BESTUURSRECHT – DEEL 1
BESTUURSRECHT: BEGRIP, INDELING, KENMERKEN EN BRONNEN
Definitie bestuursrecht
Onderscheid privaat vs. Publiekrecht
Privaatrecht: tussen private personen/particulieren -> regeling van private belangen (natuurlijke
personen of rechtspersonen)
Publiekrecht:
- Organisatie en werking van ‘de overheid’ (in de ruime zin)
- Tussen overheden onderling
- Tussen overheid en private personen
Bestuursrecht
“Het geheel van rechtsregels met betrekking tot de organisatie, de bevoegdheden en de werking van
de organen die met uitvoerende macht zijn bekleed, m.a.w. van de organen die noch tot de
wetgevende, noch tot de rechterlijke macht behoren.”
Uitvoerende macht = bestuur
Definitie vanuit organiek oogpunt: uitgaande van de ‘machten’ -> ‘organen die met uitvoerende
macht zijn bekleed’ = bestuursorganen. Het bestuursrecht in organieke betekenis gaat over de
uitvoerende macht.
Definitie vanuit functioneel oogpunt: uitgaande van de ‘functies’ -> ‘bekleed’ wijst op de functies van
de organen. Ze gaan besturen in de zin van het werkwoord = ten uitvoer leggen.
Maar:
Wie is ‘de uitvoerende macht’? Dat is niet duidelijk en moet worden afgeleid uit de grondwet. Deze
verwijst naar de koning en de regeringen. Maar het bestuursrecht omvat meer organen dan enkel de
koning en de regering: FOD’s, openbare instellingen, NMBS, Bpost, lokale besturen (gemeentes en
provincies)…
Bovendien doen ze méér dan enkel ‘uitvoeren’:
1
, - Ook ‘regelgevende’ (reglementaire) bevoegdheid/normatieve bevoegdheid: besturen maken
reglementen en verordeningen op. Dat zijn geen wetten in de formele zin maar wel
wetgeving in de materiële zin van het woord
o Bv: lokale besturen: politiereglement, belastingsreglement, … Deze regels zijn
bindend alsof het gaat om wetgeving maar het is wetgeving in de materiële zin van
het woord.
- Ook geschillenbeslechting door besturen
o Bv. GAS-boete
- Ook bestuurlijke handelingen vanuit de wetgevende en rechterlijke macht. Niet enkel de
uitvoerende macht gaat bestuurlijke handelingen stellen.
o Bv. Tuchtbeslissing van een wetgevende vergadering
Indeling: algemeen VS bijzonder bestuursrecht
Algemeen bestuursrecht = geheel van regels van het globale bestuursrecht (optreden, instrumenten,
algemene principes, algemene beginselen van behoorlijk bestuur…)
- Betreft de algemene regels en principes die het globale bestuursrecht regelen.
- Bv. overheidsgoederen, overheidspersoneel, beginselen van behoorlijk bestuur, …
- Cf. luik bestuursrecht 2e bach
Bijzonder bestuursrecht = verzamelnaam voor alle mogelijke sectorale regelingen binnen het
bestuursrecht. Zij zijn bijzonder omdat ze specifieke termen hanteren en een eigen werkwijze kennen.
- Betreft diverse specifieke, sectorale regelingen binnen het bestuursrecht (vaak zeer
technisch, gedetailleerd, met eigen begrippensystematiek en werking)
- Bv. Omgevingsrecht, energierecht, migratierecht, onderwijsrecht…
- Cf, luik omgevingsrecht 2e bach + vaak ook keuzevakken in master
Kenmerken van het bestuursrecht
3.1 Autonomie en eigenheid van het bestuursrecht
Bestuursrecht = uitzonderingsrecht? Bestuursrecht is gekenmerkt door een grote gelaagdheid.
- Oorspronkelijk ontstaan als uitzonderingsrecht ten opzichte van het privaatrecht (als basis).
Alle afwijkingen/uitzonderingen zijn gegroepeerd in het bestuursrecht. Er zijn nog steeds heel
veel uitzonderingen
o In positieve zin: bevoorrechte positie -> bestuur omkleed een bevoorrecht positie. Zij
kunnen namelijk eenzijdig optreden. Het bestuur kan optreden in het algemeen
belang. De eenzijdige bestuurlijke rechtshandeling is het meest belangrijke
instrument waarover het bestuur beschikt.
o In de negatieve zin: extra verplichtingen naleven om ervoor te zorgen dat bestuur
niet willekeurig gaat optreden. Het bestuur moet bij elke beslissing gaan voldoen aan
extra normen: motiveringsplicht, openbaarheidsverplichting…
- Bijzondere voorrechten van het bestuur
o Bv: EBR
- Bijzondere verplichtingen van het bestuur
o Bv. (formele) motiveringsplicht, geen vrije keuze in medecontractant…
2
, o Bv: ambtenarenrecht, recht van het overheidspersoneel, gunningsprocedure
doorlopen
Bestuursrecht is niet enkel meer een uitzondering op het privaat recht aangezien de uitzonderingen
zodanig gegroeid zijn. Toch staat het bestuursrecht niet volledig los van het privaat recht.
Privatisering van het bestuursrecht: het bestuursrecht gaat meer privaatrechtelijke technieken
hanteren om te kunnen ontsnappen aan de extra verplichtingen. Bv: onteigening van een huis door
de overheid (= bestuur), dat is een bijzondere inbreuk op het recht van eigendom. De onteigening is
een typische bestuursrechtelijke techniek waarover het bestuur beschikt om dat stuk grond te
verkrijgen. Er is ook een privaatrechtelijke techniek die het bestuur kan gaan gebruiken: met de
burger zelf een koop-verkoopovereenkomst gaan sluiten.
De privatisering van het bestuursrecht is één aspect, een ander aspect is het feit dat het huidige
moderne bestuur meer horizontaal gaat werken. Het bestuur gaat op gelijke hoogte gaan optreden
met de burger. Bv: inspraak en participatie -> de burger wordt op actieve wijze betrokken bij de
besluitvorming.
Bestuursrecht op heden: een alomvattende, volwaardige eigen rechtstak
Besluit: de nuancering van uitzonderingspositie
Wisselwerking met het privaatrecht (‘privatisering’ van het bestuursrecht)
Naar een meer onderhandelend of ‘horizontaal’ bestuur
3.2 Meergelaagdheid van het (Belgisch) bestuursrecht
Het Belgisch bestuursrecht uit zich op 2 fronten: verkaveld & harmonisatie naar boven toe: EU.
1) Fragmentarisch karakter van het (Belgisch) bestuursrecht door diverse staatshervormingen:
‘Vlaams’, ‘Waals’, ‘Brussels’ bestuursrecht in plaats van een federaal bestuursrecht. Heel wat
regelgeving is ontstaan op verschillende niveaus.
2) Daarnaast een zekere harmonisering van het bestuursrecht:
Opmars van het ‘Europees bestuursrecht’. Van een Belgisch bestuursrecht -> Europees bestuursrecht
-> harmonisatie over de lidstaten heen.
Bv:
- EU-regelgeving met invloed op nationaal bestuursrecht
- Gemeenschappelijke regels en algemene beginselen van bestuursrecht in Europese landen
o Bv: gelijkheidsbeginsel & transparantiebeginsel
- Invloed Raad van Europa en rechtspraak EHRM
o Bv. art. 6 EVRM: recht op een eerlijk proces…
Bronnen van het bestuursrecht
Er is geen ‘Algemene wet bestuursrecht’
Waaier aan normen en regels
Op Vlaams niveau: bestuursdecreet = algemeen kader van bestuursrecht op Vlaams niveau, Vlaamse
handhaving = bestuurshandhaving op Vlaams niveau.
3
, 4.1 Metaprincipes- of waarden van het bestuursrecht
De ‘wortels’ = waarden die essentieel zijn = fundamenten van bestuursrecht waaruit meer concrete
regels zijn ontstaan namelijk de formele bronnen van het positief bestuursrecht
Onderscheid tussen:
- (Meta)constitutionele principes = grondwettelijke wortels of waarden
- Beginselen van ‘good governance’ = goed bestuur dat degelijk gaat optreden
Niet hetzelfde als beginselen van behoorlijk bestuur!
(Meta)constitutionele principes: er zijn 3 metaconstitutionele principes te onderscheiden
A. Principe van de scheiding der machten
Algemeen rechtsbeginsel
Onderscheid tussen de wetgevende, rechterlijke en uitvoerende macht -> geen strikte scheiding der
machten maar eerder een ‘evenwicht’ der machten. De machten gaan elkaar uitbalanceren.
Grondslag van diverse regels in het bestuursrecht. Bv. de inrichting en organisatie van bestuurlijke
rechtscolleges: het gaat om bestuursrechters zoals die in de RvS. Zij behoren niet tot de uitvoerende
macht, ze doen uitspraken in bestuurszaken zonder deel uit te maken van de uitvoerende macht. Ze
behoren evenmin tot de rechterlijke macht. Daaruit volgend kan worden afgeleid dat
bestuursrechters rechters sui generis zijn. De bestuursrechters mogen het beleid van het bestuur niet
bepalen, ze mogen zelf nooit op de stoel van de overheid/bestuur gaan zitten. De bestuursrechter
toetsen in principe enkel marginaal.
B. Rechtsstaat-beginsel of ‘rule of law’
Ook de overheid in de ruime zin is gebonden aan het recht, ook de overheid zelf moet de grondwet
respecteren. De administratieve overheid (= bestuur) mag niet willekeurig gaan handelen.
Dat uit zich in tal van regels, beginselen en leerstukken, bv. legaliteitsbeginsel, redelijkheidsbeginsel,
motiveringsbeginsel, curatieve rechtsbescherming van de burger, …
Legaliteitsbeginsel = voor elk bestuurlijk optreden is een wettelijke basis vereist.
Beginselen van behoorlijk bestuur waarin het redelijkheidsbeginsel zit vervat: het bestuur moet
redelijke beslissingen nemen.
Rechtszekerheidsbeginsel = het recht moet toegankelijk & begrijpbaar zijn voor de burger zodat die
weet wat van hem wordt verwacht.
C. Democratiebeginsel
= Burgers hebben in zekere mate zelf zeggenschap over de uitoefening van het staatsgezag.
Veel toepassingen in het bestuursrecht:
Bv. politieke verantwoordelijkheid van de regering en ministers
Bv. (groeiende) vormen van inspraak en participatie van burgers
Bv. respect voor fundamentele rechten, ook door het bestuur. Het bestuur moet de fundamentele
rechten gaan respecteren: recht op een eerlijk proces, recht op privacy, openbaarheid van bestuur.
4
