Onderzoeksvaardigheden: deel 1 kritisch denken
Les opnieuw bekijken: kritisch denken en gegevens analyseren – les van 4 okt -...
Bekijk zeker nog eens de leerpaden met oefeningen en de links met filmpjes
Deel 1: volledig te kennen met de nadruk op
- 3. Bedreigingen voor ons kritisch denken
- 4. Hoe kan je zelf kritisch leren denken
1 Waarom is kritisch denken belangrijk?
Kritisch denken en onderzoekscompetenties zijn essentieel in de huidige complexe wereld. Door globalisering en technologische
vooruitgang zijn nieuwe vaardigheden nodig. Hoger onderwijs moet studenten niet alleen vakkennis, maar ook future proof
skills bijbrengen. De vraag is hoe we deze competenties definiëren en aanleren.
1.1 Wat verstaan we onder kritisch denken?
! Kritisch denken is niet echt gemakkelijk maar iedereen kan het leren
Een kritische houding hebben is:
- Een open geest hebben
- Nieuwsgierig en onderzoekend zijn
- De juiste vragen stellen
- Jezelf in vraag stellen en twijfelen
- Voorzichtig zijn bij het trekken van conclusies
- Eerlijk en open zijn
- Bereid zijn je standpunt aan te passen
- ...
<-> intelligent zijn
Kritische vaardigheden zijn:
- Betrouwbare info zoeken
- Bronnen interpreteren & analyseren
- Redeneren en reflectgeren voordat je een standpunt inneemt
- Verklaren waarop je standpunt of handeling gebaseerd is
- Drogredenen herkennen en vermijden
- ...
2 Bedreigingen voor ons kritisch denkvermogen
2.1 misleid door ons eigen brein`
Aandachtsblindheid:
- is normaal
- zonder dit zou de mensheid uitgestorven zijn (teveel prikkels)
- we moeten ons wel bewust zijn vd gevolgen (bvb wat is de betrouwbaarheid van ooggetuigen)
tunnelvisie: we hebben vooral oog voor elementen die onze meningen, keuzes en handelingen bevestigen en niet voor
elementen die dat niet doen (= neiging om op een bepaalde manier te denken)
2.1.1 Type 1- en type 2-denken
Kritisch denken wordt bedreigd door ons brein, dat informatie op twee manieren verwerkt:
Type 1-denken: Snel, intuïtief en onbewust; nuttig voor snelle beslissingen.
Type 2-denken: Langzaam, expliciet en bewust; vereist meer inspanning en analyse. Kritisch denken vraagt om het
onderdrukken van type 1-denken om bewust te kunnen redeneren.
2.1.2 Kunnen we ons brein wel vertrouwen?
Ons brein maakt onbewust fouten bij het verwerken van informatie. Het ontvangt duizenden prikkels per seconde en filtert deze
om overbelasting te voorkomen. Dit kan ernstige gevolgen hebben, zoals bij foutieve veroordelingen op basis van
onbetrouwbare ooggetuigenissen. Subjectieve interpretatie beïnvloedt hoe we informatie waarnemen, wat kan leiden tot
verkeerde conclusies.
1
,2.1.3 Confirmation bias of tunnelvisie
Ons brein zoekt bevestiging van bestaande meningen, wat leidt tot confirmation bias of tunnelvisie. Dit kan gevaarlijk zijn, vooral
in politiewerk, waar tegenbewijs genegeerd wordt. Voorbeelden hiervan zijn onterecht veroordeelde personen die pas na jaren
worden vrijgesproken. Confirmation bias kan worden voorkomen door type 2-denken te activeren: oordeel niet te snel, zoek
informatie die je mening uitdaagt, en bekijk zaken vanuit verschillende perspectieven. Sociale media kunnen deze bias
versterken door filterbubbels te creëren.
2.1.4 Groepsdruk
Groepsdruk kan leiden tot irrationele beslissingen. Mensen passen zich vaak aan de groep aan, wat niet altijd negatief is, maar
soms gevaarlijk kan zijn. Bijvoorbeeld, de beslissing om in de auto te stappen bij een dronken bestuurder of het beïnvloeden van
vaccinatiebeslissingen in sommige landen ondanks wetenschappelijke bewijzen.
2.2 misleid door anderen
Je brein misleidt je onbewust, en anderen proberen je kritisch denkvermogen te beïnvloeden. Hier zijn enkele veelvoorkomende
manieren waarop dit gebeurt.
2.2.1 3.2.1 filterbubbel
Zoekmachines en sociale media passen zich aan naar jouw profiel. Daardoor komen alleen onderwerpen waar jij je voor
interesseert voorbij en mis je veel anders nieuws
2.2.2 3.2.2 framing
Framing beïnvloedt keuzes door bepaalde kenmerken te benadrukken. Bijvoorbeeld, bij een virusuitbraak kiezen mensen anders
afhankelijk van of de nadruk ligt op geredde levens of sterfgevallen.
1. Sociale Media:
Op sociale media tonen mensen de beste versie van zichzelf, wat jaloezie kan opwekken. Dit creëert een vertekend beeld van de
werkelijkheid en beïnvloedt hoe we ons eigen leven zien.
2. Reclame:
Reclame gebruikt framing om producten aantrekkelijker te maken en kan misleiden, zoals bij greenwashing, waar bedrijven zich
groener voordoen dan ze zijn om milieubewuste consumenten aan te trekken.
3. Politiek:
Politici en activisten gebruiken framing om de publieke opinie te beïnvloeden. Ze formuleren hun standpunten strategisch, zoals
de term "pro-life" in plaats van "anti-abortus," om hun boodschap kracht bij te zetten.
2.2.3 Brand journalism en clickbait
De oplages van papieren kranten dalen, vooral omdat jonge lezers digitale media verkiezen. Hierdoor dalen inkomsten uit
traditionele advertenties.
Brand Journalism: Om inkomsten te genereren, zetten mediabedrijven in op gesponsorde artikels van bedrijven, die vaak
moeilijk te onderscheiden zijn van echte nieuwsberichten. Bijvoorbeeld, op 26 april 2021 stond er op de website van De Morgen
een advertentie van Lidl, verpakt als een normaal nieuwsartikel.
Clickbait: Clickbait-artikelen met sensationele, misleidende titels trekken lezers aan om advertentie-inkomsten te verhogen. De
inhoud is vaak minder sensationeel dan de titel doet vermoeden.
Doel: websites zijn voor een groot deel afhankelijk van advertentie-inkomsten. Hoe meer bezoekers de website telt,
hoe groter die inkomsten kunnen zijn. Daarom stellen eigenaars van websites de inhoud graag zo aantrekkelijk mogelijk
voor, zo zal de social media sneller doorklikken en zullen de views stijgen
Hoe herken je het:
De titel beschrijft de reactie vd lezer:
Je zal nooit geloven hoe ... er nu uitziet
Als je dit leest, spring je een gat in de lucht
De titel beschrijft de reactie van anderen:
De vrouw van ... was in shock toen ze dit ontdekte
De titel beschrijft niet over wie of wat het gaat
Ze hadden nooit gedacht dat dit zou gebeuren
2
, 2.2.4 Slordige journalistiek
Nieuws verspreidt zich snel wereldwijd doordat iedereen met een smartphone nieuws kan maken en delen. Journalisten moeten
snel zijn en maken soms fouten bij het checken van bronnen. Persagentschappen bieden dan excuses en rechtzettingen aan.
Voorbeelden:
In oktober 2023 kregen VRT en VTM kritiek van minister Benjamin Dalle voor slordige berichtgeving over een aanslag in
Brussel.
Journalisten interpreteren onderzoeksresultaten soms verkeerd of sensationeel, zoals het foutieve verband tussen
chocolade eten en intelligentie.
2.2.5 Complottheorieën en pseudowetenschappen
Complottheorieën: zijn foutieve verklaringen voor gebeurtenissen die de officiële versies verwerpen. Mensen zijn vatbaar voor
complotdenken door hun behoefte aan duidelijkheid en zondebokken, wat kan leiden tot gevaarlijke overtuigingen, zoals het
onterecht linken van vaccins aan autisme. Dit heeft al geleid tot afname van vaccinaties en meer kindersterfgevallen.
Voorbeelden:
Geruchten over het mazelenvaccin hebben wereldwijd meer dan honderdduizend kindersterfgevallen veroorzaakt.
Aanhangers van verkiezingsfraude in de VS bestormden het Capitool op 6 januari 2021.
Pseudowetenschappen: presenteren onjuiste opvattingen als wetenschappelijk. Een voorbeeld is creationisme. In november
2023 waarschuwden 70 experts in De Standaard voor pseudowetenschappelijke behandelingen in het onderwijs zonder bewijs,
zoals Bodymap en Braingym.
3 Hoe kan je zelf kritisch leren denken
Hoe kan je zelf kritisch denken?
- Kritisch omgaan met bronnen
- Verschil herkennen tussen feiten en meningen
- CRAAP test: kwaliteit van online info controleren
- Kritisch omgaan met AI
- Deductief en inductief redeneren
- Argumenteren: valkuilen herkennen (cirkelredeneringen, stroman,...)
- Hoe kan je werken aan een kritische houding
! wikifin.be
3.1 Kritisch omgaan met bronnen
3.1.1 verschillende soorten bronnen
Het belang van de context: Verschillende bronnen zijn relevant voor je bachelorproef; hun waarde hangt af van de context.
Een wetenschappelijk verslag (primaire bron) kan zonder expertanalyse weinig bruikbaar zijn.
Een krantenartikel (secundaire bron) kan een onderzoek verkeerd interpreteren; raadpleeg dan het originele artikel.
Voor simpele vragen volstaat vaak internet, maar voor professionele of academische doeleinden is vak- of wetenschappelijke
literatuur noodzakelijk.
3.1.2 kritische analyse van beeldmateriaal
Het manipuleren van beelden is een veelgebruikte techniek om fake news te verspreiden. We onderscheiden vier
verschillende vormen van beeldmanipulatie:
a) Foto’s of video's in een andere context plaatsen
Bij fake news worden vaak beelden gebruikt die uit hun oorspronkelijke context zijn gehaald om een valse indruk te wekken.
Vb: Tijdens de aanval op Israël in oktober 2023 werden video's van Egyptische parachutisten verspreid als beelden van
Hamasstrijders
Herkennen van manipulatie:
Gebruik Google Images voor een Reverse Image Search.
Controleer de plaatsingstijd van een beeld via TinEye.com.
Controleer locaties met Google Streetview op Google Maps.
b) Foto bewerken
3
