2024 – 2025 Bestuursrecht
Prof. Liesbeth Todts
,algemene informatie - Definitie bestuursrecht
ALGEMENE INFORMATIE
Situering vak
Bestuursrecht als basis (algemeen bestuursrecht)
Omgevingsrecht als subdomein van het bijzonder bestuursrecht
→ Nu uitgegroeid tot volwaardige, aparte rechtstak
→ Maar blijft onlosmakelijk verbonden met bestuursrecht
Lesschema
In principe, tenzij anders vermeld (zie het overzicht geplaatst op Ufora):
Omgevingsrecht Bestuursrecht
- Ma: 08u30-11u30 - Vrij: 13u-17u30
- Campus Ledeganck, Auditorium 3 - Campus Coupure, Auditorium E1 Oehoe,
Blok E
Studiemateriaal en werkvormen
Studiemateriaal
- Handboek (beschikbaar via VRG cursusdienst):
- I. OPDEBEEK, S. DE SOMER en L. TODTS, Algemeen bestuursrecht – Grondslagen en
beginselen, die Keure, 3e editie, 2024-25
- G. VAN HOORICK en L. VANDENHENDE, Omgevingsrecht in essentie, Intersentia, 3e editie,
2022
- Slides (op voorhand telkens ter beschikking via Ufora)
- Evt. aangevuld met eigen notities
- Evt. bijkomende teksten of opdrachten via Ufora (ter ondersteuning van handboek / slides)
Werkvormen
- Hoorcolleges
- On campus
- Interactie: Wooclap
- Begeleide zelfstudie
- Oefeningensessies
Beoordeling (examen)
- Bestuursrecht én omgevingsrecht
- Schriftelijk examen
- Open vragen
- Kennis, inzicht en toepassing (a.d.h.v. casusvragen)
- Belang van (rechts)bron → Wetboek!
Praktische afspraken
Vragen? Tijdens de pauze of na de les OF Via e-mail: caroline.cleynen@ugent.be
- → Inhoudelijke vragen: tot en met laatste les
Pagina 1 van 106
,algemene informatie - Definitie bestuursrecht
INHOUD
algemene informatie ........................................................................................................................................ 1
1 Bestuursrecht: begrip, indeling, kenmerken en bronnen ................................................................. 8
1.1 Definitie bestuursrecht .......................................................................................................................... 8
1.1.1 Onderscheid privaat vs. publiekrecht .................................................................................................... 8
1.1.2 Bestuursrecht ......................................................................................................................................... 8
1.2 indeling: algemeen vs. bijzonder bestuursrecht .................................................................................... 9
1.3 Functies van het bestuursrecht .............................................................................................................. 9
1.4 Kenmerken van het bestuursrecht ......................................................................................................... 9
1.4.1 Autonomie en eigenheid van het bestuursrecht ................................................................................... 9
1.4.2 Meergelaagdheid van het (Belgisch) bestuursrecht ............................................................................ 10
1.5 Bronnen van het bestuursrecht ........................................................................................................... 10
1.5.1 Wortels van het bestuursrecht ............................................................................................................ 10
1.5.1.1 (Meta)constitutionele principes ..................................................................................... 10
1.5.1.2 Beginselen/principes van ‘good governance’ ................................................................. 11
1.5.2 Formele bronnen van het bestuursrecht ............................................................................................. 11
1.5.2.1 Internationaal en supranationaal recht .......................................................................... 11
1.5.2.2 Grondwet ........................................................................................................................ 12
1.5.2.3 Bijzondere (meerderheids)wetten .................................................................................. 12
1.5.2.4 Wetten, decreten en ordonnanties ................................................................................ 12
1.5.2.5 Beginselen van behoorlijk bestuur (en behoorlijk burgerschap) .................................... 12
1.5.2.6 Reglementen en (individuele) besluiten ......................................................................... 13
1.5.2.7 Pseudowetgeving ............................................................................................................ 15
1.5.2.8 Rechtspraak .................................................................................................................... 15
1.5.2.9 Gewoonte ....................................................................................................................... 15
2 Besluitvormingsinstrumentarium van het bestuur ......................................................................... 16
2.1 Eenzijdige bestuurlijke rechtshandeling (EBR) ..................................................................................... 16
2.1.1 Kenmerken van de EBR ........................................................................................................................ 17
2.1.2 Typologie van de eenzijdige bestuurlijke rechtshandelingen .............................................................. 17
2.1.2.1 Indelingen naar de inhoud .............................................................................................. 17
2.1.3 Bekendmaking en kennisgeving van EBR’s........................................................................................... 19
2.1.4 Termijnregels van EBR’S ....................................................................................................................... 19
2.1.5 werking in de tijd van EBR’S ................................................................................................................. 20
2.2 Een bijzondere EBR: de bestuurlijke sanctie ........................................................................................ 20
2.2.1 Begrip en situering bestuurlijke sanctie ............................................................................................... 21
2.2.2 Bestuurlijke vs. strafrechtelijke handhaving ........................................................................................ 22
Pagina 2 van 106
,algemene informatie - Definitie bestuursrecht
2.2.3 Bestuurlijke sanctie als ‘straf’ in de zin van art. 6 EVRM...................................................................... 23
2.2.4 Naar een meer ‘gewapend’ bestuursrecht?......................................................................................... 23
2.3 Pseudowetgeving ................................................................................................................................. 23
2.4 De tweewegenleer ............................................................................................................................... 24
2.5 Indelingen van overheidscontracten .................................................................................................... 25
2.5.1 Naargelang contractspartij ................................................................................................................... 25
2.5.2 Naargelang voorwerp ........................................................................................................................... 25
2.6 Algemene beginselen van overheidscontracten .................................................................................. 26
2.6.1 Twee typische overheidscontracten .................................................................................................... 26
2.6.1.1 De aanbestedingsregelgeving ......................................................................................... 26
2.6.2 Bronnen ................................................................................................................................................ 26
2.6.3 Toepassingsgebied van de overheidsopdrachten ................................................................................ 27
2.6.4 Algemene beginselen inzake de gunning van overheidsopdrachten ................................................... 27
2.6.4.1 Beroep op de mededinging, gelijkheid en transparantiebeginsel .................................. 27
2.6.4.2 Keuze van de gunningsprocedure ................................................................................... 27
2.6.4.3 Selectie van de kandidaten ............................................................................................. 28
2.6.4.4 Vergelijking van de offertes of voorstellen ..................................................................... 29
2.6.4.5 Verbod van belangenvermenging ................................................................................... 29
2.6.5 Bijzonderheden op vlak van rechtsbescherming ................................................................................. 30
2.6.6 Uitvoering van overheidsopdrachten................................................................................................... 31
2.7 Afsplitsbare rechtshandelingen ........................................................................................................... 31
3 Mensen en middelen van het bestuur ............................................................................................ 32
3.1 Rechtsregime van het overheidspersoneel .......................................................................................... 32
3.1.1 Recht van het ‘overheidspersoneel’ ..................................................................................................... 32
3.1.2 Diversiteit in rechtstoestand ................................................................................................................ 32
3.1.3 Diversiteit van rechtspositieregelingen ................................................................................................ 33
3.1.3.1 Onderscheid naargelang tewerkstellend bestuur ........................................................... 34
3.1.4 Krachtlijnen ambtenarenstatuten ........................................................................................................ 34
3.1.4.1 Toelatings- en wervingsvoorwaarden ............................................................................. 34
3.1.4.2 Objectieve wervingsprocedure ....................................................................................... 35
3.1.4.3 Stage/proeftijd ................................................................................................................ 35
3.1.4.4 Rechten en plichten, nevenactiviteiten en onverenigbaarheden ................................... 35
3.1.4.5 Evaluatie.......................................................................................................................... 36
3.1.4.6 Tuchtrecht ....................................................................................................................... 37
3.1.4.7 Ambtsbeëindiging ........................................................................................................... 39
3.1.4.8 Syndicaal statuut ............................................................................................................. 39
3.2 Rechtsregime van de goederen in het bestuursrecht .......................................................................... 39
Pagina 3 van 106
,algemene informatie - Definitie bestuursrecht
3.2.1 Goederen van het bestuur ................................................................................................................... 39
3.2.2 Domeingoederen ................................................................................................................................. 40
3.2.2.1 Domeingoederenrecht .................................................................................................... 40
3.2.2.2 Onderscheid goederen van openbaar vs. privaat domein .............................................. 40
3.2.2.3 Affectatie vs. desaffectatie ............................................................................................. 40
3.2.3 Goederen van het openbaar domein ................................................................................................... 41
3.2.4 Goederen van het privaat domein ....................................................................................................... 41
3.2.5 Gebruik van goederen van het openbaar domein ............................................................................... 42
3.2.6 Instrumenten van het bestuur t.a.v. goederen van particulieren ........................................................ 43
3.2.6.1 Onteigening ..................................................................................................................... 43
3.2.6.2 Opeising .......................................................................................................................... 43
3.2.6.3 Erfdienstbaarheid van algemeen nut .............................................................................. 43
4 Bestuursorganisatie en het begrip bestuur .................................................................................... 44
4.1 Bestuursorganisatie ............................................................................................................................. 44
4.1.1 Centralisatie, decentralisatie en (andere) bestuurlijke verzelfstandiging............................................ 44
4.1.1.1 Centralisatie .................................................................................................................... 44
4.1.1.2 Verzelfstandiging (= gezagspreiding) .............................................................................. 44
4.1.2 Bestuurlijk toezicht............................................................................................................................... 47
4.1.2.1 Door wie? ........................................................................................................................ 47
4.1.2.2 soorten ............................................................................................................................ 47
4.2 Het begrip bestuur ............................................................................................................................... 48
4.2.1 Het federale begrip ‘administratieve overheid’ en de Vlaamse tegenhangers ................................... 49
4.2.1.1 Federale begrippen ......................................................................................................... 49
4.2.1.2 De Vlaamse bestuursbegrippen ...................................................................................... 51
4.2.2 Het begrip ‘bestuur’ in organieke en functionele zin ........................................................................... 51
5 Preventieve rechtsbescherming tegen het bestuur ........................................................................ 52
5.1 Wettigheids- of legaliteitsbeginsel ....................................................................................................... 52
5.1.1 Formele component ............................................................................................................................. 52
5.1.2 Materiële component .......................................................................................................................... 53
5.2 Beginselen van behoorlijk bestuur (BBB) ............................................................................................. 53
5.2.1 Begrip ................................................................................................................................................... 53
5.2.2 Plaats in de hiërarchie der normen ...................................................................................................... 54
5.2.3 Onderscheid procedurele en inhoudelijke BBB ................................................................................... 54
5.2.4 Catalogus van de BBB ........................................................................................................................... 54
5.2.4.1 Zorgvuldigheidsbeginsel.................................................................................................. 55
5.2.4.2 Hoorplicht ....................................................................................................................... 55
Pagina 4 van 106
,algemene informatie - Definitie bestuursrecht
5.2.4.3 Onpartijdigheidsbeginsel ................................................................................................ 57
5.2.4.4 Motiveringsbeginsel ........................................................................................................ 58
5.2.4.5 Redelijkheids- en evenredigheidsbeginsel ...................................................................... 58
5.2.4.6 Gelijkheids- en non-discriminatiebeginsel ...................................................................... 59
5.2.4.7 Rechtszekerheids- en vertrouwensbeginsel ................................................................... 60
5.2.4.8 Redelijketermijneis ......................................................................................................... 61
5.3 Addendum ............................................................................................................................................ 62
5.3.1 beginselen van behoorlijk burgerschap ............................................................................................... 62
5.3.2 beginselen van de openbare dienst ..................................................................................................... 62
5.3.2.1 Benuttigingsgelijkheid ..................................................................................................... 62
5.3.2.2 Continuïteitsbeginsel ...................................................................................................... 63
5.3.2.3 Veranderlijkheidsbeginsel ............................................................................................... 63
5.4 Formele motivering van bestuurshandelingen .................................................................................... 64
5.4.1 Wet Motivering Bestuurshandelingen (WMB) ..................................................................................... 64
5.4.1.1 De begrippen ‘materiële’ vs. ‘formele’ motiveringsplicht .............................................. 64
5.4.1.2 Doelstellingen ................................................................................................................. 64
5.4.1.3 Bevoegdheidsverdeling ................................................................................................... 64
5.4.1.4 Toepassingsgebied WMB ................................................................................................ 65
5.4.2 Draagwijdte formele motiveringsplicht ............................................................................................... 66
5.4.2.1 1/ Vereiste van uitdrukkelijke motivering....................................................................... 66
5.4.2.2 2/ Vermelden van juridische en feitelijke overwegingen ............................................... 67
5.4.2.3 3/ Vereiste van een afdoende motivering ...................................................................... 67
5.4.2.4 Oefeningen...................................................................................................................... 68
5.5 Openbaarheid van bestuur(sdocumenten) .......................................................................................... 68
5.5.1 Algemeen kader, begrippen en oogmerk ............................................................................................. 68
5.5.2 Regelgeving inzake openbaarheid van bestuur ................................................................................... 69
5.5.2.1 Bevoegdheidsverdelende regel....................................................................................... 69
5.5.2.2 Uitvoeringsregelgeving ................................................................................................... 69
5.5.3 Actieve openbaarheid .......................................................................................................................... 71
5.5.4 Passieve openbaarheid ........................................................................................................................ 71
5.5.4.1 Draagwijdte ..................................................................................................................... 71
5.5.4.2 Begrip ‘bestuursdocument’............................................................................................. 72
5.5.4.3 Ten voordele van wie ...................................................................................................... 72
5.5.4.4 Uitzonderingen op openbaarheid bestuur ..................................................................... 73
5.5.4.5 Aanvraagprocedure ........................................................................................................ 76
5.5.4.6 Beslissing over de aanvraag ............................................................................................ 76
5.5.4.7 Beroepsmogelijkheden ................................................................................................... 76
Pagina 5 van 106
,algemene informatie - Definitie bestuursrecht
5.5.5 Hergebruik van overheidsinformatie ................................................................................................... 77
5.6 Participatie en inspraak ........................................................................................................................ 77
5.7 Taalgebruik in bestuurszaken............................................................................................................... 77
6 Curatieve rechtsbescherming tegen het bestuur ............................................................................ 78
6.1 1/ Klachtenbehandeling ....................................................................................................................... 78
6.1.1 Onderscheid ......................................................................................................................................... 78
6.1.2 Klachtenbehandeling via ombudsdiensten .......................................................................................... 78
6.2 2/ Rechtsbescherming via beroepen.................................................................................................... 78
6.2.1 A/ Bestuurlijke beroepen ..................................................................................................................... 79
6.2.1.1 Begrip en onderscheid met jurisdictioneel beroep ......................................................... 79
6.2.1.2 Indelingen ....................................................................................................................... 80
6.2.2 B/ Jurisdisctionele beroepen ................................................................................................................ 83
6.2.2.1 Begrip en onderscheid met bestuurlijk beroep .............................................................. 83
6.2.2.2 Rechtsmachtverdeling .................................................................................................... 83
6.2.2.3 Rechtsbescherming door gewone rechter ..................................................................... 84
6.2.2.4 Rechtsbescherming door bestuursrechter ..................................................................... 86
6.2.2.5 1/ Rechtsbescherming door Raad van State (RvS) .......................................................... 86
6.2.2.6 2/ Rechtsbescherming door andere bestuurlijke rechtscolleges .................................... 90
6.3 3/ Alternatieve rechtsbescherming? .................................................................................................... 91
7 Gastcollege 25/10: lokale besturen ................................................................................................ 92
7.1 Wat doen ze? ....................................................................................................................................... 92
7.1.1 De gemeente ........................................................................................................................................ 92
7.1.1.1 algemeen: Taken van algemeen belang .......................................................................... 92
7.1.1.2 specifiek: Taken die aan de gemeenten zijn toevertrouwd ............................................ 94
7.1.2 Het OCMW ........................................................................................................................................... 94
7.2 Hoe werken ze? .................................................................................................................................... 95
7.2.1 Politieke organisatie ............................................................................................................................. 95
7.2.1.1 De Raad ........................................................................................................................... 95
7.2.1.2 College van burgemeester en schepenen/vast bureau .................................................. 96
7.2.1.3 De Burgemeester ............................................................................................................ 96
7.2.1.4 Het bijzonder comité voor de sociale dienst (BCSD) ....................................................... 97
7.2.2 De ambtelijke organisatie .................................................................................................................... 97
7.2.3 Externe verzelfstandigde entiteiten ..................................................................................................... 99
7.3 Hoe beslissen ze? ............................................................................................................................... 100
7.3.1 Notulen, zittingsverslagen en besluiten ............................................................................................. 100
7.3.2 Bekendmaking .................................................................................................................................... 100
7.3.3 Inwerkingtreding reglementen en verordeningen ............................................................................. 101
Pagina 6 van 106
,algemene informatie - Definitie bestuursrecht
7.4 Hoe ziet men erop toe? ...................................................................................................................... 102
7.4.1 Bestuurlijk toezicht............................................................................................................................. 102
7.4.2 Rechtelijk toezicht .............................................................................................................................. 103
7.4.2.1 Bestuursrechters ........................................................................................................... 103
7.4.2.2 Gewone hoven en rechtbanken .................................................................................... 103
7.5 Ideale schaalgrootte? ......................................................................................................................... 103
7.5.1 Toekomstvisie?................................................................................................................................... 104
8 Examenles .................................................................................................................................... 105
8.1 Oefening transversale vraag .............................................................................................................. 105
8.2 Oefening casusvraag .......................................................................................................................... 105
8.3 Oefeningen korte kennis- en inzichtsvragen ...................................................................................... 106
Pagina 7 van 106
,Bestuursrecht: begrip, indeling, kenmerken en bronnen - Definitie bestuursrecht
1 BESTUURSRECHT: BEGRIP, INDELING, KENMERKEN EN BRONNEN
1.1 DEFINITIE BESTUURSRECHT
1.1.1 ONDERSCHEID PRIVAAT VS. PUBLIEKRECHT
Privaat recht Publiek recht
tussen private personen - Organisatie en werking van ‘de overheid’ (in
ruime zin)
- Tussen overheden onderling
- Tussen overheid en private personen
1.1.2 BESTUURSRECHT
= “Het geheel van rechtsregels met betrekking tot de organisatie, de bevoegdheden en de werking van de
organen die met uitvoerende macht zijn bekleed, m.a.w. van de organen die noch tot de wetgevende, noch
tot de rechterlijke macht behoren.” Definitie vanuit:
organiek oogpunt functioneel oogpunt
uitgaande van de ‘machten’ uitgaande van de ‘functies’
- “de organen van de uitvoerende machten” - “organen die met uitvoerende macht zijn
→ machtenleer: 1 van de 3 staatsmachten bekleed” → gaat over de taken: zij die
besturen
Maar: Wie is ‘de uitvoerende macht’? Grondwet: koning en regering als UM → dit klopt maar niet helemaal, is
louter het ankerpunt
- MAAR OOK: besturen die niet behoren tot UM in strikte zin van het woord
- Ons bestuursrecht omvat meer organen
- Bv. de lijn, gemeenten, …
- Bovendien veel besturen die méér doen dan enkel ‘uitvoeren’/besturen
- Voorbeelden:
➢ Ook ‘regelgevende’ (reglementaire) bevoegdheid
- bv. van lokale besturen (politiereglement, belastingsreglement, …)
➢ Ook geschillenbeslechting door besturen
- bv. GAS-boete
➢ Ook bestuurlijke handelingen van wetgevende en rechterlijke macht
- bv. tuchtbeslissing
→ dat alles is het bestuursrecht
Pagina 8 van 106
, Bestuursrecht: begrip, indeling, kenmerken en bronnen - indeling: algemeen vs. bijzonder bestuursrecht
1.2 INDELING: ALGEMEEN VS. BIJZONDER BESTUURSRECHT
Algemeen bestuursrecht Bijzonder bestuursrecht
Betreft de algemene regels en principes die het Betreft diverse pecifieke, sectorale regelingen
globale bestuursrecht regelen binnen het bestuursrecht (vaak zeer technisch,
gedetailleerd, met eigen begrippensystematiek en
Bv. overheidsgoederen, overheidspersoneel, werking)
beginselen van behoorlijk bestuur, …
Bv. Omgevingsrecht, energierecht, migratierecht,
Cf. luik bestuursrecht 2e bach onderwijsrecht,…
Cf, luik omgevingsrecht 2e bach + vaak ook
keuzevakken in master
1.3 FUNCTIES VAN HET BESTUURSRECHT
niet te kennen
1.4 KENMERKEN VAN HET BESTUURSRECHT
1.4.1 AUTONOMIE EN EIGENHEID VAN HET BESTUURSRECHT
Bestuursrecht = uitzonderingsrecht t.a.v. het privaatrecht
DUS: Bestuursrecht was oorspronkelijk een verzamelnaam voor alle uitzonderingen op het privaatrecht
Gevolg - Bestuur heeft:
Bijzondere voorrechten Bijzondere verplichtingen
Ratio: doelstellingen van algemeen belang Die gelden ook niet voor burgers maar enkel voor
bestuur
bv. eenzijdig kunnen optreden, EBR, … bv. (formele) motiveringsplicht, geen vrije keuze in
medecontractant, …
Nu: een alomvattende, volwaardige eigen rechtstak
- Maar staat niet volledig los van privaatrecht, zo ver gaan we niet
- Soort van privatisering van het bestuursrecht: verschil komt onder druk te staan
- Bv. er moet een nieuwe weg worden gebouwd en u heeft een huis op die weg, dus de grond
onder u huis heeft de overheid nodig.
➢ Publiekrechtelijke techniek: De overheid kan die grond afnemen d.m.v. onteigening
➢ Privaatrechtelijke techniek: aankloppen bij mensen en vragen of ze het stuk grond
willen verkopen
Nuancering van uitzonderingspositie
- Wisselwerking met het privaatrecht (‘privatisering’ van het bestuursrecht)
- Naar een meer onderhandelend of ‘horizontaal’ bestuur
Pagina 9 van 106
