Politieke communicatie – lessen
Les 1: inleiding.............................................................................................. 4
Overzicht les................................................................................................................... 4
Overzicht (hervormd) vak................................................................................................ 4
Praktische zaken............................................................................................................. 4
Wat is politieke communicatie?.......................................................................................4
Rol van de media in een democratie...............................................................................5
Trends in politieke communicatie....................................................................................6
Politieke communicatie in verandering.........................................................................6
Recap.............................................................................................................................. 8
Les 2: Trends + GOTV campagnes.................................................................10
Wat kunnen we verwachten?......................................................................................... 10
Impact lage opkomst op lokale democratie................................................................10
Terughoudendheid..................................................................................................... 10
“ik wil niet”.................................................................................................................... 10
Doel scherpstellen zodat je de juiste campagne kan vormgeven: hoe motiveer je
mensen?........................................................................................................................ 11
Waarom zijn jongeren als doelgroep zo cruciaal?..........................................................11
Samengevat: Hoe motiveer je mensen?........................................................................11
Hoe motiveer je mensen om deel te nemen aan verkiezingen?.................................12
Vaardigheidsdrempels................................................................................................ 12
Naar… “ik kan het”..................................................................................................... 12
Samengevat: Waarom nemen mensen niet deel aan politiek?......................................12
Gevraagd worden als hefboom...................................................................................12
Hoe communiceren?...................................................................................................... 13
Recap............................................................................................................................ 13
Les 3: Reflectie op GOTV/opkomst en effect media op politieke agenda..........14
Overzicht....................................................................................................................... 14
Waarom zijn experts verrast?........................................................................................14
Politieke Communicatie.................................................................................................14
Strijd om media inhoud.................................................................................................14
Politieke agendasetting.................................................................................................15
Bepalen media (mee) de politieke agenda?................................................................15
Media en politiek lijkt op een…tango..........................................................................15
Wie leidt de tango?..................................................................................................... 16
Bestaat Agenda Setting door Media?..........................................................................16
1
, Wie leidt de tango?..................................................................................................... 16
“De politieke agenda” bestaat niet.............................................................................17
Worlds of Journalism report........................................................................................17
Samengevat.................................................................................................................. 18
1. Waarom een agenda setting effect?.......................................................................18
2. Is het echt de media?............................................................................................. 18
Recap............................................................................................................................ 18
Les 4: Agenda-setting en priming..................................................................19
Overzicht....................................................................................................................... 19
Invloed van de media op de politieke agenda...............................................................19
Hoe passen politici zich aan?......................................................................................19
Strijd tussen politici.................................................................................................... 19
Samenvattend............................................................................................................ 20
Media-effecten.............................................................................................................. 21
Agenda-setting........................................................................................................... 22
Agenda setting & priming........................................................................................... 23
Samenvattend............................................................................................................ 25
Thema’s hebben eigenaars...........................................................................................25
Besluit thema eigenaarschap.....................................................................................25
Samenvattend............................................................................................................ 26
Belang van agenda-setting............................................................................................ 27
Illustratie campagne 2024.......................................................................................... 27
Recap............................................................................................................................ 27
Les 5: Framing............................................................................................. 28
Overzicht....................................................................................................................... 28
Wat is framing?............................................................................................................. 28
Equivalence frame...................................................................................................... 28
Framing Building & Setting......................................................................................... 28
Frame building.............................................................................................................. 29
Waarom frame building?............................................................................................ 29
Hoe nieuwsframes meten?......................................................................................... 29
Emphasis frames........................................................................................................ 29
Framing Devices......................................................................................................... 32
Frame setting................................................................................................................ 32
De effecten................................................................................................................. 32
Framesetting.............................................................................................................. 32
Strijd om frames......................................................................................................... 33
Belangrijkste zaken....................................................................................................... 34
Les 6: Campagne effecten.............................................................................35
Doen verkiezingscampagnes er toe?.............................................................................35
Wat zijn potentiële effecten van verkiezingscampagnes?...........................................36
2
, Leren kiezers van campagnes?...................................................................................39
Worden kiezers overtuigd in een campagne?.............................................................39
Take aways................................................................................................................... 40
Les 7: Negative campaigning, incivility en populisme.....................................41
Overzicht....................................................................................................................... 41
Negative campaigning................................................................................................... 41
Steeds negatiever?..................................................................................................... 41
Attack ads wel relatief nieuw fenomeen in Vlaanderen..............................................42
Wanneer negatief campagne voeren?........................................................................42
Wie wordt er aangevallen?......................................................................................... 42
Waarom kies je voor negative campaigning?.............................................................43
Effecten...................................................................................................................... 43
Negatieve campagnes en opkomst.............................................................................43
Negatieve campagnes en politiek vertrouwen............................................................43
Incivility......................................................................................................................... 43
Waarom is incivility een probleem?............................................................................44
‘In your face politics’.................................................................................................. 45
Wat in Vlaanderen?.................................................................................................... 45
Populisme...................................................................................................................... 46
De invloed van populisten.......................................................................................... 46
Populistische taal en mobilisatie.................................................................................46
Take aways................................................................................................................... 47
Les 8: Gastcollege – Sociale media en campagnes..........................................48
Overzicht....................................................................................................................... 48
Sociale media en politiek...............................................................................................48
Twitter en camapgnevoering (Jungherr)........................................................................48
1. Wie? (welke politici/partijen)...................................................................................49
2. Hoe? (welke inhoud)............................................................................................... 49
3. Impact? (meer stemmen).......................................................................................49
Impact van sociale media op campagnedynamiek........................................................49
1. Rol van technologiebedrijven in de campagne.......................................................49
2. Impact op politici.................................................................................................... 50
3. Impact op journalisten............................................................................................ 51
4. Privacy, GDPR en sociale media.............................................................................52
Belangrijkste zaken....................................................................................................... 52
3
,Les 1: inleiding
Overzicht les
Wat is politieke communicatie?
Overzicht van het vak politieke communicatie
Rol van de media in een democratie
Trends in de politieke communicatie
Recap
Overzicht (hervormd) vak
1. Inleiding: wat is polcom, rol media, trends in polcom
2. Actualiteitscollege: lokale verkiezingen (campagne effecten 1: opkomst)
3. Media en politiek
4. Media effecten 1: agendasetting en issue ownership
5. Media effecten 2: framing
6. Campagne effecten 2
7. Campagne effecten 3
8. Specialisatie en actuele thema’s 1: populisme
9. Specialisatie en actuele thema’s 2: democratie
Praktische zaken
9 bijeenkomsten
Video-opname
Reader bij Politika, of teksten op Toledo
Op einde van vak Skills Lab: opkomstcampagne ontwikkelen
Examen: open vragen
Wat is politieke communicatie?
Politieke communicatie = doelgerichte communicatie over politiek
Intentie van de zender
Doel van politiek = verdelen van publieke middelen
Politieke omgeving proberen beïnvloeden
Alle soorten communicatie: verbaal, schriftelijk, beelden, muziek, interpersoonlijke
communicatie, …
Gericht naar politieke actoren
o = actoren die de politieke besluitvorming willen beïnvloeden
o Georganiseerd niet-georganiseerd
Methoden en onderzoek
Wisselwerking tussen:
4
, politic
s
media public
Politiek is gemedieerd
o Vaak media tussen politieke actoren en publiek
o Vaak tussenluik
o Hoe gaat de media over iets rapporteren?
o Rol van traditionele gatekeepers onder druk
Nieuwe platformen populairder
Afname in invloed traditionele media
Drie realiteiten geconstrueerde realiteit wordt dominant
o Objectieve realiteit = de feiten
o Subjectieve realiteit = hoe worden de feiten gepercipieerd door actoren?
o Geconstrueerde realiteit = hoe rapporteert de media over de realiteit
en hoe beïnvloedt dat de perceptie?
Belang van de rol van de media!
Rol van de media in een democratie
Wat zou de media moeten doen? (volgens ons)
o Fact-checken
o Informatie objectief vermelden
o Realistische verwachtingen scheppen
o Kritisch reflecteren
o Laagdrempelige informatieverschaffing
Vijf functies voor de media in een democratie (McNair)
1. Informeren
2. Onderwijzen/opleiden
3. Platform
4. Watchdog
soort vierde macht die dingen aan het licht brengt en/of druk gaat
uitoefenen
5. Kanaal/belangenbehartiging
Van normatief (“zouden moeten”) naar descriptief (“doen”)
Evaluatie hangt samen met normatief kader democratie/burgerschap
o Verschil van persoon tot persoon
Oefening: kies een actor/platform en overloop hoe ze scoren op de verschillende
functies
o Podcast: eerder informeren en onderwijzen, minder platform en
belangenbehartiging
5
, o X: niet echt informeren of onderwijzen, eerder platform en
kanaal/belangenbehartiging
o Veto: vervult zowat alle functies
Platform: spanning want gefilterd
o Vaak moeilijk om alle functies (even goed) te vervullen
Trends in politieke communicatie
Politieke communicatie in verandering
Als de maatschappij verandert, veranderen ook de manieren van (politieke)
communicatie
Enkele voorname trends die in de achtergrond spelen:
1. Individualisering
2. Ontzuiling en stijgende electorale volatiliteit
3. Commercialisering
Mediatisering
We weten al dat media een cruciale ‘intermedairy’ zijn tussen publiek en politiek
= mediatie
Mediatisering =
o Het proces waarbij de impact van media verder gaat dan ‘centraal staan’ in
de publieke sfeer
o Het proces waarbij andere actoren zich moeten gaan aanpassen aan de
media
Mediatisering is een proces verschillende fases
o Fase 1: Naar mediatie: media is de belangrijkste bron van politieke
informatie
o Fase 2: Onafhankelijke media
o Fase 3: Media Logica: adaptie
o Fase 4: Media Logica adoptie
Fragmentatie
Vroeger: weinig opties voor advertising
Nu: high media choice advertising
Meer online nieuws via platformen dan nieuwswebsites, zwakkere link met
nieuwsbrands
Meer fragmentatie binnen online platformen
o Verandering in welke platformen en aantal
o 10 jaar geleden slechts enkele platformen, nu 6 platformen
o Tiktok heeft X/Twitter recent voorbij gestoken
Effecten van bv. stijgend belang video voor nieuws via platformen, vooral onder
jongere generaties (66% iedere week; gevolg bedrijfsstrategie), journalisten vs
influencers,..
Online is belangrijker geworden dan print (krant of televisie)
o Veel via sociale media
o Vaak groot belang van video
o Kanalen: Whatsapp, TikTok, …
6
, Media fragmentatie samengevat
o In de laatste 10-20 jaar: explosie aan media
o Vroeger beperkt aantal zenders
o Nu: breed gamma aan verschillende (vaak gespecialiseerde) zenders
o Daarbij komen dan nog (verschillende) nieuwe media, die een steefs groter
marktaandeel opeisen
...dit leidt tot toegenomen competitie
o Sneller nieuwsritme (24/7)
o Meer commerciële nieuwswaarden
Maar ook fragmentatie van publiek
o Individualisering in nieuws iedereen heeft eigen nieuws
o Kinderen krijgen ander nieuws dan hun ouders te zien
o Redenen:
1. Technologische innovatie: explosie van mediakanalen, shift van
traditionele niet-interactieve
2. Culturele veranderingen: individualisering, wantrouwen in
politiek en ‘traditionele’ media
3. Polarisering: selectieve blootstelling aan gelijkgezinde meningen
met name in de VS
bvb. Duck Dynasty
Groot deel van publiek zondert zich af van politiek of wordt
gepolariseerd
Mogelijke gevolgen van fragmentatie
1. Dalend aanbod van politiek nieuws?
o Grote verschillen tussen landen
o Absoluut vs. Relatief
Meer politiek nieuws dan vroeger maar sowieso meer nieuws, dus
percentage politiek nieuws is vrij klein en ook weinig vraag
2. Dalende kwaliteit van nieuws? (substantive, factual, diverse)
o Doordat het commerciële belangrijk is
Grote concurrentie
Besparingen
o Kwaliteitvol nieuws = substantive, factual, diverse
Staat onder druk
o Veel meer soft news, infotainment, dumbing down
o MAAR geen duidelijke trend gebrek aan data op LT
Te weinig data
Niet evident om kwaliteit te meten
3. Machtsconcentratie en dalende diversiteit
o Er is ontzettend veel media en nieuws maar consumenten krijgen toch heel
wat dezelfde informatie
o Reden:
Dalende inkomsten door concurrentie
Besparing bij mediabedrijven
7
, Samenvloeien van mediabedrijven en kleine bedrijven worden
opgekocht door grote spelers
Ook in Vlaanderen veel kanalen maar slechts enkel grote
mediaspelers
o Één bedrijf achter verschillende mediakanalen
Risico bemoeienis eiegenaars in werking redactie (cf.
Murdoch, Berluscony), Diversity Paradox (Van Cuilenburg)
Naast aanbodzijde ook kijken naar de vraagzijde
4. Toenemende polarisering
o Selectieve blootstelling en filter bubbels
o Eerst opgeworpen door Bennet & Iyengar in 2008
o Gevolgen: geen gedeelde publieke ruimte, potentieel om mensen te
radicaliseren
o Ideologische polarisatie
o Affectieve polarisatie
o Kennis vaak gebaseerd op VS
o Oenenigheid in literatuur
Meer partisan nieuws
Maar wie kijkt ernaar?
5. Toegenomen relativisme
o Feiten die gedegradeerd worden tot opinies, samenzweringstheorieën, …
o ‘Truthiness’, het had waar kunnen zijn…
o Niet geïnformeerd fout geïnformeerd
Vroeger meer zorg over mensen die niet geïnformeerd waren
Nu zorgen over mensen die fout geïnformeerd zijn
o Halve waarheden en feiten vermengd = factitious informational blends
o Rol van algoritmes maar ook mensen
Bv. Vosoughi et al 2018: fake news online is nieuwer en wekt
emoties op zoals angst en wordt daarom meer gedeeld door
mensen
Competitieve media-omgeving
o Motivated reasoning = vaak bewijs zoeken dat in lijn is met jouw mening
en confrontatie met informatie die jouw mening uitdaagt onwijken we meer
o Blootstelling aan Tweets Trump die verkiezingsuitkomst en electorale
intergiteit in vraag stellen, hebben effect maar enkel op supporters
6. Toegenomen ongelijkheid
o Meer ongelijkheid in mediagebruik kan leiden tot ‘knowledge gaps’
Recap
Politieke communicatie = doelgerichte communicatie over politiek
Drie actoren: politiek, publiek, media
Politiek is gemedieerd: communicatie politiek-publiek verloopt via massa-media
De geconstrueerde realiteit van media domineert vaak de publieke sfeer
Democratische functies media: informeren, opleiden, platform, waakhond, kanaal
Mediatisering = proces van toenemende invloed van media op andere actoren
(vooral politiek), vier fasen
8
, Fragmentatie van media en publiek en gevolgen (aanbod en kwaliteit van nieuws,
toegenomen concentratie van media, polarisering, relativisme en ongelijkheid)
Reader: eerste twee teksten: McNair en Van Aelst et al.
9
, Les 2: Trends + GOTV campagnes
Geen opkomstplicht meer voor de gemeenteraadsverkiezingen
Als je tijdens je eerste keer stemmen een goede ervaring hebt, is de kans groter
dat je de volgende keer opnieuw gaat stemmen
o 400 000 nieuwe jongeren die gaan stemmen
Lokale en Europese verkiezingen vaak als tweederangsverkiezingen lagere
opkomst
Hoe meer/vaker verkiezingen op KT, hoe lager de opkomst
Wat kunnen we verwachten?
Daling in opkomst gemeenteraadsverkiezingen met 15%
o Ongelijke daling!
Sterker onder jongeren, kortgeschoolden, mensen in armoede, ouderen
Geen effect van geslacht
Politiek minder geïnteresseerden: opstapje weg?
o Grotere kans op minder algemene participatie
Effect op partijen?
o Niet duidelijk wie er bevoordeeld en benadeeld wordt
o Geen duidelijke effecten
Effect op kwaliteit stem?
o Kwantiteit gaat achteruit
o Kwaliteit gaat omhoog mensen stemmen congruenter
Impact lage opkomst op lokale democratie
Minder goede vertegenwoordiging (collectieve actie probleem)
Onvrede
Risico afhaken
Risico minder betrokken in gemeente
Terughoudendheid
Lokale besturen: middelen en mandaat
Hoe onpartijdig doen?
De kernuitdaging voor 2024 is niet dat mensen niet kunnen stemmen maar dat
mensen niet willen stemmen
Hoe motiveer je mensen om deel te nemen aan de verkiezingen?
“ik wil niet”
1. Gebrek aan intrinsieke motivatie
o Wat doet 1 stem er nu toe?
o De peilingen zijn toch al duidelijk?
o Stemmen doet er niet toe, ik zie weinig verschillen tussen partijen.
o Ik ben al in juni gaan stemmen.
o …
2. Gebrek aan interesse
10
