SAMENVATTING OMGEVINGSRECHT
INLEIDING & HOOFDSTUK 1
HOOFDSTUK 1: enkel randnummers 8, 9 & 10 uit het HB
Evaluatie: één schriftelijk examen voor het vak bestuurs- en omgevingsrecht.
- Open vragen: ja/nee-vragen met motivering
- Woocap quizen zijn een goede voorbereiding op het examen
Niet alles uit het handboek is te kennen! Zie de opgegeven randnummers
Omgevingsrecht: situering in het recht
- Het is vooral bestuursrecht maar dat niet alleen: dwarsdoorsnede van het recht
o Vergunningsplicht om te bouwen enz., aansprakelijkheid voor milieuschade,
ecofiscaliteit, …
- Toenemende invloed op het privaatrecht
o bv. koopovereenkomsten bij onroerende goederen, er is een bodemattest bij verkoop
van een onroerend goed vereist zodanig dat de koper niet onwetend een stuk
vervuilde grond gaat kopen. Als dat attest er niet is dan kan dat leiden tot een relatief
nietige overeenkomst.
Omgevingsrecht = milieurecht + ruimtelijk bestuursrecht/ordeningsrecht
- Milieubeleid: minder belangrijk onderwerp
o Milieuhygiëne: bestrijding van verontreiniging/vervuiling
o Milieubeheer: beheer van de natuurlijke rijkdommen (bodem, water, zand…)
o Natuurbehoud: behoud natuurgebieden, wilde flora en fauna
- Ruimtelijke ordening: bestemming van ruimte & toekenning van functies van gebieden, zoals
wonen, landbouw, industrie…
RO = toekennen van functies aan de grondoppervlakte, het gaat om beleid met betrekking tot
het ontplooien van menselijke activiteiten op de grond. Ruimtelijke ordening kent
bestemmingen toe aan de ruimte en is een belangrijk onderwerp in dit vak.
- Beleid inzake onroerend erfgoed (monumenten, enz.)
Energierecht = de regulering m.b.t. productie, transport, verbruik van energie.
Ontwikkeling van het omgevingsrecht
Ontwikkeling van het milieurecht en ruimtelijke ordeningsrecht in België.
Omgevingsrecht is een recentere tak van het recht.
- Ad hoc benadering in het ‘milieubeleid’: exploitatievergunning, …
- Vanaf 1970 sectorale benadering van het milieubeleid = milieu gaan opdelen in verschillende
compartimenten en aparte kaderwetgeving invoeren. Het gaat om aparte wetten voor
verschillende milieucompartimenten: oppervlaktewater, lucht, bodem, grondwater, afval,
natuur… Dit was onwerkelijk moeilijk om toe te gaan passen & langdradig.
- Ruimtelijke ordening ook apart ingevoerd: begin met Stedenbouwwet van 1962
(bouwvergunning, planning)
1
, - Staatshervorming jaren ‘80: milieu was grotendeels een gewestelijke bevoegdheid.
Vlaanderen gaat qua milieubeleid vooruit.
- Milieubeleid sterk internationaal en Europees beïnvloed (luchtkwaliteit, natuur, klimaat, …)
maar niet de ruimtelijke ordening want dat is geen EU-bevoegdheid. Door een gebrek aan
ruimtelijke ordening en door een overvloed aan gebouwen komen we aan overstromingen.
Onderzoek wijst uit: 90 % van de milieumaatregelen wordt internationaal of door de EU
beïnvloed; 70 % van de milieumaatregelen wordt door EU beïnvloed
Evolutie op heden: tendens naar integratie en codificatie in het milieurecht sinds eind jaren 1980,
bv. in Vlaanderen:
- Integratie van exploitatie- en lozingsvergunning in milieuvergunning in 1985 (van kracht
1991). De milieuvergunning en de bouwvergunning waren beide noodzakelijk om een bedrijf
op te richten (in plaats van de 15 verschillende soorten vergunningen van vroeger).
- Invloed werkstukken van professoren -> Decreet algemene bepalingen milieubeleid (DABM)
in 1995 (systematisch opgebouwd geweest).
Tendens naar integratie en codificatie in het milieurecht en ruimtelijke ordeningsrecht sinds begin
21e eeuw, bv. in Vlaanderen. Er wordt gestreefd naar één beleidsdomein en één wetgeving.
- Integratie van de stedenbouwkundige en milieuvergunning in één omgevingsvergunning in
2014.
- De nieuwe term omgevingsrecht is overgewaaid uit Nederland: omgevingsrecht omvat
milieurecht en ruimtelijke ordeningsrecht.
- In andere talen vaak maar één woord voor milieu en omgeving (bv. Engels: ‘environment’)
Terugdringen van administratieve lasten staat ook centraal
- Fancy termen: ‘smarter regulation , ‘better regulation’, ‘fitness check’
- Gevaar: sommigen willen onder dit mom milieubeleid & klimaatambities gaan afzwakken.
Recent groene ambities EU: Green Deal, klimaaatneutraal tegen 2050…
Milieurecht (= omgevingsrecht) en ruimtelijke ordeningsrecht bekeken als vakgebied
- Jonge rechtstakken waarbij de instrumentele functie van het recht centraal staat (recht als
middel om een beleid te voeren). Instrumentele functie van het omgevingsrecht = het recht is
een middel om beleid te gaan voeren.
- Eigen systematiek en instrumenten: beginselen, kwaliteitsnormen, emissienormen,
productnormen, afstandsregels…
- Belangrijk voor welzijn en voor economie
- Belangrijk deel van het bestuursrecht voor de rechtspraktijk, bv. in Vlaanderen
o Handboeken/Boeken
o.m. jaarlijks Milieuzakboekje, Zakboekje Ruimtelijke ordening
o Tijdschriften: TMR, TROS, MER, TOO, STORM
- Bevoegdheidsverdeling: gewesten bevoegd behalve voor …
- Administratieve organisatie
2
,Enkele dingen uit (algemeen) bestuursrecht om goed te onthouden: niet doorlopen id les.
Formele vs. materiële motivering bij individuele besluiten
- In de beslissing zelf – in het dossier volstaat
Rechtsbescherming tegen besluiten
- Administratief beroep vs. jurisdictioneel beroep
o Bij overheid – bij rechter
o Legaliteits- en opportuniteitstoetsing – alleen legaliteitstoetsing
o Nieuwe beslissing door beroepsinstantie – in geval van vernietiging moet de overheid
een nieuwe beslissing nemen
- Jurisdictioneel beroep
o Bij Raad van State
o Tenzij wet- of decreetgever ander rechtscollege bevoegd maakt
vaak: de Raad voor Vergunningsbetwistingen
in dat geval is de Raad van State cassatierechter
Exceptie van onwettigheid (art. 159 Gw)
- De rechter laat onwettige besluiten buiten toepassing
- Raad van State: enkel onwettige verordenende besluiten …
3
, HOOFDSTUK 2
Leerstof: handboek alles te kennen – zeer belangrijk hoofdstuk!
Milieu, ruimte, beleid en recht
Nood aan beleid -> toenemende aantasting van het milieu: industrievervuiling, luchtvervuiling,
vermindering van de fauna en de insectenwereld, schaalvergroting in de landbouw… Globaal gezien is
er een bevolkingsexplosie en er is steeds minder open ruimte. Er is veel verlies aan natuur.
Nadelig juridisch statuut van het milieu:
- Tragedy of the commons – illustratie art. 544 en 714 oud BW: verantwoordelijkheid voor
milieu uitsluitend bij overheid. The commons zijn gemeenschappelijke weidegronden, het
gaat om een herdersgemeenschap die elk leven van hun eigen schaapje. Alle herders hebben
elk één schaapje op de gemeenschappelijke weidegrond staan. Na een tijdje zet één herder
een schaapje meer op de weide en alle herders doen dit. Na een tijdje staan er veel te veel
schapen op de weide en verdort de weide.
Conclusie: het gewin van één bepaalde actie, brengt individueel wel op maar het nadeel van
de actie is een nadeel voor de samenleving in zijn geheel.
- Hetzelfde gebeurde aan de Belgische kust: minder duinen en veel meer hoogbouw aan de
dijk. Veel mensen kunnen zich financieel een appartement aan de kust veroorloven. Er is een
enorme vraag naar appartementen aan de dijk en er blijven maar gebouwen bijkomen. Het
nadeel van de gebouwen: de gemeenschap die een slechter uitzicht heeft en het landschap
wordt lelijk maar de mens gaat zijn gedrag daardoor niet gaan wijzigen.
- Tragedy of the commons in het BW: eigendom is het recht om op de meest volstrekte wijze
over een zaak te beschikken met uitzondering van de inmenging van de overheid. Andere
goederen die gemeen zijn, mogen worden gebruikt door allen (bv: de lucht). De vroegere
benadering van het privaat recht was dat iedereen de lucht mocht gebruiken zelfs als dat in
tegenstrijd was met wetgeving. Tragedy of the commons wordt niet door het privaat recht
tegengehouden: de mens mag alles id natuur gebruiken tenzij ze ingaan tegen wetgeving.
- Maar nieuw BW brengt verbetering:
o In art. 3.50 nieuw BW: niet meer “op de meest volstrekte wijze”
o Art. 3.43 nieuw BW: gebruik van gemene goederen “in het algemeen belang, met
inbegrip van het belang van toekomstige generaties”
o Art. 3.39 nieuw BW:“dieren hebben een gevoelsvermogen en hebben biologische
noden” (in werking sinds 1 september 2021)
o Het privaatrecht gaat geleidelijk aan tragedy of the commons proberen tegenhouden
Milieubeleid, ruimtelijke ordening, … zijn nodig
Legitimatie voor het omgevingsbeleid
- Art. 3.50 en 3.43 (en 3.39) nieuw BW verwijzen naar regulerend optreden van de overheid
t.a.v. eigendom, gemene zaken en dieren
- Art. 23, 4° Grondwet: recht op bescherming gezond leefmilieu als sociaaleconomisch
grondrecht. Op basis van het grondrecht moet de overheid milieubeleid gaan voeren maar de
burger zelf kan dat individueel niet gaan afdwingen voor de rechtbank.
4
