Politieke geschiedenis van België
Inleiding
Inleiding
o Is alomtegenwoordig – “path dependency
o Maar ook: alomtegenwoordig want verbonden met de constructie van een ‘collectieve
identiteit
o ’Wat herdenken en waarom?
o Kritische reflectie als gezonde houding...
o Geschiedenis
• Wetenschap = systematiek; breder dan positieve wetenschappen
• Erfenis verwetenschappelijking van de discipline in de 19de eeuw (In extreme vorm:
“feiten spreken voor zich”)
• Geschiedenis is steeds een reconstructie, nooit een exacte kopie
• Zowel feit (objectief) en interpretatie (subjectief)
• Bronnen – historische kritiek – contextualiseren
• Anachronisme!
o Geschiedenis sociale wetenschappen
Geschiedenis Sociale wetenschappen
Samenhang in tijd: brede context, Concepten: macht, machtsposities
‘totaalverklaring’, contextualiseren, geen (verkiezingen, mobilisatie, bewegingen,
beperking in invalshoeken (economie, veelal Staten), machtsstrijd (coalities,
sociologie, politicologie) politieke psychologie, politieke geografie),
besluitvorming (gevolg van politieke macht,
veto players…
Evolutie in de tijd, verandering vs.
continuïteit, lange termijn, vroegere
oorsprong van huidige fenomenen
particulier, concreet Abstract, veralgemenend, theorie gedreven,
generaliseren, wetmatigheden,
Verbanden tussen gebeurtenissen in de tijd Verbanden tussen concepten als basis voor
als basis voor causaliteit causaliteit
o Politieke geschiedenis: Instellingen, beleid, focus op binnenlandse politiek
• Alternatief: “Geschiedenis van onderuit
o Belang van staten – brexit, covid,…
o Geschiedenis van “België”: Verschil tussen visie 1875 en 1941
• 1875
• 1941:
▪ Bestaan van België wordt genegeerd
▪ Vlaanderen gaat op in de Nederlanden
▪ Belgische ras is veranderd naar Vlaamse Ras
o België een natiestaat?
• Alleszins een staat
▪ Beschikt nog steeds over middelen
▪ Bestaan van grenzen
▪ Impact van de nationale overheden
• Ferrariskaart: geografische vorm uit ancien Regime die doet denken aan het
grondgebied van het later België
,Hoofdstuk 1: Belgische Revolutie
Inleiding
o België dankt zijn ontstaan als onafhankelijke staat aan de Belgische revolutie van 1830.
• België = politieke eenheid onder Spaanse en
later Oostenrijkse Habsburgers (sinds einde
16e eeuw).
• La Liberté guidant le peuple → werk is
symbool van Franse revolutie van 1830!! →
Franse schilder Delacroix → in Louvre
• Belgische revolutie van 1830 is dus geen
uniek feit, een revolutie in Brussel vindt plaats
omdat dit past in het Europees veld, deze
revolutie in Brussel is veel meer te wijten aan
onderhandelingen in Parijs dan in Brussel
o Ancien regime wordt later België!!!
o Revolutie maakt een eind aan de kortstondige vereniging van Zuid en Noord in het Koninkrijk
der Nederlanden. (Congres van Wenen in 1815)
o Nieuwe staat = product van revolutie met liberale en nationale karaktertrekken.
• Dankzij een gunstige internationale constellatie, erkend door de grootmachten die
beducht zijn voor een nieuwe Europese oorlog.
o De Belgische revolutie kan bekeken worden vanuit drie verschillende perspectieven:
1. Stap in de geleidelijke afbraak van het Ancien Régime = onomkeerbaar
moderniseringsproces
2. Reactie op het beleid van Willem I
3. Gebeurtenis met een haast accidenteel karakter (Franse juli-revolutie van 1830)
De afbraak van het Ancien Régime
o 1789 Brabantse Revolutie en “Verenigde Nederlandse Staten” ( “États Belgiques Unis)
o 1790 Militaire herovering en herstel van het gezag van de Habsburgers
o 1792 Franse bezetting
o 1793 Militaire herovering en herstel van het gezag van de Habsburgers
o 1794: Franse bezetting en (1795) aanhechting bij de Franse Republiek
o 1799-1804 Franse Republiek wordt het Franse Keizerrijk, Napoleon
o 1814 Militaire verovering door geallieerde legers en “voorlopig bestuur”
o 1815 Congres van Wenen: “Koninkrijk der Nederlanden” → constructie van grootmachten
o 1830 ???
o Tussen Amerikaanse revolutie van 1766 en het Europese revolutiejaar 1848 = een reeks
politieke omwentelingen die de overgang markeert van een half-feodale naar een moderne
maatschappij.
o Ancien Régime =
• Overgewicht van landbouw en platteland
• Het grootgrondbezit van adel en Kerk
• Beperkte stedelijkheid. De nijverheid was ambachtelijk en grotendeels gesitueerd
binnen de stadsmuren, huisindustrie in 18de eeuw ook buiten steden een snelle
expansie
• standen met hun privileges
• vorstelijk absolutisme, gewestelijk particularisme, het corporatisme van de gilden in
de steden
• de verstrengeling van godsdienst en openbaar leven
,o Einde 18de eeuw: Ontwikkeling van de gemechaniseerde grootindustrie en de expansie van
het kapitalisme leiden tot:
• nieuwe sociale verhoudingen
• verstedelijking van de samenleving
• Standen en gilden worden afgebroken > ten voordele individuele gelijkheid
• Kerk en staat gescheiden (adel, clerus en vorst verliezen hun overwicht ten voordele
van de ondernemende burgers)
o De moderne eenheidsstaat door de liberale burgerij tot voltooiing gebracht. Engeland liep
economisch als in politiek voorop.
o De Franse revolutie van 1789
• Afbeelding → Diepgang ideologisch conflict dat Europa in deze jaren verscheurt →
Franse revolutie zorgt voor splijting samenleving → Adel >< kerk → zorgt in Frankrijk
voor burgeroorlog
• Mijlpaal in de omverwerping van de feodale en klerikale structuren op het Europese
vasteland en zuidelijke Nederlanden (1795 en 1814 bij Frankrijk ingelijfd).
▪ Macht van de monarchie, adel en Kerk = aan banden gelegd
▪ Individuele rechten en vrijheden worden geproclameerd
▪ Voorrechten worden opgeheven
▪ Administratie en justitie = rationeler
• Moderne industrie aangemoedigd (afschaffing
corporatisme en instelling van het samenspannings-of
coalitieverbod dat collectieve actie bestraft)
• Extreem doel: Katholicisme uitgommen (onteigenen
katholieke bezittingen) → Afbeelding met paard en kar
o Belgische revolutie van 1830
• Nieuwe stap in de afbraak van het Ancien Régime in onze
gewesten zonder proces nochtans te voltooien.
• Tussen 1815 en 1848 in Europa = Restauratie = spanning tussen hervorming en
traditie.
• Globaal genomen vernieuwing maar ook restauratie = herstel kerkelijke invloed in het
openbaar leven.
, Het beleid van Willem I
o Val van Napoleon in 1814 = noordelijke en zuidelijke Nederlanden, inclusief prinsbisdom Luik
toegevoegd tot Koninkrijk der Nederlanden. (Willem I van Oranje) > solidaire barrière tegen
Frankrijk.
• Vergroting van Holland (Geheim artikel van 1 maart 1814) > opties voor de
postnapoleontische periode
• Acht artikelen van 21 juli 1814 = dwingende instructies voor de interne organisatie
van de nieuwe staat, waarin Noord en Zuid op gelijke voet moeten worden
behandeld.
o Congres van Wenen 1815 (Napoleon verslagen bij slag Waterloo)
• Willem I krijgt op congres van Wenen de opdracht om Nederlanden samen te voegen
tot Koninkrijk der Nederlanden
▪ Willem I verwijst naar de grondwet → modern → Willem kon eigenlijk alles
doen
▪ Is een protestantse vorst die neerkijkt op zijn katholieke onderdanen →
Probleem want meerderheid aan Katholieken in Koninkrijk
▪ In grondwet stond dat Willem alles kon doen
▪ Is grondwettelijke monarchie en GEEN Parlementaire Monarchie
o Koning legt in deze geen verantwoording af aan het
parlement
o Parlement beschikt niet over autonomie
▪ Dit is kern van het conflict tussen Willem en liberalen wat dus leidde tot de
revolutie
▪ Regime van Willem I heeft van begin af aan te maken met Liberale oppositie
in (zuidelijke?) Nederlanden
• Geografische afbakening van het nieuwe koninkrijk.
• Grondwettelijke maar geen parlementaire monarchie
• Oppositie in het zuiden tegen Willem
• Karikatuur uit Brussel → Liberale Zuidelijke oppositie →
Men kan niet door, medewerker heeft begroting bij, politie
zegt de begroting passeert altijd → parlement heeft geen
tanden → revolutie in België uniek omdat ze slaagt
o Willem I = verlicht absolutisme
• = streeft naar een rationele grondslag voor het
maatschappelijk bestel en het staatsbestuur.
• Aandacht voor onderwijs
• Streven om kerk en godsdienst onder voogdij van de staat
te plaatsen. (Staatsmonopolie inzake onderwijs vanaf 1825)
• Actieve economische politiek = bevorderen handel en nijverheid
o = ook nog trekken van absolute vorst
• Nieuw koninkrijk heeft GW maar: vorstelijke soevereiniteit blijft hoeksteen van het
bestel.
• Staten-Generaal (parlement) beschikt niet over reële autonomie/Willem I ruimte voor
persoonlijk bewind (natiebesef versterken)
▪ Gebeurt door taalpolitiek = Nederlands opleggen in de Belgische provincies
ten noorden taalgrens en ook in Brussel
