SYSTEEMDENKEN, EEN INLEIDING
= het is een manier van kijken naar de wereld die focust op de samenhang tussen
verschillende elementen binnen een geheel. In de psychotherapie betekent dit dat we
niet alleen kijken naar de individuele cliënt, maar naar de bredere context waarin deze
cliënt zich bevindt. Het is een holistische benadering waarin veranderingen in 1 deel van
het systeem effecten hebben op het geheel.
Samenhang als essentieel kenmerk
= de interacties en relaties tussen verschillende elementen hebben een diepere
impact op iemand zijn psychologische toestand dan het individu zelf.
Bv: de gevoelens van een cliënt worden sterk beïnvloed door vrienden,
relatie met familieleden,…
Context van het systeem
= nabije elementen die in interactie staan met de cliënt. Door te begrijpen welke
elementen in de omgeving de meeste samenhang vertonen met de cliënt, kan de
therapeut effectievere interventies ontwikkelen.
Het universum van het systeem
= elementen die minder direct in verband staan met de cliënt. De therapeut houdt
rekening met eventueel een angstig verleden en de maatschappelijke
verwachtingen die van invloed kunnen zijn op dit angstgevoel.
Bv: culturele normen, maatschappelijke verwachtingen, historische invloed,
…
Elementen als systemen
= elk element binnen een systeem, is ook een systeem op zich.
Bv: een gezin is een systeem, maar de gezinsleden op zich zijn ook een
systeem omdat deze elk hun eigen interacties, gedachten, emoties heeft
en geschiedenis. Dat alles vormt een complex geheel.
HET GEZIN ALS SYSTEEM
= In systeemdenken binnen de psychotherapie wordt het gezin gezien als een dynamisch
systeem waarin de leden met elkaar verbonden zijn en elkaar beïnvloeden. Dit
perspectief erkent dat gedrag en emotionele problemen van een individu niet in isolatie
kunnen worden begrepen, maar altijd binnen de context van de gezinsrelaties. Elk lid
speelt een specifieke rol en vervult bepaalde functies, wat leidt tot patronen van
interactie.
Bv: als één gezinslid worstelt met angst, kan dit de communicatie, routines en
emoties van het hele gezin beïnvloeden
In therapie…
- Herkennen patronen en bevorderen gezonde interacties
- Onderliggende dynamieken aanpakken die symptomen van een individu verklaren
Andere systemen
Þ Groepspraktijk
Þ GGZ
, DEEL 1: DE ALGEMENE SYSTEEMTHEORIE EN
DE CYBERNETICA
Algemene systeemtheorie
= benadrukt de interconnectiviteit en afhankelijkheid van onderdelen binnen een
geheel, ongeacht het type systeem, of het nu biologisch, sociaal of technisch is.
ALGEMENE SYSTEEMTHEORIE
LUDWIG VON BERTALANFFY
HOOFDZAAK:” Interconnectiviteit in de dynamiek van systemen”
Belangrijkste principes
1. Holisme
= systemen zijn meer dan de som van hun onderdelen.
Interacties tussen de delen creëren emergente eigenschappen, kan
niet worden begrepen door enkel naar individuele elementen te
kijken.
Bv: nieuwe vriendschap, nieuw collega, pasgeboren kind,…
2. Interconnectiviteit
= alle onderdelen van het systeem zijn aan elkaar verbonden.
Veranderingen in 1 deel kunnen invloed hebben op andere delen
Dynamisch en interactief proces
3. Open systemen
= systemen zijn open en in wisselwerking met hun omgeving.
Energie, informatie en materie uitwisselen met externe omgeving
Beïnvloedt hun functioneren
4. Feedbackmechanismen
= systemen bevatten feedbackloops die helpen bij het reguleren van gedrag
Positieve feedback: versterkt veranderingen
Negatieve feedback: bevordert geen verandering
5. Dynamische processen
= systemen zijn niet statisch en evolueren doorheen de tijd.
Beïnvloed door interne factoren en externe factoren
Deze ideeën hadden een blijvende impact op verschillende disciplines en hebben
bijgedragen aan het ontwikkelen van een holistische benadering van problemen en
fenomenen. Zo zijn er enkele van deze kernideeën die centraal staan in zijn benadering
en die sindsdien ook altijd een grote invloed hebben gehad op onze kijk op relaties en
gezinnen.
,Hoe bijgedragen aan belangrijkste principes?
1. Interconnectiviteit: BertalanƯy’s idee dat systemen uit onderling afhankelijke
delen bestaan, heeft therapeuten geholpen om gezinnen en relaties te begrijpen
als dynamische systemen. Dit leidde tot de erkenning dat veranderingen in de
dynamiek van één gezinslid van invloed kan zijn op het hele gezinssysteem.
2. Feedbackmechanismen: Cybernetica, dat zich op de principes van complexe
systemen beroept, zich richt op het bestuderen van regelprocessen in systemen.
Hierbij staat het concept van feedbackloops centraal. In de therapie betekent dit
dat reacties van gezinsleden op elkaar, kunnen leiden tot stabiliteit (negatieve
feedback) of net tot verandering (positieve feedback) binnen het systeem. Dit
begrip helpt therapeuten om patronen van interactie te identificeren en te
beïnvloeden.
3. Open systemen: Ook gezinssystemen zijn open en staan in wisselwerking met
hun omgeving (buren ; het werk ; de school ; familie ; vrienden ; de buurt ; …), wat
invloed heeft op hun functioneren.
4. Holistische Benadering: De focus op het geheel in plaats van alleen op
individuele symptomen stimuleerde een meer holistische benadering in de
therapie. Therapeuten beginnen niet alleen met het behandelen van individuele
problemen, maar ook met het analyseren van de bredere context van gezinnen en
van de relationele dynamieken in gezinnen..
Emergente eigenschappen zijn de nieuwe eigenschappen die op het hogere
organisatieniveau verschijnen wanneer delen met elkaar in interactie gaan.
Emergentie is dan het proces waarbij nieuwe eigenschappen ontstaan in de
interactie tussen de simpele, kleine entiteiten die elk op zich niet deze
eigenschappen bezitten: “het geheel is meer dan de som van de delen”.
o Als we van hout, zachte stof, schuimrubber en ander materiaal een zetel
maken (hoger organisatieniveau) dan kan onze cliënt op deze zetel
comfortabel plaats nemen. Dit is een emergente eigenschap van deze
zetel.
o Als het koppel zwanger wordt en na een gezonde zwangerschap hun eerste
kindje verwelkomt, brengt dat vanalles teweeg bij elk van de partners
(vreugde, onzekerheid, angst, spanning, verlegde aandacht,
zwangerschapskwaaltjes, veranderend libido), maar ook in de interactie
binnen hun relatie (veranderende seksuele activiteit, andere
seksualiteitsbeleving, nieuwe zoektocht om intimiteit plaats te blijven
geven, …) en in de interactie met de omgeving (felicitaties van familie,
vrienden en kennissen, verdriet bij een collega die geconfronteerd wordt
met eigen infertiliteit, …). Het gezin is nu met drie, maar het gezin (hoger
organisatieniveau) is meer dan de som van deze drie gezinsleden. Dit alles
is de emergente eigenschap van het nieuwe gezin.
5. Dynamische Processen: Cybernetica benadrukt dat systemen zich voortdurend
ontwikkelen. Dit inzicht heeft therapeuten geholpen om aandacht te besteden aan
de dynamieken van verandering binnen gezinnen. Die dynamieken worden
gehanteerd als basis van gezins- en relatietherapeutische interventies.
, CYBERNETICA
Cybernetica
= “een theoretisch kader voor het bestuderen van systemen en hun gedragingen,
waarbij de focus ligt op communicatie, feedback en aanpassing”
NORBERT WIENER: GRONDLEGGER
HOOFDZAAK: ‘communicatie en regelprocessen binnen complexe systemen’
Belangrijkste aspecten
1. Interdisciplinair karakter
= combineert inzichten uit verschillende disciplines, dit leidde tot breder begrip
hoe complexe systemen functioneren.
2. Zelfregulatie en controle
= hoe reguleren systemen zichzelf en passen ze zich aan in de omgeving?
Feedback= informatie over de output van een systeem wordt
teruggekoppeld als input, waardoor we ons kunnen aanpassen.
3. Communicatie
= hoe wordt informatie verzonden, ontvangen en verwerkt binnen systemen?
4. Complexiteit en adaptatie
= dynamiek van complexe systemen en hoe deze systemen in staat zijn om zich
aan te passen aan veranderingen, zowel intern als extern.
