Sociaal beleid Samantha Van Laer
Sociaal beleid
Inhoudsopgave
Deel 1: cursus ................................................................................................................................................. 3
1. Algemene inleiding ................................................................................................................................ 3
1.1. Wat is sociaal beleid? ........................................................................................................................... 3
1.2. Wat is de welvaartsstaat? .................................................................................................................... 4
1.2.1. Defini)e ...................................................................................................................................... 4
1.2.2. Kenmerken .................................................................................................................................. 5
1.2.3. Het waarom vd welvaartsstaat ................................................................................................... 7
1.2.4. Doelstellingen en func)es .......................................................................................................... 8
1.2.4.1. De vijf V’s, func)es vd welvaartsstaat (en van SW) .................................................................... 8
1.3. Inkomens(verdeling) en welvaart ......................................................................................................... 8
1.4. Markteconomie versus poliAeke economie .......................................................................................... 9
1.5. Welvaartsstaten in internaAonaal perspecAef (CanAllon, 2016, p. 148-153)....................................... 9
Titmuss (1974) onderscheidt de klassieke drie types van sociaal beleid ..................................................... 10
Welvaartsstaat is te groeperen in drie grote groepen: ................................................................................ 11
2. Heden en verleden van de welvaartsstaat ............................................................................................ 11
2.1. De welvaartsstaat in historisch perspecAef (CanAllon, 2016, p. 135-148; Claessens, 2017) .............. 11
2.1.1. Liberale periode/)jdperk van de industrialisa)e (19de eeuw) .................................................. 11
2.1.2. Begin van sociaal beleid (1886-1914) ....................................................................................... 12
2.1.3. Uitbouw van de sociale organisa)es en crisis vd jaren ‘30 ....................................................... 12
2.1.4. Uitbouw vd welvaartsstaat ....................................................................................................... 13
2.1.5. Crisis en heroriëntering (na 1975) ............................................................................................ 13
2.2. De crisis van de welvaartsstaat .......................................................................................................... 13
2.3. Determinanten van de crisis ............................................................................................................... 14
2.3.1. Veranderingen op de arbeidsmarkt: .............................................................................................. 14
2.3.2. Veranderingen in de structuur van de bevolking (demografische veranderingen) ....................... 15
2.3.3. Teloorgang van het kostwinnersmodel .......................................................................................... 16
2.4. AcAeve welvaartsstaat, sociale investeringsstaat, parAcipaAesameleving… ..................................... 16
2.4.1. Wat?.......................................................................................................................................... 16
2.4.2. Ac)vering kri)sch gewikt en gewogen ..................................................................................... 17
2.5. Nieuwe transformaAes ....................................................................................................................... 18
3. De sociale organisa:e van de welvaartsstaat ....................................................................................... 19
3.1. Inleiding .............................................................................................................................................. 19
3.2. De overlegeconomie: elementen en beginselen ................................................................................. 19
3.3. Instellingen van sociaal overleg ......................................................................................................... 20
Op na)onaal (interprofessioneel) vlak: ....................................................................................................... 20
Op sectoraal (professioneel) vlak:................................................................................................................ 20
Op vlak van de onderneming ....................................................................................................................... 21
Op regionaal (Vlaams) niveau ...................................................................................................................... 21
3.4. Vakbonden en hun kenmerken ........................................................................................................... 21
,Sociaal beleid Samantha Van Laer
3.5. WerkgeversorganisaAes en hun kenmerken ....................................................................................... 22
3.6. Social profitorganisaAes ..................................................................................................................... 22
3.7. En de overheid? .................................................................................................................................. 23
3.8. Instrumenten van sociaal overleg en overeenkomst .......................................................................... 23
3.9. EvaluaAe van het sociaal overleg ....................................................................................................... 23
4. De financiering vd welvaartsstaat: over belas:ngen en sociale zekerheid............................................. 24
4.1. Inleiding .............................................................................................................................................. 24
4.2. BelasAngen (fiscaliteit) ....................................................................................................................... 24
4.2.1. De func)e van belas)ngen ....................................................................................................... 24
4.2.2. Soorten belas)ngen .................................................................................................................. 24
4.2.3. Belas)ngdruk ............................................................................................................................ 25
4.3. Sociale zekerheid (parafiscaliteit) ....................................................................................................... 25
4.3.1. Wat?.......................................................................................................................................... 26
4.3.2. Organisa)e van de sociale zekerheid ........................................................................................ 26
4.3.2.1. Sociale verzekeringen (Bismarckiaans): .................................................................................... 26
4.3.2.2. Bijstandsregeling (Beveridge-iaanse logica) .............................................................................. 26
4.3.3. Financiering vd sociale zekerheid ............................................................................................. 27
4.3.4. Uitgaven vd sociale zekerheid ................................................................................................... 28
4.4. BegroAngstekorten en de staatschuld ................................................................................................ 28
5. Inkomensverdeling, armoede en ongelijkheid ...................................................................................... 28
5.1. Inleiding .............................................................................................................................................. 28
5.2. Enkele fundamentele begrippen ......................................................................................................... 29
5.3. Inkomensverdeling en -ongelijkheid in België .................................................................................... 29
5.3.1. Evolu)e doorheen de )jd ......................................................................................................... 29
5.3.2. Inkomens- versus vermogensverdeling..................................................................................... 30
5.3.3. Het probleem van inkomensongelijkheid ................................................................................. 30
5.4. Armoede en ongelijkheid .................................................................................................................... 31
5.4.1. Defini)es ................................................................................................................................... 31
5.4.2. me)ng van armoede................................................................................................................. 32
5.4.3. Risicocategorieën op armoede ................................................................................................. 33
5.4.4. Principes van armoedebeleid ................................................................................................... 34
5.5. Ongelijke verdeling aan sociale goederen en diensten en het Ma\heüseffect .................................. 34
5.5.1. Universeel versus selec)ef beleid ............................................................................................. 34
5.5.2. Enkele voorbeelden van het macheüseffect ............................................................................ 35
5.5.3. verklaring en interpreta)e van het Macheüseffect ...................................................................... 36
,Sociaal beleid Samantha Van Laer
Deel 1: cursus
1. Algemene inleiding
1.1. Wat is sociaal beleid?
Herman Deleeck (2008, p. 333) definieert sociaal beleid als volgt: “Het sociaal beleid is het optreden
van de overheid met het oog op het behouden, scheppen of veranderen van sociale bestaans- en
ontwikkelingsvoorwaarden van de burgers in funcEe van het algemeen welzijn.”
ð Overheidsoptreden dat de bedoeling hee2 om de bestaans- en ontwikkelingsvoorwaarden te
behouden, veranderen, scheppen in func;e van het algemeen welzijn.
Sociaal beleid gaat dus als eerst om het algemeen welzijn van alle burgers. Het is een
macroaangelegenheid die zich richt tot de ganse bevolking of tot grote categorieën van mensen. Dit
in tegenstelling tot het sociaal (maatschappelijk) werk dat zich vooral op het micro- of mesoniveau
bezighoudt met problemen van individuen of kleine groepen.
We volgen deze omschrijving van Deleeck maar ten dele. Sociaal werkers zijn niet alleen passieve
uitvoerders van het sociaal beleid. Zij hebben een essenEeel kriEsche en poliEserende funcEe waarin
ze mee beleid maken en/of zich er kriEsch toe verhouden.
Het sociale beleid is wel de verantwoordelijkheid vd overheid samen met de uitbetalingssystemen vd
sociale zekerheid en diverse sociale organisaEes. Zij worden de ‘dragers’ of ‘actoren’ vh sociaal beleid
genoemd.
Sb is niet hetzelfde als sociale poliEek. Beleid zoekt steeds naar een oplossing als antwoord op een
sociaal probleem (= doel-middel relaEe). Beleid is dus raEoneel handelen! PoliEek daarentegen is
irraEoneel en niet-beheersbaar aangezien het onder andere te maken heeT met
machtsverhoudingen met keuzes voor bepaalde doeleinden en middelen in funcEe van bepaalde
waarden. => PoliEci laten zich m.a.w. leiden door ideologische overwegingen.
Sociaal beleid is een sociale wetenschap met een interdisciplinair karakter. Ze onderscheidt zich v
andere wetenschappen doordat de focus ligt op echte sociale problemen zoals armoede,
werkloosheid, ….
Het draait om de sociale bestaans- en ontwikkelings-voorwaarden van mensen (verhogen, wijzigen,
veranderen, garanderen…) ➝ sociaal beleid is geëvolueerd van een armoedebeleid naar een breder
sociaal en universeel beleid gericht op diverse sociale categorieën.
Tracht meestal de (levens) omstandigheden v mensen en/of sociale groepen wiens gezondheid of
welzijn in het gedrang is te beïnvloeden.
In het sb maakt men een onderscheid tss sectoren en categorieën:
- Sectoraal beleid; sectoren en domeinen vh maatschappelijk leven zoals onderwijs, welzijnszorg,
huisvesEging, …
- Categoriale beleid; categorieën van mensen zoals bejaarden, jongeren, kansarmen, verslaafden,
…
Welzijn (immaterieel, wat heb je nodig als burger v een staat, gemeente, … om u goed te voelen) of
welvaart (materieel, de elementaire bestaansdimensies)
, Sociaal beleid Samantha Van Laer
RelaEef karakter van sociaal beleid (naar Ejd/plaats/context) (zie verder): Het sociaal beleid kan in de
loop der Ejd veranderen. Waar dit vroeger vaak beperkt bleef tot basisvoorzieningen zoals bed, bad
en brood, is er nu meer ruimte voor uitgebreidere maatregelen, zoals acEvering en inburgering.
Naarmate een land welvarender wordt, kan het meer investeren in sociaal beleid en verdere
ontwikkeling mogelijk maken. A`ankelijk van de Ejd, plaats en context zie je verschillende vormen
van sociaal beleid ontstaan.
Wat zijn sociale bestaans- en ontwikkelingsvoorwaarden? Waarover moet je m.a.w. over
beschikken om (sociaal) te kunnen bestaan, of om te kunnen ontwikkelen?
ð Primaire behoeTen; voedsel, water, dak boven je hoofd, inkomen (essenEële welvaart)
ð Onderwijs
Bestaansvoorwaarden gaat over het louter overleven en de voorwaarden die hier nodig voor zijn
Ontwikkelingsvoorwaarden gaat over vorming; cultuur, onderwijs, dingen om een plek in de
maatschappij te vinden en u goed te voelen in je vel.
Wat is het verschil tss bestaansvoorwaarden en ontwikkelingsvoorwaarden?
…
Noem de def van sb en geef 3 kenmerken
Sociaal beleid is wetgeving op niveau van een stad, regio, land, …???
1) Een macroaangelegenheid: sociaal beleid is wetgeving op het niveau van een stad, regio, land,
…
2) Géén sociale poliEek, wel een sociale wetenschap!: Sociale poliEek heeT te maken met macht,
belangen, spel van emoEes, mensen = irraEoneel. Sociaal beleid is wetenschappelijk en
raEoneel, gaan voorschrijven wat er moet gebeuren om problemen op te lossen.
3) Het draait om de sociale bestaans- en ontwikkelings-voorwaarden van mensen (verhogen,
wijzigen, veranderen, garanderen…)
4) Welzijn of welvaart: Welvaart is materieel, een welvarend iemand, de elementaire
bestaansdimensies. Welzijn is immaterieel wat nodig is om je goed te voelen, als burger van
een staat, gemeente
5) RelaEef karakter van sociaal beleid (naar Ejd / plaats / context): sociaalbeleid Is veranderbaar,
vroeger vooral bed, bad, brood. Vandaag ook acEvering en inburgering. Hoe rijker een land
wordt of hoe welvarender een land is hoe meer geld het heeT om hieraan te besteden en hoe
verder de ontwikkeling kan gaan. Het is relaEef en a`ankelijk van Ejd, plaats, context.
1.2. Wat is de welvaartsstaat?
1.2.1. Defini4e
Een type samenleving die je vooral in rijke landen terugvindt.
‘... De samenlevingsvorm van geïndustrialiseerde en postgeïndustrialiseerde markteconomieën
waarin burgerlijke, poliEeke en sociale grondrechten van de burger, met het oog op zijn materiële
welvaart en de bevordering van zijn kansen tot ontplooiing, binnen een wejelijk kader, effecEef (dat
wil zeggen door de inzet van beleidsinstrumenten en –technieken) worden gewaarborgd. De
welvaartsstaat is een eigen type van welvaartsverdeling en een eigen type van beleid en
besluitvorming daarrond’ (CanEllon, 2016, p. 91)
