Abonneer u op DeepL Pro om dit document te bewerken.
Bezoek www.DeepL.com/Pro voor meer informatie.
UITLEG OVER ONTWIKKELING EN VERANDERING IN
ORGANISATIES (VAN DE VEN & POOLE)
Dit artikel introduceert vier basistheorieën die kunnen dienen als bouwstenen voor het verklaren van veranderingsprocessen in organisaties:
levenscyclus, teleologie, dialectiek en evolutie. Deze vier theorieën vertegenwoordigen verschillende opeenvolgingen van
veranderingsgebeurtenissen die worden gedreven door verschillende conceptuele motoren en werken op verschillende organisatieniveaus.
Dit artikel identificeert de omstandigheden waarin elke theorie van toepassing is en stelt voor hoe de wisselwerking tussen de theorieën een
grote verscheidenheid aan meer complexe theorieën over verandering en ontwikkeling in het leven van organisaties oplevert.
Uitleggen hoe en waarom organisaties veranderen is een centrale en blijvende zoektocht van wetenschappers in
het management en vele andere disciplines. De processen of opeenvolgingen van gebeurtenissen die zich in deze
veranderingen ontvouwen - zoals transities in de banen en carrières van individuen, groepsvorming en -
ontwikkeling, en organisatorische innovatie, groei, reorganisatie en declinatie - zijn zeer moeilijk uit te leggen,
laat staan te managen. Om te begrijpen hoe organisaties veranderen, hebben managementgeleerden veel
concepten, metaforen en theorieën ontleend aan andere disciplines, variërend van de ontwikkeling van kinderen
tot evolutionaire biologie. Deze concepten omvatten gepuncteerde evenwichten, fasen van groei, processen van
verval en dood, populatie-ecologie, functionele modellen van verandering en ontwikkeling, en chaostheorie.
Deze variatie heeft een theoretisch pluralisme gecreëerd dat nieuwe manieren heeft blootgelegd om sommige
organisatorische veranderingen en ontwikkelingsprocessen te verklaren. De diversiteit aan theorieën en
concepten die ontleend zijn aan verschillende disciplines stimuleert echter vaak een verkokering van
perspectieven die elkaar niet verrijken en geïsoleerde onderzoekslijnen opleveren (Gioia & Pitre, 1990). Zoals
Poggie (1965: 284) zei: "Een manier van zien is een manier van niet zien".
Het is het samenspel tussen verschillende perspectieven dat helpt om een vollediger begrip te krijgen van het
leven in de organisatie, omdat elk theoretisch perspectief slechts een deel van een complex fenomeen beschrijft.
Bovendien brengt de juxtapositie van verschillende theoretische perspectieven contrasterende wereldbeelden van
sociale verandering en ontwikkeling in beeld. Het uitwerken van de relaties tussen dergelijke schijnbaar
uiteenlopende opvattingen biedt mogelijkheden om nieuwe theorieën te ontwikkelen die een sterkere en bredere
verklarende kracht hebben dan de oorspronkelijke perspectieven.
Enige integratie is dus wenselijk, maar het moet het onderscheidend vermogen van alternatieve theorieën over
organisatorische verandering en ontwikkeling behouden. We stellen dat een dergelijke integratie mogelijk is als
verschillende perspectieven worden gezien als een alternatief beeld van dezelfde organisatieprocessen zonder dat
ze elkaar tenietdoen. Dit kan worden bereikt door de gezichtspunten te identificeren van waaruit elke theorie van
toepassing is en de omstandigheden waarin deze theorieën met elkaar in verband staan. Deze benadering bewaart
de authenticiteit van verschillende theorieën, en bevordert tegelijkertijd de theorievorming, omdat het de
omstandigheden belicht waarin de samenhang tussen de theorieën een sterkere en bredere verklarende kracht kan
hebben voor organisatorische veranderingen en ontwikkelingsprocessen (Van de Ven & Poole, 1988; Poole &
Van de Ven, 1989).
We passen deze aanpak toe in drie delen van dit artikel. Op basis van een interdisciplinair literatuuronderzoek
introduceert deel I vier basistypes van procestheorieën die verklaren hoe en waarom verandering zich in sociale
of biologische entiteiten ontvouwt: levenscyclus, teleologische, dialectische en evolutionaire theorieën. Deze
vier typen vertegenwoordigen fundamenteel verschillende gebeurtenissenreeksen en generatieve mechanismen -
we zullen ze motorisch noemen - om te verklaren hoe en waarom veranderingen zich ontvouwen. Deel II
rangschikt deze vier ideale procestheorieën in een typologie door een onderscheid te maken tussen het niveau en
de wijze van verandering waarop elke theorie van toepassing is. Deel III gaat in op hoe de typologie nuttig is
voor het begrijpen van een verscheidenheid aan specifieke theorieën over veranderingsprocessen in organisaties.
We stellen dat alle specifieke theorieën van organisatieverandering en -ontwikkeling kunnen worden opgebouwd
uit één of meer van de vier basistypen. Hoewel sommige theorieën gereduceerd kunnen worden tot één van de
motoren, zijn de meeste gebaseerd op het samenspel van twee of meer motoren. We beschouwen een schema van
16 logische verklaringen van organisatorische verandering en ontwikkeling op basis van verschillende
combinaties van de vier motoren en enkele voorbeelden.
Wij zijn van mening dat dit kader op verschillende manieren nuttig is. Ten eerste is het een stap in de richting
van meer parsimenteuze verklaringen voor organisatorische verandering en ontwikkeling. Het legt
,overeenkomsten bloot in schijnbaar verschillende theorieën over verandering of ontwikkeling en benadrukt de
"verschillen die een verschil maken" in de verklaringen. De vier motoren dienen als theoretische "primitieven"
die de integratie van verwante verklaringen vergemakkelijken. Ten tweede dient het kader voor normatieve
functies. De vier basistheorieën bieden nuttige standaarden om de vorm, de volledigheid en de strakheid van
specifieke ontwikkelingstheorieën te evalueren. Ten derde bevordert dit raamwerk nieuwe theorieën door het
identificeren van mogelijke verklaringen voor organisatorische verandering en ontwikkeling die nog niet bestaan
in de literatuur. Ten vierde ondersteunt het kader inductief onderzoek door het identificeren van kenmerken van
de vier motoren en de omstandigheden waaronder ze waarschijnlijk zullen werken. Eerder dan te werken vanuit
vooropgezette veranderingstheorieën, kunnen we het bestaan van de primitieve motoren testen om te zien welke
past bij het onderzochte complexe fenomeen. Deze test helpt om de zelfvervullende profetieën te voorkomen die
kunnen voorkomen wanneer een onderzoeker een bepaald aantal stadia van ontwikkeling of een bepaald proces
verwacht; het is te gemakkelijk om bewijs te vinden in complexe processen voor wat men ook verwacht en
daarom andere motoren te negeren (Poole, 1981).
In dit artikel verwijzen we naar het proces als het verloop (d.w.z. de volgorde en de volgorde) van de
gebeurtenissen in het bestaan van een organisatie-eenheid in de loop van de tijd. Verandering, een type
gebeurtenis, is een empirische observatie van verschil in vorm, kwaliteit of toestand in de loop van de tijd in een
organisatie-entiteit. De entiteit kan de functie van een individu, een werkgroep, een organisatiestrategie, een
programma, een product of de totale organisatie zijn. Ontwikkeling is een veranderingsproces (d.w.z. een
progressie van veranderingsgebeurtenissen die zich tijdens de duur van het bestaan van een entiteit ontvouwen -
van de initiatie of het begin van de entiteit tot het einde of de beëindiging ervan). Tot slot verwijzen we naar een
procestheorie als verklaring voor hoe en waarom een organisatorische entiteit verandert en zich ontwikkelt. Deze
verklaring zou de generatieve mechanismen moeten identificeren die de waargenomen gebeurtenissen
veroorzaken en de bijzondere omstandigheden of onvoorziene omstandigheden achter deze oorzakelijke
mechanismen (Harre & Madden, 1975; Tsoukas, 1989).
We hebben gekozen voor abstracte en algemene definities omdat we het veld willen openen voor een breed scala
aan theorieën. Ook willen we de gemeenschappelijke veronderstelling vermijden dat elke ontwikkeling een
vooruitgang is van een lagere, eenvoudigere staat naar een hogere, meer complexe staat. Dit is een mogelijke
ontwikkeling, maar het is niet de enige. Organisatorische ontwikkeling kan ook een regressief pad volgen, zoals
in het geval van organisatorische achteruitgang (Kimberly & Miles, 1980), of een pathologisch pad, zoals in
Merton's (1968) vicieuze cirkel van bureaucratie.
I. VIERIDEALE-GETYPTE ONTWIKKELINGSTHEORIEËN
We hebben een interdisciplinair literatuuronderzoek uitgevoerd om alternatieve theorieën te identificeren die
gebruikt worden om veranderingsprocessen in de sociale, biologische en fysische wetenschappen te verklaren.
We vonden ongeveer 20 verschillende procestheorieën die verschillen in inhoud of terminologie over de
verschillende disciplines heen. Door de inhoud en het intellectuele erfgoed van deze theorieën inductief te
onderzoeken, vonden we dat de meeste van hen konden worden gegroepeerd in vier basisscholen. Elk van deze
vier scholen heeft een rijke en langdurige intellectuele traditie, hoewel verschillende disciplines verschillende
terminologieën gebruiken. We noemen ze levenscyclus, teleologie, dialectiek en evolutietheorieën. Tabel 1
schetst de vier soorten procestheorieën in termen van hun leden, baanbrekende geleerden,
gebeurtenisprogressies, generatieve mechanismen, en voorwaarden waaronder ze waarschijnlijk zullen werken.
Deze theorieën geven fundamenteel verschillende verslagen van de opeenvolging van gebeurtenissen die zich
ontvouwen om het proces van verandering in een organisatorische entiteit te verklaren.
Dit hoofdstuk beschrijft de vier procestheorieën in hun pure ideale vorm. Zoals besproken in deel III,
combineren geleerden vaak elementen van deze ideale types om geobserveerde veranderingsprocessen in
specifieke gebieden of contexten te verklaren. In dergelijke gevallen is het echter heel gemakkelijk om de
conceptuele basis van specifieke theorieën te vertroebelen. Zoals Kaplan (1964) al waarschuwde, kan het lenen
van concepten uit verschillende theorieën zonder de theoretische "wortels" van deze concepten te begrijpen tot
verwarrende verklaringen leiden.
Levenscyclustheorie
Veel managementgeleerden hebben de metafoor van organische groei geadopteerd als een heuristisch middel om
de ontwikkeling in een organisatorische entiteit te verklaren vanaf de initiatie tot de beëindiging ervan. Getuige,
bijvoorbeeld, vaak gebruikte verwijzingen naar de levenscyclus van organisaties, producten en ondernemingen,
evenals stadia in de ontwikkeling van individuele carrières, groepen en organisaties: startersgeboorten, groei van
, adolescenten, volwassenheid, en achteruitgang of dood. Levenscyclustheorieën omvatten ontwikkelingsalisme
(Nisbet, 1970), biogenese (Featherman, 1986), ontogenese (Baltes, Dittman-Kohli, & Dixon, 1986), en een
aantal podiumtheorieën van de ontwikkeling van kinderen (Piaget, 1975), menselijke ontwikkeling (Levinson,
1978), morele ontwikkeling (Kohlberg, 1969), organisatorische ontwikkeling (Kimberly & Miles, 1980),
groepsbesluitvorming (Bales & Strodtbeck, 1951), en new venture ontwikkeling (Burgelman & Sayles,
1986).3Naast de teleologie is de levenscyclus misschien wel de meest voorkomende verklaring voor
ontwikkeling in de managementliteratuur.
Volgens de levenscyclustheorie is er sprake van een op handen zijnde verandering: dat wil zeggen dat de zich
ontwikkelende entiteit een onderliggende vorm, logica, programma of code heeft die het veranderingsproces
reguleert en de entiteit van een bepaald vertrekpunt naar een volgend eind brengt dat in de huidige staat
geprefigureerd is. Zo wordt de vorm die latent, voorbarig of homogeen in het embryo of de primitieve staat ligt
geleidelijk aan meer gerealiseerd, gerijpt en gedifferentieerd. Externe milieugebeurtenissen en -processen
kunnen invloed hebben op de manier waarop de entiteit zich uitdrukt, maar ze worden altijd bemiddeld door de
immanente logica, regels of programma's die de ontwikkeling van de entiteit beheersen (Van de Ven & Poole,
1988: 37).
De typische progressie van veranderingsgebeurtenissen in een levenscyclusmodel is een unitaire opeenvolging
(het volgt een enkele opeenvolging van stadia of fasen), die cumulatief is (kenmerken die in eerdere stadia zijn
verworven, blijven in latere stadia behouden) en conjunctief (de stadia zijn zodanig verwant dat ze voortkomen
uit een gemeenschappelijk onderliggend proces). Er is zo'n progressie omdat het traject naar de uiteindelijke
eindtoestand geprefabriceerd is en een specifieke historische opeenvolging van gebeurtenissen vereist. Elk van
deze gebeurtenissen draagt een stuk bij aan het eindproduct, en ze moeten in een voorgeschreven volgorde
voorkomen, omdat elk stuk het toneel is voor het volgende. Elk stadium van de ontwikkeling wordt gezien als
een noodzakelijke voorloper van de volgende fasen.
De levenscyclustheorie paralleleert met de benadering van de grove anatoom in de biologie, die een
opeenvolging van zich ontwikkelende foetussen observeert, met als conclusie dat elke opeenvolgende fase is
geëvolueerd ten opzichte van de vorige. Vandaar dat Nisbet (1970) beweerde dat de organisatorische
ontwikkeling wordt gedreven door een of andere genetische code of een geprefabriceerd programma binnen de
zich ontwikkelende entiteit. Flavell (1982) breidde Nisbet's interpretatie uit door een aantal historisch gestuurde
processen van cognitieve ontwikkeling te bespreken, waarbij elk stadium logischerwijs het volgende
veronderstelt, zoals wanneer de ontwikkeling van manipulatieve vaardigheden voorafgaat aan het schrijven. Er is
geen reden om te veronderstellen dat organisatorische systemen dergelijke processen ook niet zouden kunnen
hebben.
Levenscyclustheorieën van organisatorische entiteiten verklaren vaak de ontwikkeling in termen van
institutionele regels of programma's die ontwikkelingsactiviteiten vereisen om in een voorgeschreven volgorde te
vorderen. Zo regelt de Amerikaanse Food and Drug Administration bijvoorbeeld een reeks stappen die alle
bedrijven moeten volgen om een nieuw geneesmiddel of biomedisch product te ontwikkelen en op de markt te
brengen. Andere levenscyclustheorieën berusten op logische of natuurlijke sequenties in de ontwikkeling van
organisatorische entiteiten. Rogers (1983) stelde bijvoorbeeld vijf stadia van innovatie voor: behoefte aan
erkenning, onderzoek naar problemen, ontwikkeling van idee tot bruikbare vorm, commercialisering, en
verspreiding en adoptie. De volgorde van deze stadia wordt zowel door de logica als door de natuurlijke orde van
de Westerse bedrijfspraktijken noodzakelijk gemaakt.
Teleologische theorie
Een andere gedachteschool verklaart de ontwikkeling door te vertrouwen op de teleologie, of de filosofische
doctrine dat het doel of het doel de uiteindelijke oorzaak is voor het sturen van de beweging van een entiteit.
Deze benadering ligt ten grondslag aan vele organisatietheorieën van verandering, waaronder functionalisme
(Merton, 1968), besluitvorming (March & Simon, 1958), epigenese (Etzioni, 1963), voluntarisme (Parsons,
1951), sociale constructie (Berger & Luckmann, 1966), adaptief leren (March & Olsen, 1976), en de meeste
modellen van strategische planning en het stellen van doelen (Chakravarthy & Lorange, 1991).
Volgens de teleologie gaat de ontwikkeling van een organisatorische entiteit in de richting van een doel of een
eindtoestand. Er wordt aangenomen dat de entiteit doelgericht en adaptief is; alleen of in interactie met anderen
construeert de entiteit een beoogde eindtoestand, onderneemt actie om deze te bereiken, en bewaakt de
voortgang. Zo zien voorstanders van deze theorie de ontwikkeling als een zich herhalende opeenvolging van
doelformulering, implementatie, evaluatie, en wijziging van doelen op basis van wat de entiteit heeft geleerd of
