LenaC
Academiejaar ’24 – ’25
Psychodynamische therapie
Inhoud
Introductie....................................................................................................................3
De Basics .....................................................................................................................3
1. Basisassumpties van PDT ......................................................................................3
2. Basisprincipes van PDT..........................................................................................8
2.1 Mensbeeld .........................................................................................................8
2.2 Kader ............................................................................................................... 14
2.3 Relatie ............................................................................................................. 18
2.4 Veranderingsprocessen .................................................................................... 32
Mentaliseren .............................................................................................................. 34
1. Construct ............................................................................................................ 34
2. Ontwikkeling ....................................................................................................... 41
2.1 Ontwikkelingslijn.............................................................................................. 41
2.2 Factoren die de ontwikkeling beïnvloeden ........................................................ 48
Prototype 1: mentalization-based treatment for children (MBT-C) ................................ 59
1. Doelstellingen en opbouw ................................................................................... 59
2. Assessment / Initiële fase .................................................................................... 59
3. Individuele kindertherapie ................................................................................... 66
Prototype: Dynamic interpersonal Therapy (DIT) .......................................................... 73
1. Achtergrond ........................................................................................................ 73
2. Kern .................................................................................................................... 75
3. Initiële fase .......................................................................................................... 78
4. Middenfase ......................................................................................................... 85
5. Afrondingsfase .................................................................................................... 91
1
,LenaC
Academiejaar ’24 – ’25
2
,LenaC
Academiejaar ’24 – ’25
Introductie
Dia 4 – 11 hoort niet tot examenleerstof
• 3 grote groepen van hedendaagse psychodynamische benaderingen
• Steunen wel allemaal op dezelfde basisprincipes, maar hebben een ander therapeutisch
kader
• Bijvoorbeeld: psychoanalyse is om een grondige persoonlijkheidsverandering te doen en
daarom is het zo intensief
• Tegen het einde van de 12 lessen moet je alles wat in dit schema staat begrijpen en
kunnen uitleggen
• Uitleg examen dia 22
De Basics
1. Basisassumpties van PDT
Hierin worden de 7 basisassumpties kort benoemd en daar staan ook definities. Voor examen is
het niet voldoende om dit te kunnen reproduceren en gaat ze bijvoorbeeld niet vragen “geef mij
3
,LenaC
Academiejaar ’24 – ’25
de 7 basisassumpties”. Ze kan wel vragen: “Leg mij uit hoe deze basisassumptie in deze casus is
uitgelicht”
Als dit soort tabellen in de cursus aan bod komen is dit niet voldoende om het te kennen. Deze 7
zijn ook artificieel (beestje moet een naam hebben) en ze lopen door elkaar door
Basisassumptie 1: Ontwikkelingsperspectief
• Psychodynamische theorieën zijn fundamenteel ontwikkelingspsychologisch en
ontwikkelingspsychopathologisch
- Uitgesproken klemtonen op de formatieve rol van vroege levenservaringen op latere
psychische structuren en gedrag (in PDT gaan we ervanuit dat je vroege
levenservaringen meeneemt in je ontwikkeling)
o ! Cave: formatief ≠ deterministisch of lineair causaal, maar = belangrijke
doch complexe invloed, in interactie met de rol van genetica, epigenetica, en
latere ervaringen en omgevingsinvloeden (probabilistisch)
Formatieve rol van vroege levenservaringen → formatief wil hier zeggen
‘vormend’ en dus niet alles bepalend of deterministisch. Maar dus wat in je
vroege leven gebeurd, maakt je tot hoe je bent en hoe je functioneert
- Klemtoon op de geleidelijke ontwikkeling van mentale capaciteiten, waardoor
verschillende ontwikkelingsfasen verschillende manieren van de wereld begrijpen en
kennen met zich meebrengen
Bv: aan een hele jonge peuter is het moeilijk om het overlijden van een oma uit te
leggen. Een kind dat al wat ouder is kan het concept dood wel beter vatten
• Wordt empirisch ondersteund in wetenschappelijk onderzoek, o.m. recent
neurobiologisch onderzoek
Je moet dus de ontwikkelingspsychologische kennis goed in je hoofd hebben. Als je een soort
gedrag of symptomen ziet bij een cliënt die in een bepaalde leeftijdscategorie zit, moet je weten
of dat ‘normaal’ is of niet
Basisassumptie 2: Rol van onbewuste motivatie en intentionaliteit
Grote rol binnen PDT van het onbewuste. Waar we ons bewust van zijn en dan ook nog eens op
een goede manier verwoord krijgen, is maar een heel klein deeltje dat onderliggend is aan ons
denken, voelen en doen
• Psychodynamische benaderingen erkennen dat:
- Naast bewuste factoren, ook heel wat van ons denken, voelen en handelen gedreven
wordt motieven waarvan we ons niet altijd (geheel) bewust van zijn (dit kan bv gaan
over dingen die we niet leuk vinden aan onszelf)
o Het idee dat het (onbewuste) in lagen zit, is vooral metaforisch bv: ijsberg
- Motivationele factoren onderling in conflict kunnen zijn, waardoor zowel normale als
psychopathologische ontwikkeling gekenmerkt kunnen zijn door conflict en de
daaropvolgende adaptieve en/of maladaptieve pogingen om psychisch evenwicht te
(her)winnen
Bv: je was je ervan bewust dat het vandaag de eerste les was van het academiejaar.
Maar vandaag zou de zon nog schijnen en de rest van de week niet meer, en je zou
4
,LenaC
Academiejaar ’24 – ’25
dus liever naar buiten gaan. Dit is heel bewust, maar vaak zijn dit onbewuste zaken.
Het kan bijvoorbeeld zijn dat je om die reden een trein hebt gemist (is heel
gemakkelijk uitgelegd maar het is complexer dan dat)
We gaan omstandigheden proberen creëren waardoor de cliënt zelf tot inzicht kan
komen
• (zie ook basisprincipe Mensbeeld)
• Wordt empirisch ondersteund in recent neurowetenschappelijk onderzoek alsook in
cognitief-psychologisch en sociaal-psychologisch onderzoek
Basisassumptie 3: Overdracht van patronen van denken, voelen en handelen in
vroegere relaties naar huidige relaties
• Psychodynamische theorieën gaan er centraal van uit dat patronen van denken, voelen
en handelen die geïnternaliseerd zijn geraakt door vroegere relationele ervaringen
(‘cognitief-affectieve schema’s’), en in de primaire gehechtheidsrelaties bij uitstek
(‘gehechtheidsrepresentaties’ of ‘interne werkmodellen’), - vaak onbewust - doorspelen
in hoe nieuwe relaties gepercipieerd en ervaren, en dus benaderd worden
- Dit impliceert ook dat je in de therapeutische relatie vaak “in het klein” krijgt te zien
hoe de cliënt doorgaans ook met relaties en relationele stress in diens dagdagelijkse
leven neigt om te gaan (dus die overdacht komt ook tot in de therapiekamer)
Overdracht in PDT gaat erover dat we de dingen die we meemaken in onze primaire
gehechtheidsrelaties (link met basisassumptie 1) meenemen. Vooral het cognitieve en
affectieve, en niet de relaties zelf! Gaat over: met ik mijn geliefd gevoeld? Getroost
gevoeld? Gesteund gevoelt?
• Wordt empirisch ondersteund in gehechtheidsonderzoek en breder sociaal cognitief
onderzoek
Basisassumptie 4: Persoonsgericht perspectief
• Psychodynamische benaderingen houden rekening met de gehele persoon
We gaan met PDT naar een persoonsgerichte diagnose, maar dat wil niet zeggen dat DSM
diagnoses geen waarde hebben. Maar meer als een startpunt, en niet als een eindpunt
→ je hebt nu dat label gekregen, wat bepaalde dingen in je leven kan verklaren. Maar dan
aan de slag gaan met wat die diagnose betekend voor dat kind
• Ipv zich louter te richten op de ontwikkelingstrajecten geïmpliceerd in een specifieke
stoornis (symptoom, gedrag of persoonlijkheidskenmerk) – ‘stoornisgerichte benadering’
– klemtoon op multifinaliteit en equifinaliteit
- Multifinaliteit: een bepaalde factor kan resulteren in diverse
ontwikkelingsuitkomsten afhankelijke van de invloed van het samenspel met andere
factoren
- Equifinaliteit: een bepaalde ontwikkelingsuitkomst kan het resultaat zijn van
verschillende ontwikkelingstrajecten
5
, LenaC
Academiejaar ’24 – ’25
Uitleg uit de les:
Multifinaliteit → als we bepaalde dingen meemaken wil dat niet per se zeggen dat we in station B
terechtkomen. Verschillende uitkomsten zijn mogelijk, net vanuit het complexe samenspel van
genetica en epigenetica. Bv het prentje is het multifinaliteit in de kindertijd. Bv slachtoffers van
kindermisbruik, sommige hebben hier PTSD aan overgehouden en sommige andere zijn er
veerkrachtiger uit gekomen
Equifinaliteit → dezelfde uitkomst kan voortkomen uit verschillende ontwikkelingstrajecten. Bv 2
mensen die depressief zijn kunnen iets heel anders hebben meegemaakt. Of 2 mensen met
concentratiestoornis
Concepten worden vaak gevraagd op examen. Concept uitleggen lukt dan wel, maar voorbeeld
geven vaak minder. Bv als je een voorbeeld moet geven van equifinaliteit: dan moet je een
voorbeeld geven waarin 2 (of meer) kinderen dezelfde stoornis hebben maar uit een andere
ontwikkeling. Je moet dan geen symptoomclusters geven. Je moet heel goed uitleggen wat je
bedoeld, je moet het opschrijven alsof de prof er niks van weet (ze leest niet ‘tussen de lijnen’)
• Psychodynamische benaderingen houden rekening met de gehele persoon
• Epistemologisch perspectief: individuele betekenisverlening staat centraal in
ontwikkeling: een “stoornis” wordt begrepen in de context van de adaptieve en
maladaptieve functies voor het individu
• Dit impliceert een verschuiving: van een ‘one-size-fits-all’ benadering in psychotherapie
naar een die rekening houdt met “what works for whom, under what circumstances, and
why”
Een diagnose of een stoornis moet begrepen worden in de context van de functie die dient voor
het individu. Elk gedrag, hoe pathologisch ook heeft een functie voor een persoon en is adaptief
voor die persoon. Het is altijd een adaptatie aan de omstandigheden en de mogelijkheden en
beperkingen waarin die persoon functioneert. We noemen dat maladaptief omdat het
bijvoorbeeld sociaal onaanvaardbaar is.
6
