PUBLIEK RECHT
HOOFDSTUK 1: RECHT EN DE OVERHEID
1. WAT IS RECHT?
Er bestaat geen exacte definitie van ‘recht’, maar we kunnen wel zeggen dat het
een geheel van regelgeving, overheidsstructuren en justitie is.
3 essentiële kenmerken:
- Gedragsregels en normen die orde brengen in een samenleving
Doordat mensen samenleven, worden er afspraken gemaakt ➡️ die afspraken
worden beschouwd als ‘recht’.
De koppeling van ‘recht’ en ‘samenleving’ houdt ook in dat recht
tijdsgebonden, plaatsgebonden en ideologisch gebonden (namelijk eigen aan
een politieke en/of religieuze stroming) is.
Samenlevingen veranderen doorheen, dus ook recht (evolutief gegeven). Het
evolutief karakter maakt dat het erg maakbaar is.
Aanpassingen van het recht gebeuren via de instellingen die bevoegd zijn om
rechtsregels te maken.
- Opgelegd door de overheid
We geven de macht om recht te maken aan de overheid. Het ‘recht’ is hier
geen doel, maar een middel. Het is een middel om binnen een bepaalde
samenleving, en binnen een bepaalde tijdsgeest, zaken te ordenen door
hierrond beleid te voeren (tijdsgebonden, plaatsgebonden en ideologisch
gebonden).
Ons recht is sterk beïnvloed door deels het Romeins Recht, deels het recht
van Napoleon, deels de joods-christelijke godsdiensten, deels de ideologieën
van de Franse Revolutie, …
Dit toont weer aan hoe maakbaar recht is.
- Dwingend karakter van recht
De kans is groot dat rechtsregels niet worden nageleefd, dat zorgt dan voor
chaos. Om ordening te krijgen binnen een samenleving, moeten er
mechanismen zijn die ervoor zorgen dat recht goed wordt nageleefd.
Zowel de overheid (politie, inspectiediensten, …) als justitie (met Openbaar
Ministerie, rechtbanken,…) waken over hoe de regels worden nageleefd.
Wanneer regels die worden afgedwongen via een rechtbank, spreken we echt
over recht. Het onderscheid rechtsregels van andere regels (bv. religieuze
regels, spelregels, …).
1
, 2. INDELING VAN HET RECHT
Recht is een zeer complex gegeven, door de toenemende complexiteit van de
samenleving. Er duikt daarom een juridisering van de samenleving op. Meer en
meer hebben zowel de overheid als de burgers de neiging alles juridisch te willen
regelen.
Om wat structuur te brengen zijn er verschillende manieren om ‘recht’ in te delen:
- Publiek recht en privaat recht (WAT)
Regelt het recht hoofdzakelijk zaken die met de overheid te maken hebben,
dan spreekt men over Publiek recht. Het gaat over de structuur, werking,
financiën van de overheid en over alles wat strafbaar is. (bv. grondwet,
strafrecht, …)
Het publiek recht regelt de verhouding tussen overheden onderling en ook de
verhouding tussen de overheid en de burgers.
Belangrijk kenmerk is dar publiek recht altijd dwingend recht is! (er valt niet
over te onderhandelen).
Regelt het recht noodzakelijk verhoudingen tussen burgers en ondernemingen,
dan spreekt men over Privaat recht. (Bv. kopen/verkopen, huren/verhuren,
lenen, huwen, …)
- Internationaal recht en nationaal recht (WAAR)
Recht dat tot stand komt buiten de landsgrenzen of dat verhoudingen tussen
landen regels, noemen we internationaal recht of grensoverschrijdend
recht. (Binnen de EU)
Dat kan tot stand komen door ofwel binnen een internationale organisatie (bv.
Verenigde Naties) of tijdens internationale bijeenkomsten (bv. de Klimaattop)
ofwel door landen onderling.
Internationaal recht legt men vast in verdragen.
Het EU-recht noemen we supranationaal recht. (Het centraal gezag binnen de
EU kan beslissingen nemen over de hoofden van de lidstaten)
Recht dat tot stand komt binnen eigen landgrenzen (binnen 1 land) noemen
we nationaal recht.
- Strafbaar of niet strafbaar (AARD)
Als er een straf staat op wat je hebt gedaan, dan spreken we over
strafrechtelijke handelingen. (Bv. verkeersovertreding, fraude, …)
Als er geen straf staat op wat je hebt gedaan, dan spreken we over
burgerrechtelijke handelingen. (bv. je loopt stage, schadevergoeding
betalen, …)
Wanneer weet je of iets strafbaar is?
Iets is strafbaar als in de wet staat dat het strafbaar is en als er in de wet staat
welke straf erbij hoort.
De algemene term voor een strafbare handeling is een misdrijf. Bij
minderjarigen spreken we over een jeugddelict.
Waarom is dit onderheid tussen strafbare en niet-stafbare handelingen
belangrijk?
2
, Voor de praktijk is het onderscheid van fundamenteel belang. Er wordt op een
heel andere manier omgegaan met een strafrechtelijk feit dan met een
burgerrechtelijk feit.
Bij een strafbare handeling wordt de overheid betrokken, zul je voor de
strafrechtbank moeten komen en kan de strafrechter jou een straf opleggen.
Hoe zit dat met toestemming en intentie?
- Sommige handelingen worden strafbaar als er geen toestemming was.
(bv. een fiets wegnemen zonder toestemming van de eigenaar is diefstal, dus
strafbaar of seksuele handelingen strafbaar als er geen wederzijdse
toestemming was)
- Bij strafbare handelingen doet de toestemming van het slachtoffer er vaak niet
toe.
(bv. toestemming van jou om op jou geweld te plegen, is niet geldig of
toestemming van de client om je niet aan het beroepsgeheim te houden is niet
geldig)
- Als de dader bewust iets strafbaar doet, spreken we over opzettelijke
misdrijven.
(bv. drugs dealen , stelen, …)
- Handelingen die een ongeluk zijn kunnen strafbaar worden als het ongeluk te
wijten is aan een zware fout.
(bv. iemand per ongelijk aanrijden, is op zich niet strafbaar. Maar het is wel
strafbaar als het aan een overdreven snelheid was of onder invloed rijdt, …)
Wat zijn tuchtsancties en administratieve sancties?
Deze behoren niet tot het strafrecht, ze worden niet opgelegd bij de
strafrechtbank en komen niet in het strafregister.
Tuchtsancties zijn sancties die worden opgelegd door een ‘tuchtorgaan’.
(bv. Vlaams sporttribunaal in de sportsector, de Belgische voetbalbond,
apothekers, …) (bv. van een tuchtsanctie: waarschuwing, schorsing, …)
Anders dan strafsancties zijn tuchtsancties erop gericht om de discipline
binnen een groep te handhaven niet om de samenleving of individuen te
beschermen.
Binnen een groep worden er afspraken vastgelegd in een ‘reglement’ of
‘deontologie’. Wie zich er niet aan houdt krijgt een tuchtsanctie.
Als een handeling wél strafbaar is (bv. racisme, …) kan de dader niet alleen
vervolgd en een strafsanctie krijgen, maar ook een tuchtsanctie opgelegd
krijgen door het tuchtorgaan van de groep.
Administratieve sanctie zijn sancties die worden opgelegd door een
‘administratief orgaan’.
(Door bv. een school, de NMBS, burgemeester, …) (wat krijg je? bv. een
gasboete, boete voor zwartrijden, intrekking van een vergunning, sluiting van
een zak door de burgemeester, …)
Anders dan een strafsancties zijn administratieve sancties erop gericht om een
bepaalde regelgeving te doen naleven, niet om de samenleving of individuen
te beschermen.
Als een handeling wél strafbaar is (bv. racisme, …) kan de dader niet alleen
vervolgd en een strafsanctie krijgen, maar ook een administratieve sanctie
opgelegd krijgen.
3
, 3. EEN DEMOCRATISCHE OVERHEID
Recht dient om een samenleving te ordenen (1ste essentiële kenmerk)
Aan de overheid om dit recht te maken (2de essentiële kenmerk)
3.1 WAT IS DE OVERHEID?
De overheid is bevoegd om recht te maken op een bepaald bestuursniveau.
5 bestuursniveaus:
- EU
- Federale overheid
- Regionale overheid
- Provinciale overheid
- Lokale en gemeentelijke overheden
Op deze 5 bestuursniveaus hebben we telkens een ‘democratische overheid’. Dit
betekent dat er binnen de overheid instanties zijn die rechtstreeks verkozen zijn
door de bevolking en instanties die niet rechtstreeks verkozen zijn door de
bevolking.
Rechtstreeks verkozen = ‘parlement’ of ‘raad’. Deze instanties duiden we aan als
wetgevende macht.
Niet rechtstreeks verkozen = ‘regering’, ‘ministers’, ‘burgemeester’, … Deze
instanties duiden we aan als uitvoerende macht.
De overheid (democratie) beschikt over macht om recht te maken, dit gebeurt
door verkiezingen in België. In andere landen is dan bv. door troonopvolging,
traditie, revolutie of via een staatsgreep.
3.2 WAT IS EEN DEMOCRATIE?
Verspreid over de wereld vind je heek wat varianten aan democratieën en
autocratieën.
Het verschil is:
In een democratie wordt de overheid verkozen door de bevolking(via
verkiezingen)
4
