze, … vrijheid gaan?
o Vb. “Het aardappelproces: criminelen of politieke activisten?” genetisch gepruts met aardappelen
– protest – aardappelveld vernield – moeten ze gestraft worden?
o Vb. “Advies aan Europees Hof: ‘Vlaams verbod op onverdoofd slachten is onwettig’” ethische
kwestie: slachten zonder verdoving = strafbaar?
o Vb. “’Pano’ botst op misverstanden en mistoestanden bij euthanasie: ‘Ik wil niet meer hoeven
smeken’” euthanasie was vroeger strafbaar, nu niet meer onder bepaalde voorwaarden
o Vb. “Ook Bart De Wever betrekt abortuswet bij federale regeringsvorming”
Verschillen in straffen m.b.t. klassen
o Vb. “Stempelende miljonair sluit deal en moet niet naar cel strafproces kost veel geld – dan soms
beter minnelijke schikking
o Vb. “Man licht RIZIV voor 24 000 euro op met 1255 valse doktersvoorschriften”
Verschil in regio’s
o Vb. “75 euro boete voor elke joint in Antwerpen”
o Vb. “Gent gaat haalbaarheid van gebruikersruimtes voor drugs onderzoeken”
,2) Waar staat materieel strafrecht?
Algemeen
Boek 1 – strafwetboek
Voorafgaande titel van het wetboek van strafvordering
Complementaire wetten vele zijn opgenomen in het strafwetboek MAAR niet allemaal (vb. internering
staat nog in de complementaire wetten)
(decreten en ordonnanties)
(internationale bronnen)
Bijzonder
Boek 2 – strafwetboek
Bijzondere wetten over specifieke misdrijven (drugwet, milieuwetten, wapenwetgeving, …)
(decreten en ordonnanties)
(internationale bronnen)
Verhouding algemeen en bijzonder strafrecht
Wisselwerking algemene regels (boek 1) zijn van toepassing op bijzondere regels = scharnierartikel
Scharnierartikel oude versie: artikel 100 (oud) Sw – Bij gebreke van andersluidende bepaling in bijzondere wetten
of verordening, // worden de bepalingen van het eerste boek van die wetboek toegepast op misdrijven die bij
die wetten en verordeningen strafbaar zijn gesteld, // met uitzondering van hoofdstuk VII en van artikel 85.
Artikel opdelen in 3 stukken:
1) Bij gebreke van andersluidende bepaling in bijzondere wetten of verordening opt-out Er staat dat er
in bijzondere wetten of verordeningen altijd een 'andersluidende bepaling' kan staan, dat wil zeggen dat
een bepaling waarin aangegeven wordt dat een regel uit het algemeen strafrecht niet van toepassing zal
zijn => boek 1 nemen tenzij anders vermeld MAAR uitzondering boek 1 niet van toepassing tenzij er
gezegd wordt van wel!
2) worden de bepalingen van het eerste boek van die wetboek toegepast op misdrijven die bij die wetten en
verordeningen strafbaar zijn gesteld algemene strafrecht is van toepassing op de bijzondere wetten, de
bepalingen van het eerste boek, pas je toe op de misdrijven uit de bijzondere wetten en verordeningen.
Als je de eerste tweede delen samen leest, dan staat er dat het algemeen strafrecht van toepassing is, tenzij er
uitdrukkelijk aangegeven werd dat sommige bepalingen niet van toepassing zouden zijn. In bijzondere wetten
kon met andere woorden een opt-out worden opgenomen.
3) met uitzondering van hoofdstuk VII en van artikel 85 opt-in Over sommige bepalingen in het
algemeen strafrecht werd geoordeeld dat het niet nuttig of niet wenselijk was om ze automatisch van
toepassing te verklaren op het bijzonder strafrecht. Daarom werd voor hoofdstuk VII ( de deelneming) en
artikel 85 (de verzachtende omstandigheden) bepaalt dat die niet van toepassing waren, tenzij er expliciet
aangegeven werd van wel. In bijzondere wetten moest met andere woorden een opt-in worden
opgenomen als men wilde dat de regels over de deelneming en de verzachtende omstandigheden zouden
kunnen toegepast worden.
SV: Als er in een bijzondere wet niets geschreven werd over het algemeen strafrecht, dan was het algemene
strafrecht van toepassing met uitzondering van de opt-in bepalingen. Het oude artikel stelde immers voor twee
regels dat die niet van toepassing zouden zijn, tenzij de bijzondere wet er expliciet voor gekozen had, en dus een
opt-in has opgenomen. Anders gezegd, wanneer de bijzondere wet niets opgenomen had over het algemeen
strafrecht, dan was het hele boek 1 van toepassing , met uitzondering van de regels over deelneming en de
verzachtende omstandigheden.
Hoofdstuk 7: deelneming
Artikel 85: verzachtende omstandigheden
Opt-out opt-in
Scharnierartikel nieuwe versie: Artikel 77 (nieuw) Sw – Bij gebreke van andersluidende bepaling in Boek II en in de
bijzondere wetten of verordening, // worden de bepalingen van dit boek toegepast op misdrijven die bij Boek II
, alsook bij die bijzondere wetten en verordeningen strafbaar zijn gesteld.
Het verschil tussen de beide bepalingen, zit hem in het feit dat de staart uit het artikel weggeknipt is, en er voor de
toekomst dus niet langer bepalingen zijn die uitgesloten zijn, tenzij je ze expliciet van toepassing verklaart.
Stilzwijgen betekent nu dat je "het hele boek I" aanvaard, en niet "het boek I zonder deelneming en verzachtende
omstandigheden"
Nu: verzachtende omstandigheden en deelneming zijn wel van toepassing
Bij alle bijzondere wetgeving moet opnieuw nagedacht worden over verzachtende omstandigheden
Enkel opt-out
Scharnierartikel kritiek: “De aanpassing van de tekst van het scharnierartikel, met name het wegvallen van de
uitsluiting van het hoofdstuk over deelneming en de bepaling van de verzachtende omstandigheden van
automatische toepasbaarheid op de misdrijven bij bijzondere wetten en verordeningen strafbaar gesteld, maakt
dat voor elk van de misdrijven in die instrumenten de wenselijkheid van de toepassing van die regels opnieuw
herbekeken moet worden”.
Dat betekent dat wanneer in een bijzondere wet niets opgenomen werd over het algemeen strafrecht, in de
toekomst, met toepassing van het nieuwe scharnierartikel, het hele boek 1 van toepassing zal zijn, ook de
regels over deelneming en verzachtende omstandigheden. En precies daarin zit de kritiek. De aanpassing van
het scharnierartikel kan er mogelijk toe leiden dat er tegen de wil van de toenmalige strafwetgever in de
toekomst toepassing gemaakt kan worden van de regels van de deelneming en de verzachtende
omstandigheden. Immers de toenmalige strafwetgever heeft de toepassing nooit expliciet uitgesloten,
aangezien het toenmalige scharnierartikel de bepalingen enkel van toepassing maakte na een expliciete opt-in.
Opt-in = als u geen ja zegt, dan is het nee ! hoofdstuk 7 en artikel 85 kregen geen ja toegewezen en zijn
dus niet van toepassing
Opt-out = als u geen nee zegt, dan is het ja ! hoofdstuk 7 en artikel 85 worden niet vermeld in het nieuwe
artikel en worden dus ook opgenomen in de regeling
3) Publiek recht of privaat recht?
Publiek (overheid – burger) = verticale werking
Openbare orde = niet onderling van af te wijken
o Er kan geen contract opgesteld worden waarin staat dat ze niet van toepassing zijn
o Je kan geen toestemming geven om een ander jouw een misdrijf aan te doen
Vb. tatoeage = slagen en verwondingen?
Vb. SM = slagen en verwondingen?
TOESTEMMING is belangrijk MAAR soms staat dat niet in de wet
Slachtoffer uit relatie misdrijf gaat niet om relatie tussen dader en slachtoffer
o Vroeger: klachtmisdrijf weg uit nieuwe strafwetboek
o Vroeger konden slachtoffers zelf klacht indienen indien ze dat nodig vonden, als ze dat niet deden,
gebeurde er niets
Kranten artikels (voorbeelden klachtmisdrijven)
Vb. Bart De Pauw stalking, flirterige sms’en en ongevraagd bezoek
o Centrale thema: men wou bemiddelingstraject maar er werd geen klacht ingediend klacht is nodig
voor vervolging WANT stalking = bekend klachtmisdrijf
Vb. “SM-rechter: ‘Alsof ik Marc Dutroux was’”
o Seksuele misdrijven klachtmisdrijf maken? MAAR dan maak je van slagen en verwondingen een
klachtmisdrijf…
Vb. “Arbeider 9 jaar gefolterd door collega’s” (pesten)
o Je kan als overheid niet ageren tenzij slachtoffer komt aankloppen sommige durven dat niet OF
zijn overleden (zelfmoord) DAAROM zijn de klachtmisdrijven verdwenen OMDAT het parket zelf de
mogelijkheid moet hebben om te vervolgen
DUS strafrecht is publiekrecht en het slachtoffer mag er geen rol in spelen
, H2: FUNCTIES EN ACHTERGRONDEN
Weten waar huidige strafrecht vandaan komt WANT dat is de enige manier om kritisch te reflecteren over
voorstellen die nu gedaan worden voor de toekomst
JAGERS VERZAMELAARS
Egaliteit en stabiliteit
Leven in kleine groepen
Sterke onderlinge banden
Schaamte & schuld als rem
Egaliteit, cohesie, stabiliteit
Geen behoefte aan echt strafrecht WANT minder misdrijven
LANDBOUWERS
Heterogeniteit en onrust
Leven in grotere groepen
Complexe sociale structuren
Geen remmen door relaties
Groot risico op escalatie
Tussenkomst van het strafrecht
o Strafrecht om geweld te beperken en te beheersen
o Strafrecht om (overheids)geweld toe te laten (op basis van afgesproken lijst van wat ongewenst is en
hoe stellen van gedrag gestraft zal worden) verantwoording
TIJDSVAKKEN
ARCHAÏSCH
Geen strafrecht het bestaat nog niet
Risico op bloedbad
Primitieve maatschappij
Talio-recht
o = “oog om oog, tand om tand”
o = eigeninrichting
Men neemt het recht om een conflict op te lossen in eigen handen
o Vergelding & verzoeking
o Geen proportionaliteit
o Recht van de sterkste
o = katalysator die zorgt voor meer en meer conflicten
Privé-aangelegenheid
o Ene familieclan vecht een vete uit met een andere familieclan
o Probleem: proportionaliteit is zoek, men wil wraak en vergelding conflicten blijven generaties lang
duren waardoor men soms niet meer weet waar een vete vandaan komt
Het is niet altijd duidelijk waarom er een vijandigheid is tegen leden van een andere clan
o Aanpak is nefast voor het veiligheidsgevoel in de samenleving
Cfr. Albanië Reizen Waes: De Bloedwraak
o Talio-recht komt niet alleen voor in primitieve samenlevingen WANT we vinden het vandaag ook nog
in hedendaagse samenlevingen
Albanië:
Na de val van het communisme heeft de bloedwraak terug een belangrijke plek
verworven in het maatschappelijk leven. Talio-principe daar nog steeds aanwezig
Tom Waes: Heeft de impact van een dergelijke bloedwraak op het maatschappelijk
leven mooi in beeld gebracht.
