Strafrecht 2024-2025
deel 1: strafrecht
hoofdstuk 1: juridische situering
1. Een begripsomschrijving
Strafrecht is het geheel van rechtsregels dat bepaald onder welke voorwaarden gedragingen
misdrijven zijn en welke gedragingen misdrijven zijn, wie dader van een misdrijf is en
strafrechtelijke verantwoordelijkheid draagt, welke straffen bestaan en welke straffen op de
misdrijven worden gesteld , onder welke voorwaarden straffen aan daders kunnen worden
opgelegd en uitgevoerd en hoe de bevoegde instanties oordelen over misdrijf dader en straf.
Strafrecht = de studie van dader, misdrijf en straf
Misdrijf : afwijkingen van de norm die ongewenst en voldoende ernstig geacht
worden om een reactie in de vorm van een straf verantwoorden. Wat een misdrijf is,
verschilt in tijd en ruimte. Wat is een misdrijf (algemeen) en welke gedragingen zijn
een misdrijf (bijzonder)?
Dader : bestraffing voor daders en regels over wie dader kan zijn en strafrechtelijke
verantwoordelijkheid draagt.
Straf: (en beveiligingsmaatregelen) wettelijk bepaalde vorm van leed door de rechter
opgelegd als sanctie voor een misdrijf. Wat is een straf (algemeen) en met welke straf
wordt een bepaald misdrijf bestraft (bijzonder)? Beveiligingsmaatregelen zijn geen
straffen maar vallen wel binnen het strafrecht
Beveiligingsmaatregelen -> op een misdrijf kan op een andere manier gereageerd
worden dan met een straf bv. Internering
= iemand heeft geen oordeelsvermogen ten gevolge van een geestesstoornis , die
personen kunnen niet gestraft worden. Het zijn geen daders -> ze hebben het misdrijf
gepleegd maar zijn er niet voor verantwoordelijk
Procedureregels : formele regels over hoe de bevoegde instanties oordelen over
misdrijf, dader en straf.
2. Strafrecht als publiekrecht
,Strafrecht is publiekrecht
Regelt de relatie tussen de overheid en de burger of overheden onderling , het plegen
van een misdrijf brengt een juridische relatie met de overheid tot stand
Privaatrecht houd zich bezig met het recht tussen personen bv. Contractenrecht
Op initiatief van de burger, de overheid trekt zich daar weinig van aan
Verticale rechtsverhouding : het plegen van een misdrijf brengt een relatie tot stand
tussen dader en de staat. Het recht om te straffen is voorbehouden aan de staat.
Openbare orde : strafwetten zijn van dwingend recht. Burgers kunnen geen afspraken
maken over de inhoud, reikwijdte en toepassing van de strafwet.
Betekend ook dat slachtoffers niet kunnen beslissen dat een bepaalde gedraging die
ten aanzien van hen wordt gesteld, buiten het toepassingsbereik van de strafwet valt
Tenzij de strafwet dit bepaald zal de toestemming van het slachtoffer geen
rechtvaardiging kunnen vormen voor een misdrijf
Slachtoffers : slachtoffers hebben geen recht om te straffen en zijn ook niet nodig om
te straffen. Wel deelnemen aan de procedure en daarin via burgerlijke partijstelling
privaatrechtelijk belang nastreven. Geen recht om de strafvordering uit te oefenen en
(mee) te beslissen over straf en strafuitvoering. Wel meer aandacht voor
slachtofferrechten (o.m. inzage, onderzoekshandelingen, gehoord en geïnformeerd
worden,…)
3. Materieel en formeel strafrecht
Wij doen aan materieel strafrecht
Materieel strafrecht : rechtsregels die betrekking hebben op de omschrijving van
strafbare gedragingen, daderschap, straffen en voorwaarden om straffen op te leggen
en uit te voeren
Formeel strafrecht : procedureregels over de toepassing van het materieel strafrecht.
Door wie en op welke manier worden misdrijven vastgelegd, opgespoord, vervolgd,
bewezen, berecht en uitgevoerd (strafvordering, strafprocesrecht).
Strafuitvoeringsrecht: materieel + formeel strafrecht
4. Nationaal en internationaal strafrecht
, Nationaal strafrecht : strafrecht is hoofdzakelijk nationaal recht; er is federaal
strafrecht, maar ook strafrecht van gemeenschappen, gewesten, provincies en
gemeenten
Belgische rechters gaan alleen Belgisch strafrecht toepassen voor de Belgische
rechtbanken
In andere rechtstakken is dat anders bv. Je bent gehuwd in het buitenland volgens het
buitenlands recht, de Belgische burgerlijke rechters gaan het buitenlands recht
toepassen
Internationaal strafrecht: hybride rechtstak tussen internationaal recht en strafrecht
Er zijn internationale organisaties die zich tot doel stellen landen te verenigen om
problematieken aan te pakken bv. De EU -> drugsverdragen zijn een inspiratie
geweest voor ons nationaal drugsbeleid -> internationaal geeft ons een duwtje om te
zeggen doe het zo
Internationale strafbaarstelling : internationale strafrechtbanken hebben eigen regels
over misdrijven, daders en straffen
5. Algemeen en bijzonder strafrecht
Er worden 4 componenten in het materieel strafrecht onderscheiden
- Onder welke voorwaarden gedragingen misdrijven zijn en welke gedragingen
misdrijven zijn
- Wie dader van een misdrijf is en strafrechtelijke verantwoordelijkheid draagt
- Welke straffen bestaan en welke straffen op misdrijven worden gesteld
- Onder welke voorwaarden straffen aan daders kunnen worden opgelegd en
uitgevoerd
Het formeel strafrecht houd zich enkel bezig met het eerste component (welke gedragingen
zijn misdrijven en het derde component (welke straffen worden op die misdrijven gesteld)
Algemeen materieel strafrecht : boek I nieuw strafwetboek -> algemene regels van
het strafrecht met 7 hoofdstukken
Ook complementaire wetten = wetten die aangelegenheden regelen die tot
het algemeen strafrecht behoren maar die niet in boek 1 van het strafrecht
zijn opgenomen , het zijn wetten die na het wetboek van 1876 tot stand zijn
gekomen
Bv. Probatie : wanneer mensen een straf kregen moest die niet effectief worden
uitgevoerd maar de uitvoering kon worden uitgesteld, gedurende een bepaalde
tijd mag je geen misdrijven plegen en als je dit voltooid zal je de voorwaardelijke
straf niet moeten uitoefenen
Ondertussen opgenomen in het strafwetboek
, Bijzonder (materieel) strafrecht : kan gezien worden als een lijst met omschrijvingen
van strafbare gedragingen en toepasselijke straffen
Zit vervat in boek II van het strafwetboek (artikel 79 – artikel 691 Sw) + in
bijzondere strafwetten
Bijzondere strafwetten kunnen ook de vorm aannemen van decreten,
ordonnanties, provinciale en gemeentelijke verordeningen
Toepassing van het algemeen strafrecht op het bijzonder strafrecht
Artikel 77 Sw: bij gebreke van andersluidende bepalingen in boek II en
bijzondere wetten en verordeningen, worden de bepalingen van dit boek
toegepast op de misdrijven die bij boek II alsook de bijzondere wetten en
verordeningen strafbaar zijn gesteld
= dit betekend dat de bepalingen van boek I van toepassing zijn op boek II en
op de misdrijven uit de bijzondere wetten en verordeningen, tenzij dit in die
wetten anders is bepaald
Complementaire wetten worden niet in artikel 77 Sw geregeld -> hun
toepassingsbereik blijkt uit de complementaire wetten zelf
Boek I nieuw Sw is van toepassing op bijzondere wetten in de vorm van
decreten en ordonnanties, behoudens de uitzonderingen die voor bijzondere
inbreuken door een decreet kunnen worden gesteld. Wanneer bij decreet of
ordonnantie straffen of vormen van strafbaarstellingen worden ingevoerd die
boek II nieuw Sw niet kent, is een eensuidend advies van de federale
ministerraad verreist.
Hoofdstuk 2: functies en achtergronden
1. Strafrecht als mensenwerk in context
Strafrecht verandert in tijd en ruimte en is ook niet neutraal. Het heeft een functie en wordt
gebruikt om bepaalde doelstellingen na te streven
2. Een sociale constructie met diepe wortels
2.1 straffen is geen exclusief menselijk gedrag
poetsvis: vis die zich voed met delen van andere vissen, met afval van andere vissen
de poetsvis gaat de vuile resten van andere vissen opeten, andere vissen weten dit en komen
zich daarom aanbieden in poetsvisstations
poetsvissen moeten zich inhouden om ook de lekkere delen van de vis op te eten want
anders gaat het systeem niet meer werken omdat de gastvissen zich niet meer zullen komen
aanbieden
dat vraagt beheersing van de poetsvis, de poetsvissen gaan onderling de foute poetsvis
straffen
